Władysław Szpilman

Ps.Al Legro(ur.5 grudnia 1911 w Sosnowcu,zm.6 lipca 2000 w Warszawie)polski kompozytor,pianista i aranżer żydowskiego pochodzenia;Pianista Warszawy.

Życiorys
Przed wojną
Urodził się w Sosnowcu w rodzinie żydowskiej jako najstarsze dziecko Samuela Szpilmana i Edwardy(Estery)z domu Rappaport.Miał brata Henryka i dwie siostry:Reginę i Halinę.Uczył się w Konserwatorium im.Fryderyka Chopina w Warszawie pod kierunkiem Józefa Śmidowicza i Aleksandra Michałowskiego.W 1931 r.uzyskał stypendium w Akademii Sztuk w Berlinie,gdzie studiował u Artura Schnabla i Leonida Kreutzera(fortepian)oraz studiował kompozycję u Franza Schrekera.Tam skomponował swoje pierwsze utwory symfoniczne i suitę fortepianową Życie Maszyn.W 1933 r.atmosfera potęgującego się narodowego socjalizmu w Niemczech skłoniła go do powrotu do kraju.W 1934 r.nawiązał współpracę z Bronisławem Gimplem,znanym amerykańskim skrzypkiem polskiego pochodzenia.W 1935 r.został zaangażowany jako etatowy pianista w Polskim Radiu.W tym okresie skomponował pierwsze szlagiery:"Kiedy kochasz się w dziewczynie"(sł.Emanuel Szlechter),"Nie ma szczęścia bez miłości" i "Straciłam twe serce"(z tekstami brata Henryka ps.Herold),"Nocą"(słowa Emanuel Szlechter),a także muzykę do filmów"Wrzos"(1937 r.) i "Dr Murek"(1939 r.)co dało mu znaczną popularność.
II wojna światowa
23 września 1939 grał w ostatniej audycji„na żywo”recital utworów Chopina.Chwilę później niemieckie bomby spadły na elektrownię warszawską i Polskie Radio zamilkło.Sześć lat później pierwsza emisja Polskiego Radia z Warszawy/Raszyna zaczęła się od tych samych utworów granych przez Władysława Szpilmana.W 1940 r.rodzina Szpilmanów znalazła się w utworzonym przez Niemców getcie warszawskim.Rodzinę utrzymywał z grania w kawiarniach(Cafe Capri prowadzonej przez Belę Gelbardt) i salkach koncertowych getta,w którym do 1942 r.możliwe było jeszcze prowadzenie działalności muzycznej(istniały tam nawet wówczas orkiestra symfoniczna i big-band jazzowy).Szpilman był solistą Orkiestry Symfonicznej Simona Pullmanna.W tym czasie skomponował szereg piosenek oraz wykonywany wielokrotnie w kawiarni Sztuka utwór z tekstem Władysława Szlengla na głos i dwa fortepiany pt."Casanova"oraz"Jej pierwszy bal"(wyk.Wiera Gran).W 1942 r.stracił całą rodzinę,sam zaś dzięki pomocy żydowskiego policjanta,który zmusił go do ucieczki z Umschlagplatzu,uniknął deportacji do obozu zagłady w Treblince.W jednym z wywiadów Szpilman mówił:„Gdyby wojna trwała 1 tydzień dłużej już bym tu nie siedział.Ja nigdy tam nie byłem w Treblince i nie będę,bo by mi serce pękło”.Pracował niewolniczo jako robotnik budowlany do momentu,gdy w 1943 r.udało mu się uciec na tzw.„aryjską”stronę Warszawy.Tam był ukrywany aż do końca lipca 1944 r.przez Czesława Lewickiego,Andrzeja i Janinę Boguckich,Helenę Lewicką,przy materialnej pomocy Eugenii Umińskiej,Witolda Lutosławskiego,Edmunda Rudnickiego,Piotra Perkowskiego i Ireny Sendlerowej oraz organizacji Żegoty.Po powstaniu warszawskim pozostał w ukryciu,odcięty od wszelkiej pomocy ze strony przyjaciół,w ruinach wypalonego domu w alei Niepodległości 223.Odkrył go tam Niemiec,kapitan Wehrmachtu Wilm Hosenfeld,który udzielał mu pomocy,dostarczając mu żywności.Dopiero w 1950 r.Szpilmanowi udało się poznać tożsamość Niemca,lecz nie udało mu się już uwolnić go z niewoli sowieckiej.Hosenfeld zmarł w obozie karnym pod Stalingradem w sierpniu 1952 r.W 2007 r.został on uhonorowany przez prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski,a w 2009 r.izraelski Instytut Yad Vashem nadał Hosenfeldowi tytuł Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.
Po wojnie

