August Kowalczyk

August Marian Kowalczyk(ur.15 sierpnia 1921 w Tarnawej Górze,zm.29 lipca 2012 w Oświęcimiu)polski aktor teatralny,filmowy i telewizyjny,reżyser.

Życiorys
Był synem Stanisława Kowalczyka inspektora oświaty,a później wieloletniego dyrektora Biblioteki Akademii Medycznej w Lublinie i Czesławy Stangret.Ukończył I Liceum Ogólnokształcące im.Króla Władysława Jagiełły w Dębicy.Po zdanej maturze planował uczyć się w seminarium,lecz wybuch wojny przerwał te plany.Kowalczyk postanowił wstąpić do armii polskiej we Francji,ale został aresztowany w czasie przekraczania terytorium Słowacji i 4 grudnia 1940 r.przetransportowany do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz.Miał numer 6804,pracował przy wyładunku materiałów budowlanych,przy budowie zakładów Buna-Werke,przy rozbiórce zbombardowanej synagogi w Oświęcimiu oraz domów po wysiedlonych Polakach w Monowicach.28 maja 1942 r.został przeniesiony za kontakty z ludnością cywilną Oświęcimia do dożywotniej kompanii karnej.Wraz z innymi więźniami 10 czerwca 1942 r.podjął próbę ucieczki po zakończeniu prac przy budowie rowu melioracyjnego.Uciekł do lasu,następnie ukrywał się w zbożu,gdzie został odnaleziony przez okoliczne kobiety,które zapewniły mu kobiece przebranie i wskazały miejsce bezpiecznego schronienia.Ukrywał się przez 7 tygodni w kryjówce na poddaszu jednego z domów w miejscowości Bojszowy.Później z fałszywymi dokumentami wyjechał na Górny Śląsk,po czym dotarł do Krakowa.Do końca wojny walczył w szeregach AK w miechowskiem.9 listopada 1945 r.zadebiutował jako aktor w teatrze.Występował w teatrach: krakowskim Rapsodycznym(1945–1952) i warszawskim Ludowym(1952–1954).W latach 1954–1962 i 1964–1981 występował na scenie Teatru Polskiego w Warszawie,a w latach 1962–1964 w Teatrze im.Adama Mickiewicza w Częstochowie.W latach 1962–1966 był dyrektorem Teatru im.Adama Mickiewicza w Częstochowie,a w latach 1968–1981 dyrektorem naczelnym i artystycznym Teatru Polskiego w Warszawie.To za czasów jego dyrekcji Józef Szajna wystawił swoją wizję"Fausta"Johanna Wolfganga Goethego.Po przejściu na emeryturę w 1981 r.rozpoczął działalność w Towarzystwie Opieki nad Oświęcimiem.Zaczął również wówczas jeździć po Polsce i świecie ze swoim monodramem„6804”,by opowiadać o piekle obozowego życia.Przez przeszło 30 lat tej działalności odwiedził tysiące szkół na terenie całego kraju przekazując młodzieży świadectwo o tamtym czasie.Ostatnie 6804 wystąpienie,które symbolicznie zrównało się z jego obozowym numerem,odbyło się na terenie Auschwitz 10 czerwca 2012 roku,w 70 rocznicę jego ucieczki z obozu.W 1995 r.wydana została książka jego autorstwa"Refren kolczastego drutu:Trylogia prawdziwa",będąca wspomnieniami z pobytu w Auschwitz-Birkenau,jego ucieczki oraz z okresu ukrywania się.Zmarł 29 lipca 2012 w hospicjum w Oświęcimiu w otoczeniu najbliższych.Placówka ta powstała dzięki staraniom Augusta Kowalczyka jako podziękowanie byłych więźniów Auschwitz dla niosących im pomoc podczas okupacji oświęcimian.Oficjalne otwarcie hospicjum(pełna nazwa Pomnik-Hospicjum Miastu Oświęcim)miało miejsce na początku czerwca 2012 r.Życzeniem aktora,który od dłuższego czasu zmagał się z chorobą nowotworową,było spędzić w nim ostatnie dni swojego życia.Pogrzeb Augusta Kowalczyka odbył się 9 sierpnia w Warszawie.Został pochowany na Powązkach Wojskowych.Mszy świętej przewodniczył przyjaciel zmarłego,salezjanin ks.Antoni Balcerzak.W uroczystościach prócz najbliższej rodziny uczestniczyli przedstawiciele środowiska aktorskiego,przyjaciele i współpracownicy;którzy pomagali mu w tworzeniu oświęcimskiego hospicjum oraz wielbiciele jego talentu i ci którym przez lata przekazywał świadectwo o obozie Auschwitz-Birkenau;a także byli więźniowie obozu.W imieniu Związku Artystów Scen Polskich przemawiał aktor Ignacy Gogolewski.Wieloletni wiceprezes Zarządu Głównego Towarzystwa Opieki nad Oświęcimiem,przewodniczący Krajowej Rady Polskiej Unii Ofiar Nazizmu,przewodniczący Rady Fundacji Pomnika-Hospicjum Miastu Oświęcim oraz członek Rady Fundacji„Polsko-Niemieckie Pojednanie”.Uczestniczył w przygotowaniach obchodów 55 i 60 rocznicy wyzwolenia KL Auschwitz-Birkenau oraz 55 rocznicy buntu Karnej Kompanii KL Auschwitz.
Życie prywatne
Aktor był czterokrotnie żonaty.Z pierwszą żoną Marią Zbrożek(zmarła w roku 2000)rozwiódł się po 7 latach.Z tego małżeństwa syn Marek(urodzony w 1950 r.)Kolejne małżeństwa również zakończyły się rozwodami.Związek z Gabrielą Stawińską,córką PZPR-owskiego ministra Eugeniusza Stawińskiego przetrwał 17 lat(syn Marcin urodzony w 1957 r.)z aktorką Krystyną Królówną 10 lat.Czwartą żonę Eugenię Gromysz pozostawił wdową.
Filmografia
Filmy:

• "Piątka z ulicy Barskiej"(1953 r.)jako Zenon
• "Pokolenie"(1954 r.)jako ksiądz
• "Rok pierwszy"(1960 r.)jako Krosno,oficer UB
• "Kwiecień"(1961 r.)jako major Lipiec,prokurator dywizji
• "Milczące ślady"(1961 r.)jako„Piorun”,dowódca oddziału
• "Drugi brzeg"(1962 r.)jako sędzia śledczy
• "Barwy walki"(1964 r.)jako rotmistrz,dowódca oddziału NSZ
• "Rękopis znaleziony w Saragossie"(1964 r.)jako aresztujący van Wordena w imieniu św.Inkwizycji
• "Epilog norymberski"(1970 r.)jako Alfred Jodl
• "Chłopi"(1973 r.)jako wójt
• "Janosik"(1974 r.)jako austriacki generał
• "Gniazdo"(1974 r.)jako dostojnik na dworze czeskim
• "Wergili"(1976 r.)jako dyrektor Muzeum Auschwitz-Birkenau
• "Sekret Enigmy"(1979 r.)jako płk.Rivet ze Sztabu Generalnego armii francuskiej
• "Alchemik"(1988 r.)jako Seton
• "Rób swoje,ryzyko jest Twoje"(2002 r.)jako lekarz więzienny

Seriale telewizyjne:

• "Stawka większa niż życie"(1967–68)jako sturmbannführer Johann Dehne(odc.9 Genialny plan pułkownika Krafta i odc.16 Akcja„Liść dębu”)
• "Chłopi"(1971–72)jako wójt
• "Janosik"(1973 r.)jako austriacki generał(odc.7 Beczka okowity,odc.8 Dobra cena i odc.13 Zdrada)
• "Wielka miłość Balzaka"(1973 r.)jako jasnowidz(odc.4 Komedia ludzka)
• "Polskie drogi"(1977 r.)jako gestapowiec Schroeder(odc.9 Do broni i odc.11 W obronie własnej)
• "Znak orła"(1977 r.)jako przeor Wilhelm(odc.1 Edukacja.1308 i odc.2 Słowo Zakonu)
• "Układ krążenia"(1977–78)jako Marek Lipczyc,dyrektor kombinatu,mąż Anny(odc.1 Wysoka góra i odc.2 Obwiniony)
• "Tajemnica Enigmy"(1980 r.)jako płk.Rivet ze Sztabu Generalnego armii francuskiej(odc.2 Zaproszenie do Warszawy,odc.5 Żółte kartki i odc.7 W sidłach Abwehry)
• "Alchemik Sendivius"(1988 r.)jako Seton
• "Kanclerz"(1989 r.)jako stary szlachcic,zwolennik Maksymiliana(odc.3,4 i 5)

Odznaczenia i nagrody

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski(2002 r.)
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski(1969 r.)
• Medal 10-lecia Polski Ludowej(1955 r.)
• Medal 30-lecia Polski Ludowej(1974 r.)
• Krzyż Oświęcimski
• Brązowy Medal„Za Zasługi dla Obronności Kraju”(1974 r.)
• Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego(1966 r.)
• Odznaka Zasłużony Działacz Kultury(1984 r.)
• II nagroda na II Ogólnopolskim Konkursie Recytatorów w Krakowie(1955 r.)
• Nagroda na Śląskiej Wiośnie Teatralnej za rolę Karola Oszarskiego w spektaklu Kanada Jana Kurczaba w Teatrze im.Adama Mickiewicza w Częstochowie(1963 r.)
• Nagroda na II Telewizyjnym Festiwalu Teatrów Dramatycznych za reżyserię i rolę Gezy w spektaklu Garść piasku Jerzego Przeździeckiego w Teatrze im.Adama Mickiewicza w Częstochowie(1965 r.)
• Nagroda ministra obrony narodowej(1965 r.)
• Dyplom Ministerstwa Kultury ZSRR(1979 r.)
• Tytuł Honorowego Obywatela Oświęcimia(2002 r.)