Rydułtowy

Śl.Rydůłtowy,niem.Rydultau miasto i gmina powstałe w XIII w.położone w województwie śląskim,powiecie wodzisławskim,historycznie na Górnym Śląsku.Ośrodek wydobycia węgla kamiennego.W latach 1945–1950 siedziba gminy Rydułtowy.Według danych z 31 grudnia 2011 r.miasto miało 22083 mieszkańców.

Geografia

Położenie
Rydułtowy są położone w południowo-zachodniej części Wyżyny Śląskiej na Płaskowyżu Rybnickim,który jest zaliczany do Kotliny Oświęcimsko-Raciborskiej.W rejonie wieży ciśnień,na granicy administracyjnej miasta leży najwyższy punkt Płaskowyżu Rybnickiego,jego wysokość wynosi 311 metrów n.p.m.Położenie geograficzne 18° 26' E 50° 04' N.Granice Rydułtów wytyczają miasta:Rybnik,Radlin,Pszów,oraz gminy:Kornowac i Gaszowice.Miasto jest położone w strefie nadgranicznej Czech oraz niedaleko granicy słowackiej.Rydułtowy znajdują się w aglomeracji rybnickiej.
Budowa geologiczna
Rzeźba terenu Rydułtów jest wynikiem działania lodowca i wód płynących.Budowa geologiczna obszaru na którym znajduje się miasto składa się z warstw karbońskich z licznymi pokładami węgla,oraz warstwy czwartorzędowe gdzie występują piaski,gliny,żwiry,mady rzeczne i namuły.W północno-wschodniej części miasta znajdują się złoża piaszczysto-żwirowe,w południowo-wschodniej eksploatowane są złoża gliny.Wychodnia piaskowców karbońskich,należących do warstw porębskich znajduje w pobliżu ulicy Skalnej,wychodnia jest objęta ochroną prawną uchwałą Rady Miasta Rydułtowy z dnia 26 kwietnia 1994,nadano jej nazwę Stanowisko Przyrody Nieożywionej Skałka.
Warunki klimatyczne
Miasto znajduje się w zasięgu dwóch regionów klimatycznych Śląsko-Wielkopolskiego i Nizinnego-Podkarpackiego.Występujące wiatry głównie pochodzą z kierunków południowo-zachodnich i północno-zachodnich.Klimat należy do umiarkowanych.Najchłodniejszym miesiącem zimy jest styczeń,w którym przeciętna temperatury wynosi −2 stopnie Celsjusza.Lipiec jest najcieplejszym miesiącem w roku z średnią temperaturą +17 stopni Celsjusza.Temperatura poniżej zera przypada 90 dni w roku,a powyżej 15 stopni 100 dni.Średnie opady w styczniu wynoszą 50 mm a w lipcu 100 mm,zaś średni roczny opad wynosi ok.750 mm–800 mm.Śnieg pokrywa Rydułtowy 55-60 dni w roku.
Warunki glebowe
Gleby miasta Rydułtowy rozwinęły się na utworach polodowcowych.Bielice właściwe występują w północnej części miasta,zaś bielice pyłowe w południowej.Gleby te zaliczamy do klasy III i IV.Na gruntach ornych występują gleby:bielicowe,pseudo bielicowe oraz gleby brunatne kwaśne.
Hydrologia
Rydułtowy są położone na terenach zasobnych w wodę,znajdujących się w dolinie rzeki Odry,w południowo-zachodniej części miasta,z kolei w północno-wschodniej części występują w znikomej ilości.Cieki wodne i stawy położone w Rydułtowach w znacznej ilości powstały wskutek prowadzonej eksploatacji węgla m.in.stawy Zawalisko,Machnikowiec.Potok Nacyna jest lewym dopływem rzeki Rudy,tworzy jego największą zlewnię,niestety w obecnych czasach silnie zanieczyszczony i zaliczany jest do wód poza klasą czystości.W mieście wyróżniamy wododziały II rzędu:Rzeka Sumina oraz III rzędu:Nacyna i mający tu swoje źródło potok Gzel,znajdują się tu również Rów Rydułtowski i potok z Polesia.
Flora i fauna
Grunty rolne stanowią 964 ha(64% powierzchni miasta),grunty leśne 38 ha(2%),Zieleń leśna,zieleń urządzona i sady zajmują ogółem 75 ha,tj.5% obszaru miasta.Nieopodal ulicy Raciborskiej znajduje się las mieszany,największy w Rydułtowach.Północna część miasta od ul.Raciborskiej w kierunku na Czernicę i Jejkowice ze względu na swe wysoki walory przyrodnicze przynależy do otuliny Parku Krajobrazowego Cysterskich Kompozycji Krajobrazowych Rud Wielkich,zgodnie z zarządzeniem nr 18/93,Wojewody Katowickiego z dnia 23 listopada 1993.W mieście i najbliższych okolicach żyje ok.100-110 gatunków ptaków,jest to 50% wszystkich gatunków ptaków występujących w Polsce.Ze względu na małą ilość zalesienia,dominującą ostoją dla ptaków są przydomowe ogrody działkowe,parki,sady,zadrzewienie w rejonie szybu powietrznego V,wyrobiska poeksploatacyjne cegielni oraz hałdy kopalniane i zabudowania przemysłowe.
Struktura powierzchni
Według danych z roku 2002 Rydułtowy mają obszar 15 km²,w tym:

• użytki rolne:62%
• użytki leśne:2%

Miasto stanowi 5,23% powierzchni powiatu.
Demografia
Dane z 30 czerwca 2004:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	21910	100	11394	52	10516	48
gęstość zaludnienia(mieszk./km²)	1460,7		759,6		701,1

Struktura narodowa
Dane z Narodowego Spisu Powszechnego 2002

Narodowość	Polska		Śląska		Niemiecka
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	18330	83,1	18330	12,6	120	0,5

Historia
Etymologia nazwy
Rudolphi Villa była nazwą wsi księstwa raciborskiego znajdująca się w księgach arcybiskupa wrocławskiego pochodzących z 1228.Nazwa Rydułtowy pochodzi od imienia Rudolf,prawdopodobnie należącego do pierwszego właściciela,feudała;jest to nazwa dzierżawcza.Cytat z roku 1300,z dokumentu kodeksu dyplomatycznego Śląska właśnie takie pochodzenie nazwy sugeruje:„In villa Rudolphi sunt XXX mansi solventes fertones”„we wsi Rudolfa 30 łanów uiszczających ćwierć grzywny”.W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis(pol.Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego)spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Rudolphi villa.Kronika ta wymienia również wsie,które w procesach urbanizacyjnych zostały wchłonięte przez miasto i stanowią jego części bądź dzielnice jak Radoszowy we fragmencie Rastow utroque solvitur decima more polonico.
Zmiany nazwy miasta na przestrzeni wieków:

• 1228 Rudolphi villa
• 1355 z Rudosdorf
• 1453 z Rynolticz
• 1481 von Rynolticz
• 1531 Rynoltowitze
• 1581 Rudosdorf
• 1614 Rudoltowi
• 1652 Rudoltow,Rudultow
• 1679 Rydoltow,Rydultow
• 1687 Rudoltow
• 1745 Ridultow
• 1784 Ridultau
• 1830 Nieder Ridultau,Ober Ridultau,Ridultow
• 1845 Nieder Ridultau,Dolny Rydultów,Ober Ridultau,Wierzchni Rydułtów
• 1861 Nieder Ridultau,Ober Ridultau

Zmiany nazwy największej dzielnicy miasta Radoszów:

• 1228 r.Radosevici
• 1288 r.Radoscow
• 1300 r.Rastow
• 1316 r.Raddoscow
• 1437 r.Radussuow
• 1531 r.Radoschow
• 1614 r.Radossow,Radessow
• 1745 r.Radoschau
• 1830 r.Nieder Radoschau,Ober Radoschau,Königlich Radoschau,Radoszow
• 1845 r.Nieder Radoschau,Ober Radoschau,Königlich Radoschau,Radoszów

W XX w.dodano końcówkę -owy.
XX wiek
W wyniku połączenia samodzielnych gmin:Rydułtów Górnych,Rydułtów Dolnych,Radoszów Górnych i Radoszów Wielkich 20 października 1926 Rydułtowy stały się gminą.Gmina Pietrzkowice została przyłączona 1 stycznia 1951.W 1947 przyłączono kolonię Nalas należącą uprzednio do gminy Krzyżkowice.Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 8 listopada 1950,Rydułtowy w 1951 uzyskały prawa miejskie.Na mocy ustawy z dnia 28 maja 1975 o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa oraz zmianie ustawy o radach narodowych,stały się jedną z dzielnic Wodzisławia Śląskiego,ustawa weszła w życie 1 czerwca 1975.Z dniem 1 stycznia 1992 Rydułtowy odzyskały prawa miejskie.W latach 1992-1998 miasto administracyjnie należało do województwa katowickiego.
Zabytki

• Tunel kolejowy(1853-1858)
• Zespół Budynków Szpitala Miejskiego(1911)
• Krzyż pokutny w Radoszowach
• Krzyż pokutny(1628)przy Kościele Św.Jerzego
• Kościół św.Jerzego(1896)
• Budynek wagi KWK„Rydułtowy”(1906)
• Zabudowa mieszkaniowa osiedla Karola
• Kościół Św.Jacka(1922)
• Stacja kolejowa
• Cmentarz ewangelicki

Izby pamięci mieszczą się przy:

• KWK„Rydułtowy-Anna”
• siedzibie Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Niemców Województwa Śląskiego

Sport
Kluby sportowe

• Naprzód Rydułtowy piłka nożna,lekkoatletyka,tenis ziemny
• MKS„Olimpijczyk”triathlon
• „Feniks”Rydułtowy kolarstwo,siatkówka kobiet,unihokej
• Uczniowski Klub Sportowy„Dwójka”Rydułtowy judo
• „Czwórka”Rydułtowy kolarstwo górskie
• „Piątka Plus”Rydułtowy lekkoatletyka
• Uczniowski Klub Sportowy„Ognisko”Rydułtowy szachy
• „Herkules”Rydułtowy skat
• „Karlusek”Rydułtowy skat

Gospodarka
Ośrodek wydobycia węgla kamiennego.Większość mieszkańców miasta znajduje zatrudnienie w KWK Rydułtowy-Anna,oraz firmach świadczących usługi dla kopalni.
Edukacja i kultura

• Przedszkole nr 1,ul.Kochanowskiego 25
• Przedszkole nr 2,ul.Raciborska 216,
• Przedszkole nr 3,os.Orłowiec 39,
• Przedszkole nr 4,os.Orłowiec 37,
• Przedszkole„Pod nutką”(prywatne),os.Karola 22,
• Katolickie Przedszkole Niepubliczne Sióstr Służebniczek NMP Ochronka im.bł.Edmunda Bojanowskiego,ul.Plebiscytowa 2
• Szkoła Podstawowa nr 1,ul.św.M.Kolbe 5,
• Szkoła Podstawowa nr 3,ul.Radoszowska 3,
• Gimnazjum nr 1,ul.Strzelców Bytomskich 13,
• Zespół Szkół:
  • Szkoła Podstawowa nr 2,
  • Gimnazjum nr 2,
• Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1:
  • Liceum Ogólnokształcące,
• Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2:
  • I Liceum Profilowane,
  • Technikum,
  • Zasadnicza Szkoła Zawodowa,
  • Szkoła Policealna,

• Ognisko Pracy Pozaszkolnej,
• Ognisko Plastyczne.

Stowarzyszenia i organizacje pozarządowe działające w mieście

• Miejski Klub Honorowych Dawców Krwi Polskiego Czerwonego Krzyża w Rydułtowach
• Automobilklub„Ślązak”
• Chór Mieszany„Lira”
• Grupa Artystyczna Konar
• Klub„Pikotki”
• Koło Gospodyń Wiejskich Rydułtowy Radoszowy
• Ochotnicza Straż Pożarna Rydułtowy
• Ochotnicza Straż Pożarna Radoszowy
• Orkiestra KWK Rydułtowy Anna
• Polski Związek Hodowców Gołębi Pocztowych odział Rydułtowy
• Parafialny Odział Akcji Katolickiej
• Rodzina Błogosławionego Edmunda Bojanowskiego
• Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe„Radoszowik”
• Stowarzyszenie Kulturalne Niemców w Rydułtowach
• Stowarzyszenie Klub Przyjaciół„Nowsi”
• Stowarzyszenie Rodzin i Osób Niepełnosprawnych
• Stowarzyszenie„Moje Miasto”
• Stowarzyszenie Płetwonurków i Ratowników„Głębia”
• Towarzystwo Miłośników Rydułtów
• Towarzystwo Śpiewu„Cecylia”
• Związek Harcerstwa Polskiego hufiec Rydułtowy
• Koło nr 50 Polski Związek Wędkarski

Cykliczne imprezy kulturalne

• Finał Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy drugi weekend stycznia
• Festyn majowy 1 maja
• Festyn na rzecz Rodzin i Osób Niepełnosprawnych drugi weekend czerwca
• Skakanka Rock Festival początek lipca
• Dni Rydułtów na przełomie sierpnia i września
• Mikołaj 6 grudnia
• Sylwester 31 grudnia

Honorowi Obywatele Miasta Rydułtowy

• prof.Henryk Mikołaj Górecki,światowej sławy kompozytor
• Henryk Szymiczek,wieloletni dyrektor kopalni Rydułtowy,ornitolog amator
• dr Leopold Walla,autor m.in.książek niemieckojęzycznych o obyczajach na Górnym Śląsku„So lebten wir in Oberschlesien”oraz„Chronik von Rydultau”„Kroniki Rydułtów”
• ks.Bernard Sodzawiczny 28 lat był proboszczem parafii pw.św.Jerzego
• Jan Wojaczek wieloletni dyrygent Orkiestry i twórca Zespołu„Sukces”
• Zygmunt Brachmański artysta rzeźbiarz
• ks.Bogdan Rek w latach 2004-2011 były wikarym parafii pw.św.Jerzego,obecnie proboszcz parafii pw.św.Ap.Mateusza i Macieja w Brzeziu Raciborzu

Wspólnoty religijne
Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół Rzymskokatolicki

Parafia pw.św.Jacka Rydułtowy Radoszowy

Parafia pw.św.Jerzego Rydułtowy Rynek

Parafia pw.Matki Bożej Uzdrowienia Chorych Rydułtowy Orłowiec

• Kościół Wolnych Chrześcijan
• Świadkowie Jehowy

Zbór Rydułtowy-Południe

Zbór Rydułtowy-Północ.

Ciekawostki

• Na terenie miasta znajduje się najwyższa hałda w Europie(134 m),która od 2007 nosi nazwę Szarlota oraz jeden z dłuższych tuneli w Polsce.

Miasta partnerskie

• Orlová
• Hvidovre
• Reken