Pomnik Grunwaldzki w Krakowie

pomnik konny króla Władysława II Jagiełły w Krakowie,w Dzielnicy I Stare Miasto,na placu Jana Matejki,wzniesiony w 1910 r.z fundacji Ignacego Jana Paderewskiego według projektu Antoniego Wiwulskiego i Franciszka Blacka w 500 rocznicę bitwy pod Grunwaldem(1410 r.)zburzony w 1939 r.przez Niemców,zrekonstruowany w 1976 r.według projektu Mariana Koniecznego;przed pomnikiem znajduje się Grób Nieznanego Żołnierza(1976 r.)


Historia

Pomnik został postawiony w 1910 r.dla upamiętnienia pięćsetnej rocznicy bitwy z zakonem krzyżackim.Ufundował go wybitny kompozytor i polityk Ignacy Jan Paderewski,który to dzieło„Praojcom na chwałę braciom na otuchę”,jak można przeczytać na cokole monumentu.Powstaniu pomnika towarzyszył spór o miejsce jego lokalizacji.Proponowano Wawel,plac św.Ducha(zwolennikiem tej lokalizacji był Paderewski),plac przed kościołem Bernardynów i plac Matejki.Za tą ostatnią kandydaturą przemawiała bliskość murów obronnych,odpowiadających swoim charakterem stylowym epoce wczesnojagiellońskiej.Tam też pod koniec kwietnia 1910 roku położono kamień węgielny pod pomnik.Budowa monumentu odbywała się w warunkach konspiracji.Nawet Wiwulski wykonywał szczegółowe szkice detali pomnika,nie wiedząc o ich ostatecznym przeznaczeniu.Prawdę poznał na początku 1909 roku.Granit na cokół pochodził z kamieniołomów w Vanevick w Szwecji,które posiadała firma Le Granit z Abainville pod Gondrecourt we Francji.Granit ze Szwecji do Polski wieziono najpierw koleją,a następnie żaglowcem przez Bałtyk do Szczecina.Stamtąd wieziono go ponownie koleją do Krakowa.Prace nad konnym posągiem Jagiełły prowadził Wiwulski w Paryżu.Nagła choroba artysty spowodowała czasowe przerwanie tych prac.Ponieważ mijał już ostateczny termin oddania modeli gipsowych do odlania w brązie,postanowiono posłać do odlewni pozostałe figury pomnika,a posąg Jagiełły w odpowiednio spatynowanym na brąz i utwardzonym modelu gipsowym przekazać do Krakowa.Po spełnieniu roli zastępczej podczas odsłony,miał być on wymieniony na rzeźbę z brązu.Odlewy rzeźb zostały wykonane w starej i znanej francuskiej firmie Malleset.Nawet tam jeszcze ukrywano prawdziwe przeznaczenie pomnika,głosząc,że jest on przeznaczony dla jednego z miast szwajcarskich.Pod koniec czerwca 1910 roku brązowe elementy pomnika wysłano z Paryża przez Szwajcarię do Krakowa.Wieziono je w siedmiu specjalnie skonstruowanych wagonach o obniżonych dnach.Koszt całego monumentu wyniósł pół miliona koron.Uroczystego odsłonięcia pomnika dokonano 15 lipca 1910 r.o godzinie 12 w południe.W uroczystości wzięło udział 150 tysięcy przyjezdnych gości i licznie zgromadzeni mieszkańcy Krakowa.
Podczas odsłonięcia głos zabrali marszałek Sejmu Krajowego Stanisław Badeni,prezydent Krakowa Juliusz Leo i fundator pomnika Ignacy Jan Paderewski,który w swoim przemówieniu powiedział m.in.:

Dzieło,na które patrzymy,nie powstało z nienawiści.Zrodziła je miłość głęboka Ojczyzny,nie tylko w jej minionej wielkości i dzisiejszej niemocy,lecz i w jej jasnej,silnej przyszłości.Zrodziła je miłość i wdzięczność dla tych przodków naszych,co nie po łup,nie po zdobycz szli na pole walki,ale w obronie dobrej,słusznej sprawy zwycięskiego dobyli oręża[...]Pragniemy gorąco,by każdy Polak i Litwin każdy,z dawnych dzielnic Ojczyzny,czy zza Oceanu,spoglądali na ten pomnik jako na znak wspólnej przeszłości,świadectwo wspólnej chwały,zapowiedź lepszych czasów,jako na cząstkę własnej,wiarą silnej duszy[...]Prastarej,ukochanej stolicy naszej oddajemy to dzieło we władanie wieczyste.

Podczas II wojny światowej pomnik był systematycznie burzony od listopada 1939 r.do kwietnia 1940 r.Cokół pomnika wysadzono dynamitem,zdemontowane,zniszczone figury wywieziono w głąb Niemiec.28 stycznia 1945 r.podjęto spontaniczną uchwałę o odbudowie pomnika.W miejscu gdzie stał monument ustawiono bloki granitowe ocalałe z oryginalnego cokołu z płytą upamiętniającą istnienie pomnika.W 1972 r.powołano Komitet Odbudowy Pomnika Grunwaldzkiego.W oparciu o istniejący miniaturowy model pomnika przechowywany w Muzeum Historycznym Miasta Krakowa oraz przedwojenne fotografie Marian Konieczny odtworzył pomnik.16 października 1976 r.ponownie znalazł się on w swoim dawnym miejscu.Tym razem cokół pomnika wykonano z granitu sprowadzonego z okolic Szklarskiej Poręby.Odlewy figur wykonano w Gliwicach.10 września 2010 r.ponowne odsłonięcie pomnika.
Opis pomnika
Pomnik ma 24 metry wysokości,na szczycie cokołu umieszczono konny posąg króla Władysława Jagiełły.Lewą ręką król trzyma końską uzdę,a w prawej obnażony opuszczony w dół miecz.W zrekonstruowanym pomniku przez prof.Mariana Koniecznego nieco inaczej postać króla Władysława Jagiełło dosiada konia.W Pomniku Grunwaldzkim Antoniego Wiwulskiego z 1910 r.król siedział w siodle,mając ugięte nogi w kolanach.W rekonstrukcji pomnika prof.Mariana Koniecznego nogi wyprostowane,tak,jakby stawał w strzemionach.Zdaniem artysty rekonstruktora pomnika,takie ujęcie postaci króla lepiej oddaje dynamikę postaci króla operującego mieczem.W schody prowadzące do pomnika wkomponowana jest marmurowa płyta Grobu Nieznanego Żołnierza.Cokół pomnika był wykonany z granitu sprowadzonego ze Szwecji.Wykonania odlewów figur podjęła się francuska firma Malleset.Kilka ocalonych fragmentów cokołu pomnika z 1910 r.można zobaczyć u wejścia na plac Matejki,a inne zostały w 1976 r.przetransportowane na pole bitwy grunwaldzkiej,by zgodnie z życzeniem Paderewskiego chociaż tak pomnik znalazł się pod Grunwaldem,co w czasach zaborów było niemożliwe.Część z nich trafiła także na cmentarz w Grębałowie,gdzie utworzono z nich pomniczek na kwaterze ZBoWiD.Zaś z najbardziej uszkodzonych fragmentów cokołu uformowano„skalniak”przed Nowohuckim Domem Kultury na os.Zgody.Pewną nowością w 1976 r.było zastosowanie do transportu i montażu figury króla Jagiełły wojskowego helikoptera Mi-6.Całą akcję montażu transmitowała telewizja.
Ściana południowa
Na ścianie frontowej postać zamyślonego patrzącego w dal rycerza to stryjeczny brat króla książę litewski Witold.W oryginalnym pomniku autorstwa Wiwulskiego miał on pochyloną głowę i spoglądał na leżącego u stóp pomnika poległego pod Grunwaldem wielkiego mistrza Ulricha von Jungingena.
Ściana wschodnia
Po prawej stronie od wschodu grupa polska rycerz i jego giermek zbierają porzucone krzyżackie chorągwie.
Ściana zachodnia
Od strony zachodniej grupa litewska wojownik litewski dmący w róg prowadzi skrępowanego sznurami jeńca krzyżackiego.Trzy ściany cokołu otaczają tarcze z herbami Polski i jej dzielnic.
Ściana północna
Na tylnej ścianie cokołu postać oracza wymieniona później na chłopa zrywającego pęta niewoli.