Po 1945 r.Szpilman wrócił do pracy w Polskim Radiu,jako dyrektor działu muzycznego.Występował z koncertami solo(w repertuarze miał m.in.Wariacje Rachmaninowa na temat Paganiniego,Koncerty fortepianowe J.Brahmsa z dyrygentami Witoldem Rowickim,Janem Krenzem i in.)a także grał muzykę kameralną z Bronisławem Gimplem(z przerwą 1948-56),sporadycznie koncertował również z Henrykiem Szeryngiem,Idą Händel,Tadeuszem Wrońskim i Romanem Totenbergiem.Po wojnie Szpilman skomponował ponad 500 popularnych piosenek min."Trzej przyjaciele z boiska","Tych lat nie odda nikt","W małym kinie"czy"Nas zaczarować musiał deszcz".Był też autorem muzyki filmowej do filmu"Zadzwońcie do mojej żony"(1957 r.)wielu piosenek i słuchowisk radiowych dla dzieci,musicalów Ciotka Karola i Czerwony Kapturek,kompozytorem szeregu utworów symfonicznych(obecnie wydanych w całości w wydawnictwie muzycznym Boosey&Hawkes w USA).W 1947 r.Szpilman skomponował sygnał do Polskiej Kroniki Filmowej.W 1956 r.korzystając z politycznej odwilży,Władysław Szpilman reaktywował ZAiK pod nową nazwą ZAKR(Związek Polskich Autorów i Kompozytorów),którego prezesem był do 1961 r.W 1961 r.zorganizował według własnego pomysłu Międzynarodowy Festiwal Piosenki w Sopocie.Od 1945 do 1963 r.był także szefem działu muzyki rozrywkowej Polskiego Radia.W 1963 r.stworzył Kwintet Warszawski(zapraszając do współpracy Bronisława Gimpla,Tadeusza Wrońskiego,Stefana Kamasę i Aleksandra Ciechańskiego,później Krzysztofa Jakowicza,Igora Iwanowa,Jana Tawroszewicza,Andrzeja Orkisza,Krzysztofa Podejkę i innych),z którym do 1986 r.dał ponad 2000 koncertów na całym świecie,głównie poza granicami Polski.Został odznaczony m.in.Krzyżem Kawalerskim(1954 r.) i Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski(1999 r.)Zmarł 6 lipca 2000.Został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.
Życie prywatne
W 1950 poślubił Halinę Grzecznarowską.Był zięciem Józefa Grzecznarowskiego,działacza socjalistycznego, posła na Sejm i prezydenta Radomia.
Kontrowersje

• W książce"Oskarżona:Wiera Gran"jej autorka Agata Tuszyńska zacytowała słowa Wiery Gran,że Władysław Szpilman był w getcie warszawskim funkcjonariuszem Żydowskiej Służby Porządkowej.Po ukazaniu się książki,spadkobiercy kompozytora pozwali ją i wydawnictwo.W lutym 2016 r.rozpatrujący skargę kasacyjną Sąd Najwyższy uchylił niekorzystny dla nich wyrok i przekazał sprawę sądowi niższej instancji do ponownego rozpatrzenia

Upamiętnienie

• 25 września 2011 imię Władysława Szpilmana otrzymało studio koncertowe znajdujące się na parterze gmachu Polskiego Radia w al.Niepodległości 77/85
• 4 grudnia 2011 na fasadzie domu przy al.Niepodległości 223 została odsłonięta tablica w językach polskim i angielskim upamiętniająca kompozytora.W ceremonii uczestniczyli m.in.córka Wilma Hosenfelda,Jorinde Hosenfeld-Krejci,oraz syn Władysława Szpilmana Andrzej

