Jan Weyssenhoff(fizyk)

Ur.27 listopada 1889 w Warszawie,zm. 11 sierpnia 1972 w Krakowie fizyk,profesor Uniwersytetu Wileńskiego,Jagiellońskiego i Politechniki Lwowskiej,członek PAU i Polskiej Akademii Nauk,autor prac z dziedziny podstaw teorii względności,mechaniki kwantowej oraz statystyki fizycznej;działacz sportowy Cracovii,Wisły Kraków i PZPN.
Kariera naukowa
Jan Weyssenhoff ur.27 listopada 1889 r.w Warszawie jako syn znanego pisarza Józefa Weyssenhoffa.Uczęszczał do II Realnej Szkoły Średniej w Krakowie.Od 1907 r.słuchacz nadzwyczajny matematyki i fizyki na Uniwersytet Jagielloński.W czasie studiów złożył egzamin dojrzałości w zakresie ówczesnego gimnazjum,przez co uzyskał pełne prawa studenckie.Słuchał wykładów matematyki prowadzonych przez profesorów Stanisława Zarembę i Kazimierza Żórawskiego oraz wykładów fizyki profesorów Augusta Witkowskiego i Władysława Natansona.W 1911 r.rozpoczął pracę naukową w dziedzinie fizyki doświadczalnej pod kierunkiem profesora Witkowskiego i docenta Konstantego Zakrzewskiego,interesując się zjawiskiem Halla w cienkich warstwach selenu.Po śmierci profesora Witkowskiego rozpoczął przewód doktorski w zakresie przewodnictwa cieplnego wody(fizyka doświadczalna).Pracę naukową przerwał Weyssenhoffowi wybuch I wojny światowej,który zastał go w Szwajcarii.Tam kontynuował studia na uniwersytecie w Zurychu.W 1916 r.otrzymał stopień doktora na podstawie pracy teoretycznej pt."Zastosowania teorii kwantów do obracających się tworów i teoria paramagnetyzmu".Po uzyskaniu stopnia doktora pracował do 1919 r.w Zurychu jako fizyk doświadczalny,najpierw w uniwersytecie w charakterze zastępcy asystenta u profesora Edgara Meyera,a następnie jako asystent profesora Augusta Piccarda i docenta Johanna Brentano w Eidgenossische Technische Hochschule(ETHZ)w Zurychu.W tym czasie Weyssenhoff wykonał pod kierunkiem profesora Meyera jedyną swą pracę doświadczalną na temat odbicia molekuł rtęci od złota w niskich temperaturach.W Zurychu Weyssenhoff zetknął się też dwukrotnie z Albertem Einsteinem.Pracując jako fizyk doświadczalny w Zurychu,Weyssenhoff zajmował się również czynnie fizyką teoretyczną.Jesienią 1919 r.Weyssenhoff wrócił do kraju i objął obowiązki asystenta fizyki doświadczalnej przy Zakładzie Fizyki Uniwersytetu Jagiellońskiego u profesora Konstantego Zakrzewskiego.Badał wówczas zakres stosowalności prawa Stokesa.Za pracę z tej dziedziny otrzymał habilitację w zakresie fizyki teoretycznej i doświadczalnej(1921 r.)W latach 1922-1935 zajmował stanowisko profesora nadzwyczajnego fizyki teoretycznej Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie.W sierpniu 1935 r.Weyssenhoff objął stanowisko profesora na Uniwersytecie Jagiellońskim,gdzie początkowo kontynuował rozpoczęte w Wilnie badania nad podstawami teorii względności.W 1937 r.przystąpił również do pracy nad własnościami relatywistycznych cząstek spinowych.Jako przewodniczący Oddziału Krakowskiego Polskiego Towarzystwa Fizycznego zorganizował pierwsze ogólnopolskie konwersatorium fizyki teoretycznej(20-22 marca 1939 r.)W czasie II wojny światowej Weyssenhoff znalazł się jesienią 1939 r.we Lwowie i tam w latach 1939-1941 wykładał fizykę doświadczalną na Politechnice Lwowskiej oraz nadal