Życiorys
Urodziła się w Niewistce jako córka Ignacego(1867-1959) i Anny,z domu Iwańczyk(1880-1956).Ignacy Przystasz pochodził z Witryłowa,przejął po swoim ojcu Michale gospodarstwo,ukończył Szkołę Gospodarstwa Wiejskiego w Dublanach z tytułem agronoma,zawodowo zajmował się administrowaniem majątkami ziemskimi,pracował jako zarządca majątków,w tym charakterze przez dwa lata pracował na Podolu,po czym został zatrudniony w Kleciach w posiadłości Honoraty Pawłowskiej.Podczas I wojny światowej odbył półroczną służbę wojskową na froncie na przełomie 1917/1918,a później pracował jeszcze w Niewistce,Nozdrzcu(majątek rodziny Skrzyńskich) i Hroszówce.Jego żona Anna pochodziła z Sanoka,pracowała jako nauczycielka z Witryłowie.Danuta była trzecim dzieckiem Przystaszów,przed nią urodzili się Zbigniew(1912 r.) i Mieczysław(1914 r.)Wobec konieczności nauki szkolnej dzieci,w 1920 r.rodzina osiadła w Sanoku(zamieszkiwała początkowo przy ulicy Królewskiej obecnie ulica Romualda Traugutta,następnie w samodzielnie wybudowanym domu przy ulicy Młynarskiej 18).W Sanoku Przystaszowie przyjaźnili się z rodziną Florkowskich,w tym z Aleksandrem.W 1938 r.Danuta Przystasz ukończyła Gimnazjum Żeńskie im.Emilii Plater w Sanoku(czteroklasowe nowego typu),a w 1939 r.pierwszą klasę liceum w tej szkole.Działała wówczas w Lidze Morskiej i Kolonialnej.Przed wybuchem II wojny światowej w 1939 r.przeszła szkolenia przysposobienia obronnego(głównie sanitarne)oraz kursy obrony przeciwlotniczej i przeciwpożarowej.W ramach tej służby,podczas kampanii wrześniowej 1939 pełniła funkcję zastępcy dowódcy rejonu.Po klęsce polskiej wojny obronnej zaangażowała się na Rzeszowszczyźnie w działalność konspiracyjną w ramach Chłopskiej Organizacji Wolności„Racławice”,do której została przyjęta przez kpt.art.Władysława Kołodziejskiego(przybrała pseudonimy„Danuta Skiba” i „Brzoza”,działała jako kurierka).Uczestniczyła w różnych akcjach m.in.w przerzutach polskich wojskowych na Węgry.Jednocześnie uczyła się w Sanoku na tajnych kompletach w ramach przedwojennego sanockiego gimnazjum,zaś egzamin dojrzałości zdała 2 stycznia 1942 w konspiracyjnych warunkach w domu p.Kądzielowej przy ulicy Kazimierza Lipińskiego(przewodniczącą komisji egzaminacyjnej była dr Zofia Skołozdro,kierowniczka Gimnazjum Żeńskiego w Sanoku).Z powodu licznych aresztowań w Sanoku,na przełomie marca i kwietnia 1942 r.wyjechała do Warszawy,gdzie zamieszkała u Wandy Tumidajskiej.W stolicy nawiązała kontakt z tworzącą się organizacją kobiecą Związek Kobiet Czynu(w jej ramach złożyła przysięgę 13 czerwca 1942),która działała autonomicznie przy Ruchu Miecz i Pług.Po wyjeździe z Warszawy kierującej Związkiem Kobiet Czynu ps.„Alicja”,jesienią 1942 r.Danuta Przystasz została komendantką organizacji pod pseudonimem„Danuta” i kierowała nią do wybuchu powstania warszawskiego w 1944 r.Zajmowała się w tym okresie pracą oświatową,sanitarną i kolporterską podziemnego pisma„Polka Czynu”,stanowiącego organ prasowy ZKC.W 1942 r.wraz z bratem Mieczysławem ukrywała się tymczasowo na terenie wsi Raczkowa nieopodal rodzinnego Witryłowa(w tym czasie ukrywał się tam mjr Emil Charzewski).Po rozpadzie MiP(we wrześniu 1943 r.zostali zlikwidowani dwaj przywódcy Anatol Słowikowski i Zbigniew Grad)zaangażowała się w działalność Wojskowego Korpusu Służby Bezpieczeństwa(wywodzącego się z Korpusu Bezpieczeństwa),a w ramach jego III Dywizji została mianowana dowódcą Samodzielnego Oddziału Pomocniczej Służby Kobiet AK(początkowo jako łączniczka z cenzusem,następnie w stopniu podporucznika czasu wojny,później w stopniu kapitana czasu wojny).W WKSB działała nadal w 1944 r.do tego czasu funkcjonowała pod tożsamością Sławomira