Zator

(wil.Naojśtaod)miasto w woj.małopolskim,w powiecie oświęcimskim,siedziba gminy miejsko-wiejskiej Zator.Według danych z 31 grudnia 2010 r.miasto miało 3718 mieszkańców.

Położenie

Miasto położone nad Skawą,w Kotlinie Oświęcimskiej.Znane z hodowli ryb zwłaszcza karpia królewskiego i cyklicznej imprezy,Zatorskie Dni Karpia.Stolica Doliny Karpia.Według danych z 1 stycznia 2011 r.powierzchnia miasta wynosiła 11,52 km².W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. bielskiego. Nazwa
Po raz pierwszy Zator wspomniany jest w 1228 roku w dokumencie wystawionym rzekomo przez księcia Kazimierza I opolskiego jako darowizna dla Komesa Klemensa z rodu Świebodziców:Contuli etiam prefate comiti Zator villam cum hominibus super Scauam et omni iure eorum(dokument uchodzi za sfałszowany).Kasztelan Klemens zaś fundując klasztor Benedyktynek w Staniątkach obdarzył go Zatorem,co potwierdzał Konrad I mazowiecki w 1242 r.wymieniając Zator cum castoribus(z regale bobrowym,a więc prawem do łowienia bobrów).W 1243 r.mamy Zathor.Książę Bolesław V Wstydliwy w dokumencie wystawionym w Sandomierzu 23 II 1254 r.kilkukrotnie wymienia Zator.Dnia 28 maja 1260 w łacińskim dokumencie Władysława opolskiego wydanym w Raciborzu miejscowość wymieniona jest jako Zathar.Zator to nazwa kulturowa od wyrazu zator„zaparcie toru”drogi lub nurtu rzeki.Nazwę miejscowości w zlatynizowanej staropolskiej formie Zathor wymienia w latach(1470-1480)Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis.
Sebastian Fabian Klonowic pisał w roku 1595 w poemacie krajobrazowo-obyczajowym Flis,to jest spuszczanie statków Wisłą i inszymi rzekami do niej przypadającymi:

Gdy coraz dawny zamula a torem mknie Wisła nowym,zowią to zatorem.

Osada powstała więc w miejscu gdzie prosty bieg rzeki został przez wzniesienie zahamowany a rzeka zmuszona do obejścia przeszkody.Taki naturalny zator jest widoczny na północ od Zatora,a na południe od wsi Palczowice,gdzie Skawa ostro skręca na zachód.Oprócz naturalnej przeszkody nie brakowało też usypanych ręką człowieka,gdyż miejscowość od dawna słynęła z hodowli ryb,a konkretnie karpia.Lustracja z 1564 roku wyliczała w Zatorze 9 stawów,tj.6 stawów w Łęgu(tzn.na przekopie od Skawy):Niżny,Bonar,Dąbrowny,Olszowy,Trzciany,Podwiesny(dodatkowo 5 odroślisk gdzie odrastał narybek i 5 tarlisk) i 3 stawy w górnicy(tzn.na przekopie Wieprzówki):Borowy,Szydłowiecki,Staw Nowy. Historia

• 1179 prawdopodobnie powstanie gródka granicznego mającego strzec szlaku handlowego prowadzącego z Krakowa na Śląsk
• 1228 pierwsze zapiski o wsi Zator
• 1292 prawa miejskie z nadania księcia cieszyńskiego Mieszka
• 1445–1564 stolica księstwa zatorskiego powstałego z podziału księstwa oświęcimskiego
• 1513 włączenie do Korony,siedziba starostwa niegrodowego
• XVI i XVII wiek centrum reformacji
• 1772–1918 pod zaborem austriackim.Cesarze austriaccy tytułowali się jako książę Zatora(Herzog von Zator).
• Od XIX wieku rozwój drobnego przemysłu
• Od 1815 do 1866 na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego Zator był włączony do Związku Niemieckiego.
• 1896–1934 pozbawienie praw miejskich
• Podczas II wojny światowej wcielony do Rzeszy Niemieckiej.Wyzwolony 26 stycznia 1945