zajmował się teorią relatywistycznej cząstki spinowej.Do Krakowa wrócił w lecie 1941 r.wraz z nim przybył młody warszawski fizyk teoretyk Antoni Raabe,z którym parę tygodni później Weyssenhoff zorganizował tajne seminarium dotyczące zagadnień relatywistycznej cząstki spinowej,a następnie prac badawczych w zakresie teorii fluidu spinowego i cząstki spinowej.Po aresztowaniu i śmierci Raabego w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu prace zostały przerwane,a ich wyniki ukazały się w 1946 r.najpierw w formie komunikatów jako listy do"Nature" i "Acta Physica Polonica".W czasie okupacji Weyssenhoff brał udział w tajnym nauczaniu uniwersyteckim,wykładając na kompletach fizykę doświadczalną,egzaminując z fizyki teoretycznej przedwojennych studentów kończących konspiracyjnie studia i biorąc udział w komisjach egzaminów magisterskich i doktorskich.Po wyzwoleniu Krakowa w styczniu 1945 r.Weyssenhoff aktywnie uczestniczył w odnowieniu krakowskiego ośrodka akademickiego oraz odbudowie i rozbudowie krakowskiej fizyki.W 1947 r.wznowił wydawanie czasopisma"Acta Physica Polonica",którego redaktorem naczelnym pozostał aż do śmierci.W latach 1960-1972 był również redaktorem"Postępów Fizyki".W 1947 r.zorganizował w Krakowie Międzynarodowy Zjazd Komisji Badań Promieni Kosmicznych pod patronatem Międzynarodowej Unii Fizyki Czystej i Stosowanej(International Union of Pure and Applied Physics IUPAP),której był wiceprezesem.Konferencja zapoczątkowała trwający do dziś cykl wielkich międzynarodowych konferencji poświęconych promieniowaniu kosmicznemu(International Cosmic Ray Conference ICRC),które odbywają się co dwa lata w różnych krajach.Od marca do września 1948 r.Weyssenhoff przebywał w kierowanym przez Wolfganga Pauliego Instytucie Fizyki Teoretycznej Politechniki Zuryskiej.Pracował tam wspólnie z dawnym swoim studentem Jerzym Rayskim i grupą teoretyków skupionych wokół Pauliego,badających re normalizację i regularyzację w kwantowej teorii pól.Po 1951 r.Weyssenhoff poświęcił się poszukiwaniu teorii,która umożliwiałaby uzgodnienie teorii względności z mechaniką kwantową.W 1951 r.został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Działalność sportowa
Jan Weyssenhoff był zamiłowanym sportowcem.W młodości zajmował się grą w piłkę nożną i hokeja.Był działaczem i zawodnikiem klubów sportowych Cracovii i Wisły.Jako działacz krakowskiej Wisły był jednym z twórców PZPN.Współpracował z Józefem Lustgartenem z Cracovii na rzecz utrzymania poprawnych stosunków między oboma krakowskimi klubami(Wisłą i Cracovią)oraz układając skład kadry narodowej.W 1919 r.został pierwszym społecznym sekretarzem PZPN,w 1921 r.kierował polską drużyną narodową w meczu z Węgrami.W Wilnie,będąc czynnym zawodnikiem,działał równocześnie w tamtejszym oddziale AZS-u.Napisał pierwszy w Polsce podręcznik do gry w piłkę nożną"Sztuka gry w piłkę nożną".Przeniósł na grunt polski system gry(1+2+3+5)stworzony przez Williama Nevilla Cobbolda.19 marca 1931„za zasługi na polu wychowania fizycznego i rozwoju sportu”został odznaczony przez Prezydenta RP Ignacego Mościckiego Złotym Krzyżem Zasługi.Jan Weyssenhoff po paromiesięcznej chorobie zmarł w Krakowie 11 sierpnia 1972.Został pochowany na Cmentarzu Rakowickim.