Mędrzycka i mieszkała przy ulicy Juliusza Słowackiego 25 na Żoliborzu.Brała udział w powstaniu warszawskim 1944 jako łączniczka w Kompanii Sztabowej Zgrupowania AK„Żywiciel”na Żoliborzu do 30 września 1944.Po klęsce powstania wyszła z miasta wraz z ludnością cywilną.Zdołała zbiec z transportu do obozu w Pruszkowie i przedostała się przez Piastów(tam 10 października dotarł też jej brat Mieczysław,także uczestniczący w powstaniu).Następnie przedostali się w rejon Skierniewic(gdzie odtwarzało się kierownictwo Miecza i Pługa oraz struktury tej organizacji,włącznie ze Związkiem Kobiet Czynu) i otrzymali zakwaterowanie we wsi Mokra Prawa.Tam Danuta Przystasz udzielała lekcji języka polskiego,historii i geografii wiejskiej młodzieży.Po rozwiązaniu formacji organizacji Miecz i Pług oraz Związku Kobiet Czynu w listopadzie 1944 r.Danuta Przystasz działała nadal w WKSB i za działalność w tej organizacji Rozkazem Dywizyjnym z 20 listopada 1944 otrzymała Order Virtuti Militari.W styczniu 1945 r.powróciła wraz z bratem na krótko do zburzonej Warszawy,jednak wskutek braku mieszkania wyjechała do Sanoka.Stamtąd na wiosnę ponownie przyjechała do stolicy,skąd(po rozwiązaniu WKSB)z bratem jako pracownicy Ministerstwa Ziem Odzyskanych zostali skierowani do pracy w Urzędzie Pełnomocnika Rządu w Olsztynie 10 kwietnia 1945.Ich zamierzeniem była praca na rzecz ujednolicenia ziem z resztą Polski.Danuta Przystasz pracowała w biurze Delegata Rządu,prowadziła kursy repolonizacyjne dla młodzieży warmińskiej i mazurskiej.W 1945 r.Danuta i Mieczysław Przystaszowie byli założycielami Spółki Wydawniczej„Zagon”,której celem miało być być zaspokajanie potrzeb materialnych i kulturalnych jej członków,podnoszenie oświaty ogólnej i rolniczej.Danuta Przystasz współuczestniczyła w uruchomieniu jej drukarni.19 październiku 1945 została aresztowana przez funkcjonariuszy UB(dwa dni wcześniej aresztowany został także jej brat Mieczysław).Oboje zostali przewiezieni do Warszawy i osadzeni osobno;Danuta Przystasz w okresie przesłuchań była przetrzymywana w budynkach MBP przy ulicy Koszykowej,a następnie przy ulicy Rakowickiej przez ponad 7 miesięcy.Po ciężkim śledztwie zwolniono ją pod koniec maja 1946 r.Mieczysław Przystasz został skazany na karę 10 lat pozbawienia wolności,zaś Danuta do jego zwolnienia z więzienia w 1954 r.wspierała go poprzez widzenia,korespondencję i przekazywane paczek.Po wyjściu na wolność wróciła do Olsztyna,gdzie została zatrudniona w wydziale zdrowia Urzędu Wojewódzkiego,a ponadto pracowała w Składnicy Sanitarnej w pobliskim Kortowie(w tym czasie miała wydany nakaz meldowania się o pobycie).Od 1945 r.w Olsztynie prowadziła studia na zamiejscowym Wydziale Prawa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.W 1947 r.zamieszkała w Warszawie.Pracowała wówczas w Zarządzie Głównym Pracowników Bankowych,Kas Komunalnych PZU,a zamieszkiwała przy ulicy Lwowskiej 7 u swojej przyjaciółki Janiny(wcześniej wdowy po kpt.Stanisławie Poraj Jakubowskim,zamordowanym w obozie Mauthausen,od 1947 r.żony Zygmunta Robla;matki Leonarda Jakubowskiego).Następnie pracowała w Centrali Banku Komunalnego(1949 r.)skąd została zwolniona jako„wróg Polski Ludowej”.W stolicy kontynuowała studia prawnicze od trzeciego roku toku nauczania na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego i ukończyła je w 1951 r.z tytułem magistra nauk prawnych.Jeszcze przed magisterium,jej opiekun dydaktyczny,prof.Jerzy Starościak zaproponował jej asystenturę oraz tytuł przyszłej pracy doktorskiej pt.