Aleksander Zelwerowicz

Ur.14 sierpnia 1877 w Lublinie,zm.18 czerwca 1955 w Warszawie polski aktor,reżyser,dyrektor teatru,pedagog,członek Polskiego Komitetu Obrońców Pokoju w 1949 roku.Mąż reżyserki Krystyny Severin-Zelwerowicz i ojciec aktorki Leny Zelwerowicz.

Biografia
Urodził się w Lublinie w kamienicy Rynek 3.Ukończył Klasę Dykcji i Deklamacji oraz Szkołę Handlową Kronenberga w Warszawie.Debiutował w"Komedii omyłek"Szekspira w teatrze ogródkowym w 1896 r.Po rocznym pobycie i studiach w Genewie w 1899 r.zaangażował się do teatru łódzkiego,gdzie w sezonie teatralnym 1899-1900 rozpoczął w trupie Michała Wołowskiego swój pierwszy etap zawodowej pracy aktora.Następnie w Teatrze Miejskim w Krakowie,w latach 1900-1908 ujawnił talent komediowy i charakterystyczny.Z biegiem lat rozszerzył repertuar o role dramatyczne,nasycone ironią i sarkazmem.Jego dorobek twórczy obejmuje ok.900 ról.Sztuka aktorska Zelwerowicza nie poddaje się jednoznacznym definicjom.Realista,czerpał inspiracje z rozmaitych stylów i kierunków:naturalizmu,modernizmu czy ekspresjonizmu,zachowując jednak własny ton.Ceniony reżyser,głównie komedii np.Fredry i Blizińskiego,przygotował ok.280 przedstawień.Był dyrektorem scen w Łodzi i Wilnie,dyrektorem Teatru Narodowego w Warszawie.Występował gościnnie w Poznaniu,Wilnie i Lublinie.Reżyserował również i występował gościnnie w Rydze i w Pradze.Współtwórca polskiego szkolnictwa teatralnego, w 1932 r.doprowadził do powstania Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej,pierwszej polskiej nowoczesnej uczelni kształcącej aktorów i reżyserów.Był dyrektorem PIST-u w latach 1932-1936 i reaktywował Instytut w Łodzi po wojnie.Podczas II wojny światowej ukrywał działacza Bundu i prezesa Rady Pomocy Żydom"Żegota"Leona Feinera.W 1949 roku był delegatem Krajowej Rady Obrońców Pokoju na Kongres Obrońców Pokoju w Paryżu.Pośmiertnie wydano jego wspomnienia Gawędy starego komedianta oraz zbiór artykułów o teatrze i korespondencję.Został pochowany w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.W 1977 r.wraz z córką Heleną Orchoń-Zelwerowicz otrzymał tytuł"Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata"przyznawany osobom ratującym Żydów podczas Holocaustu przez izraelski Instytut Pamięci Yad Vashem.W 1955 r.jego imię otrzymała PWST w Warszawie,obecnie Akademia Teatralna im.Aleksandra Zelwerowicza.Od 1985 r.redakcja miesięcznika"Teatr"przyznaje nagrodę im.Aleksandra Zelwerowicza dla najlepszej aktorki i najlepszego aktora sezonu.
Filmografia

• "Przesądy"(1912 r.)
• "Obrona Częstochowy"(1913 r.)
• "Tajemnica pokoju nr 100"(1914 r.)
• "Ochrana warszawska i jej tajemnice"(1916 r.)
• "Rok 1863"(1922 r.)
• "Niewolnica miłości"(1923 r.)
• "Skrzydlaty zwycięzca"(1924 r.)
• "Huragan"(1928 r.)
• "Mocny człowiek"(1929 r.)
• "Tajemnica skrzynki pocztowej"(1929 r.)
• "Księżna Łowicka"(1932 r.)
• "Pałac na kółkach"(1932 r.)
• "Dzieje grzechu"(1933 r.)
• "Przebudzenie"(1934 r.)
• "Dwie Joasie"(1935 r.)
• "Granica"(1938 r.)
• "Ludzie Wisły"(1938 r.)
• "Serce matki"(1938 r.)
• "Wrzos"(1938 r.)
• "Czarne diamenty"(1939 r.)
• "Doktór Murek"(1939 r.)
• "Trzy serca"(1939 r.)
• "Żona i nie żona"(1941 r.)

Role teatralne(wybór)

• Grabiec w"Balladynie"J.Słowackiego(1902 r.)
• Czepiec w"Weselu"S.Wyspiańskiego(1905 r.)
• Wojnicki w"Wujaszku Wani"A.Czechowa(1906 r.)
• Damazy Żegota w"Panu Damazym"J.Blizińskiego(1909 r.)
• Protasow w"Żywym trupie"L.Tołstoja(1916 r.)
• Major w"Fantazym"J.Słowackiego(1917 r.)
• Figaro w"Weselu Figara"P.A.de Beaumarchais'go(1918 r.)
• Hipolit w"Papierowym kochanku"J.Szaniawskiego(1920 r.)
• Argan w"Chorym z urojenia"Moliera(1921 r.)
• Szambelan w"Panu Jowialskim"A.Fredry(1923 r.)
• Horodniczy w"Rewizorze"N.Gogola(1926 r.)
• Mecenas w"Adwokacie i różach"J.Szaniawskiego(1929 r.)
• Porfiry w"Zbrodni i karze"według F.Dostojewskiego(1934 r.)
• Inspektor Goole w"Pan Inspektor przyszedł"J.B.Priestleya(1947 r.)
• Żebrak w"Elektrze"J.Giraudoux(1946 r.)
• Henryk Jaskrowicz w"Grzechu"S.Żeromskiego(1951 r.)

Prace reżyserskie teatralne(wybór)

• "Klątwa"S.Wyspiańskiego(1909 r.)
• "Samuel Zborowski"J.Słowackiego(1911 r.)
• "Wesele"S.Wyspiańskiego(1912 r.)
• "Wróg ludu"H.Ibsena(1913 r.)
• "Juliusz Cezar"W.Shakespeare'a(1914 r.)
• "Wyzwolenie"S.Wyspiańskiego(1916 r.)
• "Fantazy"J.Słowackiego(1917 r.)
• "Pan Jowialski"A.Fredry(1918 r.)
• "Pan de Pourceaugnac"Moliera(1918 r.)
• "Cyrulik Sewilski"P.A.Beaumarchais'go(1918 r.)
• "Intryga i miłość"F.Schillera(1925 r.)
• "Król Edyp"Sofoklesa(1926 r.)
• "Dziady"A.Mickiewicza(1927 r.)
• "Adwokat i róże"J.Szaniawskiego(1929 r.)
• "Przestępcy"F.Brucknera(1930 r.)
• "Wielki człowiek do małych interesów"A.Fredry(1935 r.)
• "Krysia"J.Szaniawskiego(1935 r.)
• "Pan Damazy"J.Blizińskiego(1946 r.)

Odznaczenia

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski(1946 r.)
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski(1925 r.)
• Order Sztandaru Pracy I klasy(1949 r.)
• Złoty Krzyż Zasługi(1953 r.)
• Złoty Wawrzyn Akademicki Polskiej Akademii Literatury(1937 r.)