Jan Szczepanik

Ur.13 czerwca 1872 w Rudnikach k.Mościsk,zm.18 kwietnia 1926 w Tarnowie polski nauczyciel,wynalazca zwany„polskim Edisonem”,„austriackim Edisonem”,„Leonardem da Vinci z Galicji” i „galicyjskim geniuszem”.Opisany w dwóch artykułach przez Marka Twaina.Pomimo tego,że w dziedzinie techniki był samoukiem,jest autorem ponad 50 wynalazków i kilkuset opatentowanych pomysłów technicznych z dziedziny fotografii barwnej,tkactwa czy telewizji.

Życiorys
Nieślubny syn Marianny,córki rolników ze Zręcina k.Krosna(ur.1841 r.)Do 1875 r.wychowywany przez matkę,a po jej zamążpójściu za Ludwika Panka,wychowywał się u wujostwa Salomei i Wawrzyńca Gradowiczów w Krośnie.W mieście uczęszczał do pojezuickiej szkoły ludowej w latach 1878–1885.Towarzyszami dziecięcych zabaw byli późniejszy poeta i tłumacz Franciszek Pik zw.Mirandola,późniejszy geograf Eugeniusz Romer,przyszły generał Jan Romer oraz sędzia Jan Konstantynowicz.Następnie uczył się w Gimnazjum w Jaśle 1885–1888 i seminarium nauczycielskim w Krakowie.W gimnazjum jego kolegami byli późniejszy bankowiec Stanisław Szymański,prokurator Józef Kolbusz,sędzia Stanisław Sieradzki oraz księgarz i wydawca Kasper Wojnar,a w krakowskim seminarium Kazimierz Zimowski,autor podręczników do nauki historii.Maturę zdał 9 czerwca 1892 r.Do 1896 r.pracował jako nauczyciel w pod krośnieńskich wsiach najpierw w Potoku,następnie w Korczynie i Lubatówce oraz w podkrakowskiej Luboczy.Z Korczyny przeniósł się do Krakowa,gdzie zatrudnił się w leżącym na rogu ulic Floriańskiej i Św.Tomasza„Magazynie aparatów fotograficznych”Ludwika Kleinberga.Tam poznał technologię oraz konstrukcję ówczesnych aparatów oraz przyborów fotograficznych.Kleinberg zajął się później finansowaniem pomysłów swojego pracownika i założył w Wiedniu w 1898 roku towarzystwo zajmujące się wdrażaniem wynalazków Szczepanika pod nazwą„Societe des Inventions Jan Szczepanik et Cie”,które uruchomiło zakład produkujący karty perforowane do unowocześnionych przez wynalazcę maszyn żakardowych.Wynalazca posiadał swoje pracownie m.in.w Wiedniu,Berlinie i w Dreźnie.W latach 1900–1902 odbywał służbę wojskową w Przemyślu,gdzie poznał swoją żonę Wandę z Dzikowskich,córkę lekarza powiatowego Zygmunta.Od 1902 r.Szczepanik był związany z Tarnowem.W dniu 8 listopada 1902 r.w tarnowskiej bazylice katedralnej poślubił Marię Hiacyntę Wandę Dzikowską.W latach 1902–1906 małżonkowie przebywali głównie w Wiedniu.Od 1906 r.zamieszkali na stałe w Tarnowie.Miał 5 dzieci:Andrzeja(1904–1907),Zbigniewa(1906–1969),Bogdana(1908–1978),Bogusława(1912–1942) i Marię zamężną Zboińską(1914–2005).Jego wnukiem jest Jerzy Szczepanik-Dzikowski,znany architekt.Zmarł 18 kwietnia 1926 r.w Tarnowie.Pochowany na Starym Cmentarzu w grobowcu rodziny Dzikowskich.
Wynalazki
Szczepanik był autorem wielu wynalazków z dziedziny barwnego tkactwa,techniki filmowej oraz fotograficznej.Pierwsze wynalazki jakie opracował przeznaczone były dla przemysłu włókienniczego.Już podczas pobytu w Korczynie odwiedzał miejscowe warsztaty tkackie zastanawiając się się nad udoskonaleniem sposobu produkcji tkanin.Zamierzał unowocześnić stosowane wówczas metody chałupnicze co w okresie późniejszym zaowocowało wynalazkami na tym polu.Szczególnie zainteresował się technologią barwnego tkactwa,które w owym czasie ze względu na stopień skomplikowania wykonywane były przez sterowane kartami perforowanymi maszyny żakardowe wynalezione przez Josepha Marie Jacquarda.Zarówno karty perforowane zwane wówczas patronami,które sterowały tymi maszynami jak i praca na nich była wykonywana ręcznie.W 1896 roku Szczepanikowi udało się opracować tańszą od ówcześnie stosowanych fotoelektryczną metodą tkania wzorzystego.Jego innowacje polegały na zastosowaniu metod fotograficznych w przygotowaniu kart,automatyczne wykonywanie na nich perforacji,zamontowanie automatycznego systemu odczytującego je oraz zastosowanie elektryczności w sterowaniu urządzeniem.Wszystkie wynalazki tkackie Szczepanika opatentowano w Niemczech,Austrii,Anglii oraz Stanach Zjednoczonych,gdzie spotkały się z wielkim zainteresowaniem przemysłowców ponieważ znacznie skracały i upraszczały proces produkcji tkanin oraz obniżały ich koszt.
Jan Szczepanik wynalazł również:

• telektroskop urządzenie do przesyłania na odległość ruchomego obrazu kolorowego wraz z dźwiękiem,protoplastę dzisiejszej telewizji
• system barwnego tkactwa wynaleziona w 1896 roku elektryczna metoda fotograficznego kopiowania wzorów podczas produkcji tkanin.System ten stosowany był od 1898 roku przez austriacki oraz niemiecki przemysł włókienniczy
• system barwnego filmu opracowany przez wynalazcę w 1899 roku system małoobrazkowej,barwnej kliszy filmowej,na którą w 1900 r.Szczepanik uzyskuje brytyjski patent.Do odwzorowania kolorów wynalazca użył w niej czarno-białego filmu oraz filtry w trzech kolorach czerwonym,zielonym oraz niebieskim.W 1915 roku opracowuje kamerę filmową do filmu barwnego,a później także projektor.Film został dopracowany w latach 1918–1925 i był wysoko ceniony za bliskie realizmowi oddawanie kolorów.Innowację Szczepanika na tym polu wyparł dopiero amerykański Technicolor
• system kolorowej fotografii oraz światłoczuły papier barwny metoda ta została wykorzystana później przez przedsiębiorstwa Kodak(1928 r.)oraz Agfa(1932 r.)
• telefot udoskonalone urządzenie do przenoszenia obrazu na odległość przedstawione na Wystawie światowej w Paryżu w 1900 roku
• fotometr urządzenie do pomiaru jasności
• kamizelka kuloodporna projekt własnej kamizelki kuloodpornej z roku 1901,(opatentował ją niemal w tym samym czasie inny Polak Kazimierz Żegleń),wykonany z jedwabnej tkaniny z cienkimi blachami stalowymi.Wynalazek ten przyniósł Szczepanikowi sławę,ponieważ obronił przed śmiercią w zamachu króla hiszpańskiego Alfonsa XIII,który w dowód wdzięczności udekorował Szczepanika wysokim odznaczeniem państwowym Orderem Izabeli Katolickiej w 1902 r.Podobnie zamierzał uczynić Mikołaj II,jednakże Szczepanik z pobudek patriotycznych odmówił przyjęcia orderu;zatem zamiast orderu car obdarował go złotym zegarkiem wysadzanym brylantami
• fotosculptor przyrząd służący do kopiowania rzeźb metodą fotograficzną
• caloridul wynaleziony w 1901 roku samoczynny regulator ciągu kominowego w paleniskach kotłowych dający duże oszczędności węgla.Opatentowany w Niemczech oraz Anglii
• film dźwiękowy
• silnik elektryczno-chemiczny

Upamiętnienie

• Jan Szczepanik jest patronem szkół w Łodzi,Krośnie i Tarnowie oraz ulic w Tarnowie,Krośnie,Warszawie i Korczynie
• Od 2003 r.w Tarnowie działa Fundacja im.Jana Szczepanika,której głównym celem jest popularyzacja postaci patrona.Od 2010 r.wydaje publikacje z serii Biblioteka Fundacji im.Jana Szczepanika
• W Tarnowie istnieją 2 pomniki wynalazcy,autorstwa Michała Poręby:jeden na placu obok szkoły,której jest patronem,drugi na grobowcu na Starym Cmentarzu
• W 2013 r.BM Production z Krakowa nakręciło film dokumentalny"Galicyjski Geniusz"