Zabytki

• Kościół parafialny pw.św.Wojciecha i św.Jerzego z 1393.Gotycki z elementami neogotyku.Kilkukrotnie restaurowany,ostatnio w latach 1959–1973 z częściową przebudową wnętrza.Wewnątrz kościoła liczne pamiątki.Obok kościoła grobowiec księżnej Apolonii Poniatowskiej,właścicielki dóbr zatorskich w XVIII/XIX w.W krypcie pod kościołem spoczywają kolatorzy zatorskiej świątyni m.in.Anna z Tyszkiewiczów Potocka-Wąsowiczowa i jej mąż gen.St.Wąsowicz,adiutant Napoleona I oraz Maurycy i Ludwika Potoccy.Wewnątrz kościoła neogotycki ołtarz z obrazem Matki Boskiej Śnieżnej okrytym srebrną sukienką oraz droga krzyżowa autorstwa słowackiego malarza Bohuna.Obraz Chrystusa w koronie cierniowej,dwa inne w nawie prawej.Tył wnętrza kościoła nowoczesny, żelbetonowy.Chór organowy modernistyczny.Organy dwu wieżowe,piszczałkowe o barokowym brzmieniu,nowoczesne.Jest to kościół dziekański.
• Zamek pierwotnie o cechach obronnych, książęcy z 1445.W późniejszym okresie przebudowany na rezydencję magnacką.Gruntownie odrestaurowany przez Potockich w 1836 wg projektu F.M.Lanciego,następnie po wojnie w latach 1960-1970.Sale na parterze udostępnione zwiedzającym.
• Relikty fortyfikacji miejskich zachowane fragmenty średniowiecznych obwarowań miejskich w zachodniej części miasta.
• Kompleksy stawów rybnych o średniowiecznej genezie.
• Cmentarz komunalny z 1784.
• Cmentarz żydowski z poł.XIX w.
• Aleja lipowa pomnik przyrody.
• Folwark„Podlipki”.
• Figury(m.in.św.Jana Kantego,św.Jana Nepomucena i wiele innych)oraz liczne krzyże przydrożne
• Park z XIX w.
• Około 50 budowli na terenie miasta posiada cechy zabytkowe.

Urodzeni w Zatorze

• Z Zatora pochodził profesor Uniwersytetu Krakowskiego i kaznodzieja mistrz Paweł,który na pogrzebie króla Władysława Jagiełły,w dniu 18 czerwca 1434,wygłosił mowę po polsku.Wyliczył zbożne i najlepsze czyny króla i tym czułym przemówieniem wycisnął łzy wszystkim zebranym.Mistrz Paweł z Zatora wraz z zakonnikiem Piotrem z Borzykowej,w latach 1446 i 1447,przepisał nieistniejący już dziś kodeks łysogórski(kodeks został spalony wraz z innymi rękopisami klasztoru świętokrzyskiego w 1944 przez Niemców,podczas Powstania Warszawskiego w gmachu Biblioteki Ordynacji Krasińskich).
• W Zatorze 3 sierpnia 1887 urodził się profesor Roman Rybarski polski ekonomista i polityk Narodowej Demokracji,pracownik naukowy Uniwersytetu Jagiellońskiego,Politechniki Warszawskiej i Uniwersytetu Warszawskiego.Od 1928 do 1935 zasiadał w sejmie z ramienia Stronnictwa Narodowego.
• 20 sierpnia 1915 w Zatorze urodził się polski rzeźbiarz Wiesław Müldner-Nieckowski,jego ojciec prof.inż.Gustaw Müldner budował tu wówczas most nad Skawą.
• Prof.Konstanty Grzybowski(ur.17 lutego 1901 w Zatorze,zm.19 czerwca 1970 w Krakowie),prawnik polski,historyk prawa,historyk idei,profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego,członek-korespondent PAN.
• Anna Seniuk dzieciństwo spędziła w Zatorze

Turystyka

• Park ruchomych dinozaurów DinoZatorland,posiadający własne kino 5D
• Liczne łowiska wędkarskie m.in.:Łowisko„Podlipki”,Zakole A,Zbiornik Piastowski,Zbiornik Tęczak

Sport

• piłka nożna LKS Zatorzanka Zator
• kolarstwo UKS Sokół Zator
• zapasy UKS Start Zator

Drogi krajowe

• Droga droga krajowa nr 28 Zator Wadowice Nowy Sącz Gorlice Biecz Jasło Krosno Sanok Medyka.
• Droga droga krajowa nr 44 Gliwice Mikołów Tychy Oświęcim Zator Skawina Kraków.

Współpraca międzynarodowa
Miasta i gminy partnerskie:

• Berekfürdö,Węgry
  
• Bojnice,Słowacja