Wybrane znane piosenki Władysława Szpilmana

• "Do widzenia Teddy"(sł.Jan Gałkowski i Bogusław Choiński,wyk.Ludmiła Jakubczak)
• "Przyjdzie na to czas"(sł.Kazimierz Winkler,wyk.Violetta Villas)
• "Sto lat"(sł.Helena Kołaczkowska,wyk.Andrzej Bogucki)
• "Tych lat nie odda nikt"(sł.Kazimierz Winkler,wyk.Irena Santor)
• "Nocami i dniami"(sł.Kazimierz Winkler,wyk.Irena Santor)
• "Kokosy,kokosy"(sł.Kazimierz Winkler,wyk.Violetta Villas)
• "Jutro będzie dobry dzień"(sł.Edward Fiszer,wyk.Helena Majdaniec)
• "Deszcz"(sł.Konstanty Ildefons Gałczyński,wyk.Rena Rolska)
• "Cicha noc"(sł.Roman Sadowski,wyk.Janina Godlewska)
• "Ja jestem Twoja"(sł.Tadeusz Kubiak,wyk.Irena Santor)
• "Skończona gra"(sł.Tadeusz Kubiak,wyk.Joanna Rawik)
• "Trzej przyjaciele z boiska"(sł.Artur Międzyrzecki,wyk.Chór Czejanda)
• "Do roboty"(sł.Stanisław Ryszard Dobrowolski,wyk.chór Polskiego Radia w Krakowie)
• "Nie wierzę piosence"(sł.Bronisław Brok,wyk.Hanna Skarżanka)
• "Zakochani"(sł.Bronisław Brok,wyk.Sława Przybylska)
• "Naucz mnie tańczyć"(sł.Ludwik Starski,wyk.Chór Czejanda)
• "Pik,pik,pik"(sł.Bronisław Brok,wyk.Marta Mirska)
• "W małym kinie"(sł.Ludwik Starski,wyk.Mieczysław Fogg)
• "Nie ma szczęścia bez miłości"(sł.Henryk Herold Szpilman,wyk.Hanna Brzezińska)
• "I tylko mi żal"(sł.Kazimierz Winkler,wyk.Jerzy Połomski)
• "Kiedy kochasz się w dziewczynie"(sł.Emanuel Szlechter,wyk.Mieczysław Fogg)
• "Walczyk murarski"(sł.Kazimierz Wajda,wyk.Andrzej Bogucki)
• "Piosenka mariensztacka"(sł.Artur Międzyrzecki,Tadeusz Kubiak,wyk.Chór Czejanda)
• "Piosenka o przyjaźni"(sł.Tadeusz Kubiak,wyk.Chór Czejanda)
• "Zmartwienie maszynisty"(sł.Henryk Gaworski,wyk.Chór Czejanda)
• "Pójdę na stare miasto"(sł.Edward Fiszer,wyk.Jadwiga Prolińska)
• "Parę butów mam"(sł.Jerzy Wasowski,wyk.Jerzy Wasowski)
• "Literki"(sł.Władysław Broniewski,wyk.Halina Mickiewiczówna)
• Lata ptaszek(sł.Jan Brzechwa,wyk.Andrzej Bogucki)
• "Rada puchaczy"(sł.Jan Brzechwa,wyk.Andrzej Bogucki)
• "Elegia jesienna"(sł.Jan Brzechwa,wyk.Irena Santor)
• "Mróz"(sł.Julian Tuwim,wyk.Halina Mickiewiczówna)
• "Ojra ech"(sł.Roman Sadowski,wyk.Chór Czejanda)
• "Tak mało cię znam"(sł.Jerzy Jurandot,wyk.Sława Przybylska)
• "Autobus czerwony"(sł.Kazimierz Winkler,wyk.Andrzej Bogucki)

Wybrane kompozycje Władysława Szpilmana z zakresu muzyki poważnej

• "3 Little Folk Songs Suites(after own children's songs)for piano"(prawykonanie Ewa Kupiec w Konzerthaus w Berlinie)
• "Ballet Scene"(prawykonanie Filharmonia Narodowa w Warszawie,wyk.Orkiestra Filharmonii Narodowej,dyr.Antoni Wit)
• "Concertino"(prawykonanie Los Angeles,Fortepian Arturo Abbadi,wyk.Los Angeles Symphony dyr.Noreen Green)
• "Introduction to a film"(prawykonanie Konzerthaus Berlin Symphonisches Orchester des Berliner Rundfunks,dyr.Andrej Boreyko)
• "Little Overture for Symphony Orchestra"(prawykonanie Filharmonia w Łodzi,Orkiestra Filharmonii Łódzkiej,dyr.Andrzej Markowski)
• Waltz in the Olden Style(prawykonanie Filharmonia Narodowa w Warszawie,wyk.Orkiestra Filharmonii Narodowej,dyr.Antoni Wit)
• The Life of the Machines,suita na fortepian(prawykonanie Guenter Herzfeld,Filharmonia Berlińska)
• Paraphrase on an Original Theme(prawykonanie Konzerthaus Berlin Symphonisches Orchester des Berliner Rundfunks,dyr.Andrej Boreyko)

CD

• „F.Chopin Dzieła wszystkie”Wydanie Narodowe F.Chopin Trio fortepianowe,Introdukcja i Polonaise W.Szpilman,T.Wronski,A.Ciechanski,H.Kowalska,Muza Warszawa 1958 r.Polskie Radio 2005 r.
• „J. Zarębski Kwintet Fortepianowy”Kwintet Warszawski,Muza Warszawa 1964 r.
• „R.Schumann,D.Szostakowicz Kwintety Fortepianowe”Kwintet Warszawski,Muza Warszawa 1965 r.
• „A.Dvorak Kwintet Fortepianowy”Kwintet Warszawski,Polskie Nagrania Warszawa 1970 r.
• „Grażyna Bacewicz Kwintety Fortepianowe”Kwintet Warszawski,Polskie Nagrania Warszawa 1974 r.
• „J.Brahms Kwintet Fortepianowy”Kwintet Warszawski,Polskie Nagrania Warszawa 1976 r.
• „W.Szpilman Piosenki”Polskie Nagrania,Warszawa 1988 r.
• „Wladyslaw Szpilman Ein musikalisches Portrait”Werke von Szpilman,Rachmaninov und Chopin,Alinamusic Hamburg 1998 r.
• Władysław Szpilman Portret[5 CD Box-Set]Polskie Radio Warszawa 2000 r.
• Wladyslaw Szpilman.The Original Recordings of the Pianist.SONY Classical 2002 r.
• The Pianist[Soundtrack]SONY BMG 2002 r.
• Songs of Wladyslaw Szpilman sings Wendy Lands,Universal Music USA 2003 r.
• Wladyslaw Szpilman Works For Piano&Orchestra.SONY Classical 2004 r.
• Władysław Szpilman Legendary Recordings[3 CD Box-Set](Bacewicz,Prokofieff,Beethoven,Grieg,Chopin,Zarębski i in.)SONY Classical 2005 r.

„Pianista”
W 1946 r.opublikowano jego książkę pt.„Śmierć miasta”,w opracowaniu Jerzego Waldorffa,która została ocenzurowana i wydana w małym nakładzie,opisywała bowiem historię niepasującą do oficjalnych wersji(opis polskich„szmalcowników”,„dobry wróg”ukazany jako Austriak pomagający Szpilmanowi,udział jednostek ukraińskich i litewskich w masakrach w getcie warszawskim).Dopiero po ponad 50 latach ukazała się w niemieckim wydawnictwie Ullstein(1998 r.)poprawiona i uzupełniona wersja książki pod nowym tytułem„Pianista”,w której Hosenfeld jest Niemcem.W 1950 r.na kanwie wspomnień powstał film"Miasto nieujarzmione(Robinson warszawski)",odbiegający jednak znacznie od pierwowzoru.W 1998 r.syn Władysława Szpilmana Andrzej doprowadził do wydania jego książki w Niemczech i Anglii(pod tytułami"Das wunderbare Überleben" i "The Pianist").Przez szereg gazet w Wielkiej Brytanii i USA została wówczas uznana za najlepszą książkę roku 1999,a w 2002 r.została wybrana najlepszą książką roku przez francuskie czasopismo literackie Lire oraz otrzymała nagrodę czytelników pisma Elle.Książka zajmowała także pierwsze miejsca na listach bestsellerów w wielu krajach(m.in.w Polsce ok.80 tygodni w latach 2000–2003 oraz trzykrotnie jako książka roku na liście"Rzeczpospolitej").Do dziś książkę„Pianista”wydano w 38 językach.Na jej podstawie w 2002 r.Roman Polański wyreżyserował„Pianistę”(główna rola Adrien Brody),nagrodzonego m.in.Złotą Palmą na Festiwalu Filmowym w Cannes(2002 r.) i 3 Oscarami(2003 r.)w USA.