„Rola skarg i zażaleń na działanie administracji”,co jednak zostało zablokowane przez władze polityczne uniwersytetu,z uwagi na wrogą działalność Danuty Przystasz wobec władzy ludowej w przeszłości.Po ukończeniu studiów z uwagi na swoją działalność konspiracyjną z przeszłości nie mogła znaleźć pracy zgodnej z wykształceniem.W rezultacie podjęła się zajęcia redaktorskiego i edytorskiego,zwłaszcza w zakresie podręczników szkolnych.Od wiosny 1952 r.była zatrudniona w Państwowych Zakładach Wydawnictw Szkolnych i pracowała tam do końca 1981 r.Zajmowała się edytorstwem,pełniła stanowiska redaktora,redaktora działu,kierownika redakcji,zastępcy redaktora naczelnego.Była członkiem komisji programowych w Ministerstwie Oświaty i Wychowania oraz komisji pod egidą UNESCO ds.nazewnictwa geograficznego i historycznego w podręcznikach szkolnych.Publikowała artykuły,referaty wydawane w czasopismach i wydawnictwach szkolnych,dotyczącego kwestiom zawodu nauczycielskiego i teorii podręcznika szkolnego.Została autorką artykułu pt.Związek Kobiet Czynu w Ruchu Miecz i Pług.Była redaktorką publikacji Dwa dni w mieście Naszej młodości.Sprawozdanie ze zjazdu koleżeńskiego wychowanków Gimnazjum Męskiego w Sanoku w 70-lecie pierwszej matury w roku 1958 podsumowującego zjazd absolwentów sanockiego gimnazjum(1960 r.)Współtworzyła książkę dla młodzieży polonijnej pt.Polska.Ziemia i ludzie(1984 r.)Dodatkowo w latach 50 i 60 przez ok.10 lat pracowała jako nauczycielka w szkołach średnich dla dorosłych,a do 1998 r.współpracowała z działem czasopiśmiennictwa przedmiotowego dla nauczycieli w ramach Wydawnictw Szkolnych i Pedagogicznych.Pod koniec 1991 r.przeszła na emeryturę.Po wojnie zamieszkała przy ulicy Lwowskiej w Warszawie.Od 1988 r.zaangażowała się w działalność Warszawskiej Rodziny Katyńskiej,późniejszego Stowarzyszenia Rodzina Katyńska w Warszawie.Była autorką pierwotnej wersji statutu tego stowarzyszenia,a w jego ramach zajmowała się sprawozdaniami i regulaminami.W 1989 r.upamiętniając brata Zbigniewa,po raz pierwszy odwiedziła miejsce pochówku polskich jeńców w Katyniu.W latach 90 podjęła współpracę z Fundacją Archiwum i Muzeum Pomorskie Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Polek w Toruniu i Memoriałem Generał Marii Wittek.Staraniem Danuty Przystasz w 2000 r.ukazała się publikacja pt."Listy z więzienia Mieczysława Przystasza z lat 1945–1954",opracowana na podstawie listów nadsyłanych przez Mieczysława Przystasza w okresie więzienia;redaktorem opracowania był historyk Andrzej Romaniak,daleki krewny rodziny Przystaszów,zaś wstęp i objaśnienia napisała Danuta Przystasz.Listy i pamiątki po bracie Mieczysławie przekazała Danuta Przystasz na rzecz Muzeum Historycznego w Sanoku.13 grudnia 2000 została mianowana do stopnia podporucznika Wojska Polskiego.Po 2000 r.ukazały się wspomnienia Danuty Przystasz pt."Jedno życie.Tak mało...Tak wiele..."Danuta Przystasz miała braci Zbigniewa(1912-1940) i Mieczysława(1914-1986).Zbigniew był ofiarą zbrodni katyńskiej w 1940 r.Danuta i Mieczysław byli jednymi z nielicznych powstańców warszawskich w 1944 r.pochodzących z Sanoka.Wszyscy z trojga rodzeństwa studiowali prawo na Uniwersytecie Warszawskim.Ich wujem(mąż siostry ich matki,Marii)był uczestnik walk o niepodległość Władysław Mączka,brat oficera i poety legionowego Józefa Mączki.
Odznaczenia i wyróżnienia
- Srebrny Krzyż Orderu Virtuti Militari V klasy(Rozkaz Dywizyjny z 20 listopada 1944 za zasługi dla WKSB,zatwierdzony w 2002 r.)
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
- Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami
- Warszawski Krzyż Powstańczy
- Srebrny Krzyż Zasługi
- Medal Komisji Edukacji Narodowej
- Odznaka Weterana Walk o Niepodległość
- Tytuł Honorowego Członka Muzeum Powstania Warszawskiego
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz