Położenie
Biłgoraj jest miastem w południowej części województwa.W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa zamojskiego.Miasto leży na Zamojszczyźnie,gdzie jest drugim pod względem wielkości ośrodkiem miejskim(po Zamościu).Historycznie położone jest w Małopolsce,na Lubelszczyźnie.Biłgoraj leży w północnej części Kotliny Sandomierskiej,na pograniczu stanowiącej jej część Równiny Biłgorajskiej i Roztocza Środkowego.Miasto znajduje się na wschodnim skraju jednej z bezleśnych wysp Puszczy Solskiej,której lasy otaczają je głównie od strony północnej i wschodniej.Pod względem odległości od głównych miast regionu,Biłgoraj znajduje się ok.90 km na południe od Lublina,a ok.75 km na północny wschód od Rzeszowa.
Warunki naturalne
Miasto leży na terenie bagienno-piaskowym.Przeważają tutaj mało przydatne dla rolnictwa gleby bielicowe.Znajduje się w strefie klimatów podgórskich i Kotliny Sandomierskiej.Średnia temperatura lipca wynosi 18°C,a stycznia –2,8°C.Pokrywa śnieżna utrzymuje się od ok.80 do 85 dni.Okres wegetacyjny trwa od 200 do 215 dni.Czynnikiem klimatotwórczym są rozległe obszary leśne i gruba warstwa piasków.Lasy stanowią zaporę dla zimnych wschodnich wiatrów,co sprawia,że temperatury są odczuwalnie wyższe.
Wody powierzchniowe
Są to:
- Biała Łada najdłuższa i o największym przepływie wśród rzek znajdujących się w granicach miasta;płynie z północy w kierunku południowo-zachodnim;
- Czarna Łada płynie ze wschodu w kierunku zachodnim;kilka kilometrów za granicami miasta łączy się z Białą Ładą tworząc większą rzekę Ładę;
- Osa płynie z północnego wschodu w kierunku południowo-zachodnim,na terenie os.Bojary łączy się z Białą Ładą;
- Próchnica płynie z północnego wschodu w kierunku południowo-zachodnim,na terenie os.Piaski łączy się z Czarną Ładą.
Wysokość
Wysokość,na jakiej znajduje się Biłgoraj waha się od ok.190 m n.p.m.do ok.205 m n.p.m.Miasto znajduje się na terasie nadzalewowej.Najniżej położone obszary to doliny rzek Białej i Czarnej Łady(w granicach dzielnicy Puszcza Solska wysokość osiąga jedynie 187 m n.p.m.)natomiast do najwyższych punktów zalicza się wzniesienie w centralnej części dzielnicy Rożnówka(209,3 m n.p.m.) i wzniesienie Biały Goraj,którego szczyt znajduje się w północno-wschodniej części Rynku miejskiego.Ogólnie wyżej znajduje się część miasta znajdująca się po zachodniej stronie Białej Łady.
Przyroda
Na terenie miasta znajduje się kilka drzew-pomników przyrody.Ok.4 km na zachód od Biłgoraja znajduje się rezerwat torfowiskowy"Obary".W odległości ok.10 km na północny zachód znajduje się Park Krajobrazowy Lasy Janowskie,a w odległości ok.13 km na północny wschód Szczebrzeszyński Park Krajobrazowy.Ok.20 km na południowy wschód znajduje się Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej.Najbliższym parkiem narodowym jest Roztoczański Park Narodowy,zlokalizowany ok.20 km na wschód od miasta.
Struktura powierzchni
- użytki rolne:55%
- użytki leśne:9%(w północno-wschodniej części miasta,także wzdłuż wschodniej i południowej granicy)
Układ przestrzenny
Zabudowa Biłgoraja koncentruje się po wschodniej stronie rzeki Białej Łady i rozciąga się na linii północ-południe na długość ok.5 km i szerokość ok.3 km.Łąki i tereny bagienne znajdujące się wzdłuż tej rzeki i osiągające ok.0,5 km szerokości oddzielają od centrum zabudowę zachodniej części miasta.Zabudowa mieszkalna Biłgoraja to domy jednorodzinne i wielopiętrowe bloki mieszkalne.Większość tych drugich jest skupiona w kilku głównych osiedlach blokowych: m.in.w granicach dzielnicy Ogrody,w granicach os.Nadstawna czy w granicach dzielnicy Puszcza Solska.Poza tymi osiedlami blokowiska są rozrzucone także w granicach osiedli takich jak Śródmieście,Rapy,Roztocze.Resztę zabudowy mieszkalnej stanowią głównie domy jednorodzinne.Główne tereny przemysłowe i magazynowo-składowe zlokalizowane są w granicach dzielnic Puszcza Solska(wzdłuż ul.Krzeszowskiej),Piaski,Rapy i Roztocze).Tereny zielone to w większości łąki znajdują się one głównie wzdłuż Białej Łady i na peryferyjnych obszarach miasta.Największe skupiska ogrodów działkowych to obszary przy ul.Nowakowskiego,Poniatowskiego i po wschodniej stronie Białej Łady(na południe od linii kolejowej).Całą północno-wschodnią część osiedla Bojary zajmują lasy,znajdują się one także wzdłuż wschodniej granicy miasta i w okolicach osiedla Leśnik.Do terenów zielonych zaliczają się także parki i skwery miejskie największy z nich,"Małpi Gaj"znajduje się we wschodniej części dzielnicy Rożnówka,po nim największym parkiem jest park w zachodniej części Rynku oraz Park Solidarności.W centrum miasta znajduje się też kilka mniejszych skwerów.
Dzielnice i osiedla
Administracyjnie Biłgoraj jest podzielony na 12 dzielnic o statusie osiedli jednostek pomocniczych gminy(na planie oznaczone liczbami rzymskimi od I do XII).
W granicach niektórych dzielnic znajduje się kilka osiedli mieszkaniowych(na planie oznaczone liczbami od 1 do 15),nieposiadających statusu jednostki administracyjnej:
- I.Śródmieście
- 1.Os.Przemysłowa
- II. Os.Nadstawna
- III.Roztocze
- 2.Os.Łąkowa I
- 3.Os.Łąkowa II
- IV.Bojary
- 4.Os.Bojary
- V.Rapy
- VI.Os.Sitarska-Kępy
- 5.Os.Sitarska I
- 6.Os.Sitarska II
- 7.Os.Sportowa
- 8.Os.Kępy
- VII.Ogrody
- VIII.Piaski
- 9.Os.Prusa
- 10.Os.Leśnik
- IX.Puszcza Solska
- 11.Os.Sienkiewicza
- 12.Os.Krzeszowska
- 13.Os.Południe
- X.Rożnówka
- 14.Os.Wioska Dziecięca
- XI.Os.Bagienna
- 15.Os.Bagienna
- XII.Os.Batorego
Biłgoraj jest otoczony wieńcem wsi o charakterze miejsko-wiejskim(tzw.strefa podmiejska),z których część liczy ponad 1000 mieszkańców.W przyszłości mogą zostać wchłonięte przez rozrastające się miasto,jak to miało miejsce z wioskami Rapy,Bojary i Puszcza Solska,które dziś są dzielnicami.Wsie te to m.in.Dąbrowica,Gromada,Korczów,Okrągłe,Sól,Wola Mała i Dereźnia.Tworzą one aglomerację miasta Biłgoraj;aglomeracja ta jednak nie ma żadnego statusu administracyjnego i można o niej mówić tylko w sensie umownym.
Demografia
Dane z 30 czerwca 2009:
Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
---|---|---|---|---|---|---|
jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
populacja | 27341 | 100 | 14241 | 52,1 | 13100 | 47,9 |
gęstość zaludnienia(mieszk./km²) | 1295,8 | 674,9 | 620,9 |
Nazwa miasta
Wśród historyków i językoznawców panuje zgoda,że słowo Biłgoraj(dawniej Biełgoraj)jest nazwą topograficzną.Oznacza ono wzniesienie nazywające się Bieły Goraj,na którym w XVI w.lokowano miasto.Istnieje humorystyczna legenda mówiąca o tym,iż nazwa miasta ma inne źródło.Według niej w XIV w.rozegrała się tu zwycięska potyczka z Tatarami.Na jej pamiątkę pozostawiono kamień z napisem:Tu bił się Goraj.Podczas ulewnych deszczy zatarły się słowa tu i się,zaś pozostałe wyrażenie przyjęto za nazwę powstałego później miasta.
Czasy najwcześniejsze
Tereny obecnie zajmowane przez Biłgoraj były porośnięte gęsto lasami.Bagnisty teren czynił karczunek lasu i uprawę niezwykle ciężką.Istnieją jednak pewne przesłanki pozwalające sądzić,że obszar ten był zamieszkały na długo przed lokacją miasta.Historycznie okolice te leżały na granicy obszaru Grodów Czerwieńskich.Na terenie miasta jest zarejestrowanych obecnie kilkadziesiąt stanowisk archeologicznych wpisanych do rejestru zabytków(stan na październik 2010:43).Przypuszcza się,że teren gdzie obecnie znajduje się tzw."lapidarium(stary cmentarz)mógł pełnić w przeszłości rolę strażnicy chroniącej bród na rzece Czarna Łada.Intensywna akcja osadnicza prowadzona przez Gorajskich w XVII w.umożliwiła założenie wsi Gromada,Dąbrowica oraz Olendrów(obecnie Sól).Z uwagi na brak materiałów źródłowych nie da się określić dokładnych dat założenia tych miejscowości.
Biłgoraj do XIX w.
Liczba mieszkańców miasta w latach 1797-1914 | |||
Lata | Liczba | Lata | Liczba |
1797 | 2944 | 1880 | 6601 |
1807 | 3082 | 1890 | 7812 |
1820 | 2472 | 1900 | 8951 |
1840 | 4435 | 1910 | 10912 |
1865 | 5983 | 1914 | 11173 |
Biłgoraj w XX w.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 Biłgoraj podjął próby podniesienia się z porozbiorowej biedy i zacofania.Budżet miasta z każdym rokiem powiększał się;powstawały nowe miejsca pracy.Liczba mieszkańców w 1921 wynosiła 5605 osób.W 1928 Biłgoraj został zelektryfikowany.Zwiększała się liczba domów murowanych,jednakże większość mieszkań aż do 1939 była budowana z drewna.Podczas wojny obronnej Polski 1939 Biłgoraj poniósł bardzo duże straty był najbardziej zniszczonym miastem w województwie.11 września 1939 nad ranem miasto zostało podpalone przez hitlerowskich dywersantów.Wybuchł ogromny pożar,który strawił większą część Biłgoraja,a wielka łuna nad miastem w nocy była widoczna z odległych o kilkadziesiąt km miejscowości.8 i 14 września Biłgoraj był bombardowany podczas tych bombardowań zginęło wielu ludzi i żołnierzy,wybuchły kolejne pożary.Polska artyleria przeciwlotnicza zestrzeliła wtedy jeden niemiecki bombowiec,a drugi uszkodziła.9 września polska żandarmeria wojskowa aresztowała i rozstrzelała biłgorajskiego nadleśniczego Ryszarda Müllera,który okazał się niemieckim szpiegiem.W dniach 15 i 16 września odbyła się tzw."bitwa o Biłgoraj"w mieście i okolicach trwały ciężkie walki prowadzone przez oddziały Armii"Kraków" i "Lublin"cofających się w kierunku Tomaszowa Lubelskiego głównie 11.73.75.201.pułk piechoty,Warszawską Brygadę Pancerno-Motorową,3.pułk strzelców podhalańskich i Krakowską Brygadę Kawalerii.Na Biłgoraj kilkakrotnie nacierały oddziały niemieckie 16 września przed południem wdarły się do Puszczy Solskiej i Piask,lecz zostały wyparte po kilkugodzinnych zażartych starciach.Dopiero 17 września,po kolejnym pożarze,Biłgoraj został zajęty przez wojska Wehrmachtu.6 października miasto zostało zaatakowane przez Grupę Kawalerii"Kowel"polscy ułani w szybkim tempie przejechali przez miejscowość,zniszczyli kilkanaście pojazdów mechanicznych i zabili kilkudziesięciu niemieckich żołnierzy.Od 28 września,zgodnie z paktem Ribbentrop-Mołotow Biłgoraj znajdował się pod okupacją radziecką.Później,na skutek zmian wprowadzonych do umowy niemiecko-radzieckiej żołnierze Armii Czerwonej wycofali się z miasta i Biłgoraj znalazł się na terenie Generalnego Gubernatorstwa.Podczas okupacji niemieckiej Biłgoraj znalazł się w zasięgu powstania zamojskiego w okolicy działały bardzo liczne oddziały partyzanckie głównie AK,BCh i AL.Ich nagromadzenie w okolicznych lasach było tak wielkie,iż Niemcy byli w mieście zamknięci komunikację z innymi rejonami utrzymywali dzięki organizowaniu silnie bronionych konwojów które dojeżdżały do Biłgoraja.Samo miasto,położone wśród lasów Puszczy Solskiej stanowiło punkt strategiczny.Biłgoraj był siedzibą obwodu w inspektoracie zamojskim AK.Partyzanci przeprowadzili tu wiele akcji dywersyjnych.Największy rozgłos zyskało zaatakowanie biłgorajskiego więzienia i odbicie 72 więźniów(m.in.słynnego naukowca Ludwika Ehrlicha)przez oddział pod dowództwem Tadeusza Sztumberka-Rychtera"Żegoty"24 września 1943.To samo więzienie zostało zaatakowane ponownie w kilka miesięcy później przez oddział AK pod dowództwem Edwarda Błaszczaka ps."Grom",wówczas uwolniono 42 więźniów.Na terenie powiatu dokonano licznych pacyfikacji i mordów.W samym Biłgoraju często odbywały się"łapanki" i publiczne rozstrzeliwania ludności.Od kwietnia 1944 w miasteczku działał też obóz przejściowy dla partyzantów schwytanych w toku akcji"Sturmwind II".4 lipca 1944 w lesie Rapy na peryferiach miasta Niemcy rozstrzelali 64 żołnierzy AK i BCh ujętych podczas największej bitwy partyzanckiej wojny Bitwy pod Osuchami.Biłgoraj został wyzwolony spod okupacji niemieckiej po krótkotrwałych walkach przez 3 Armię Gwardii(Armia Czerwona,1 Front Ukraiński) i radziecki oddział partyzancki pod dowództwem Grigorija Kowalowa 24 lipca 1944.Z wojny miasto wyszło z sięgającymi blisko 80% zniszczeniami i utratą połowy ludności.Tuż po zakończeniu okupacji niemieckiej w Biłgoraju odbyła się defilada żołnierzy oddziałów partyzanckich.Utworzono tutaj delegaturę Rządu RP na emigracji i sformowano służbę porządkową.Z czasem delegatura została zlikwidowana,a władza znalazła się w rękach TRJN.Komunistyczna władza okrutnie postąpiła z byłymi żołnierzami AK i innymi"reakcjonistami",którzy nie chcieli się jej podporządkować.W odwecie za to oddziały wciąż funkcjonującego polskiego podziemia kilkakrotnie przeprowadziły ataki na komendę MO w maju i czerwcu 1945;wszystkie te akcje były nieudane i spowodowały duże straty w ludziach po obu stronach.Po wojnie Biłgoraj bardzo szybko się rozwijał.Miasto zostało dość szybko odbudowane,liczba mieszkańców stale rosła.W latach 70.miasto stało się największym ośrodkiem przemysłowym w województwie zamojskim.Istniały tu zakłady naprawy taboru kolejowego,fabryki"Mewa","Prima" i "Bitra".Duży wkład w rozwój Biłgoraja włożył sekretarz PZPR Józef Dechnik.W latach 1944-1975 Biłgoraj był siedzibą powiatu w województwie lubelskim.W 1975 czyniono starania,aby po reformie administracyjnej miasto,jako największy ośrodek przemysłowy regionu,stało się siedzibą jednego z kilkudziesięciu nowo utworzonych województw;miastem wojewódzkim został jednak oddalony o 50 km,zabytkowy Zamość.W 1978,w rocznicę 400-lecia powstania miasta Biłgoraj został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
Folklor,sztuka ludowa
Strój biłgorajsko-tarnogrodzki
Do początku XX w.w okolicach Biłgoraja był noszony charakterystyczny strój biłgorajsko-tarnogrodzki.Uważany jest za jeden z najbardziej zbliżonych do dawnych strojów słowiańskich.Na strój męski składała się koszula,spodnie,parcianka(ubiór wierzchni noszony w lecie),brązowa sukmana(ubiór reprezentacyjny) i charakterystyczny pas.Do tego dochodziła gamerka,czyli charakterystyczna,noszona do sukmany czapka.Miała kwadratowe denko,nie posiadała daszka.Denko było opasane sznurkiem,który w jego rogach tworzył pompony.Strój kobiecy był bardzo ozdobny.Składały się na niego haftowana koszula,spódnica,sukmana(rzadko używana,również jako ubiór reprezentacyjny)lub ozdobny żupanik.Do tego dochodziły korale,które posiadała prawie każda kobieta.Były przekazywane z pokolenia na pokolenie,tradycja ta jest kultywowana do dziś.
"Żałosne" i "radosne"
Biłgoraj był miastem typowo rzemieślniczym.Najważniejszą dziedziną rzemiosła było sitarstwo.Sita z Biłgoraja były sprzedawane w wielu krajach Europy i Azji.Wiązało się to z koniecznością wyjazdów sitarzy poza kraj,gdzie handlowali swoimi produktami.Jeden taki wyjazd trwał około jednego roku,po czym po powrocie do domu sitarze przebywali w Biłgoraju również około roku.Z wyjazdami sitarzy wiązała się tradycja,związana z żegnaniem ich oraz powitaniem po powrocie."Żałosne",czyli obrzęd pożegnania sitarzy polegał na wspólnym spotkaniu wyjeżdżających oraz ich rodzin,podczas którego rozmawiano i bawiono się.Następnego dnia sitarze wyjeżdżali z miasta,czemu towarzyszyli wszyscy mieszkańcy.Przy figurze św.Jana Nepomucena(patrona biłgorajskich sitarzy,figura znajduje się przy dzisiejszym skrzyżowaniu ul.Zamojskiej i Łąkowej)następowało huczne pożegnanie.Podobnie wyglądało powitanie wracających,które nazywane było"Radosne".Obecnie,co dwa lata,w mieście urządzane jest wielkie widowisko plenerowe,inscenizujące"żałosne" i "radosne".Innym faktem związanym z sitarstwem było używanie przez nich tajnego języka,znanego tylko im.Pomagał im się on porozumiewać podczas wyjazdów z handlowych,wtedy gdy nie chcieli być zrozumiani przez innych.Niestety,ilość wyrażeń jest nieokreślona,gdyż sitarze wymarli znane jest jedynie kilkadziesiąt słów.
Gospodarka
Przemysł
- Black Red White produkcja mebli(znajduje się tu także siedziba firmy i jest to jeden z największych producentów mebli w kraju)
- Model produkcja opakowań z tektury falistej
- Ambra produkcja win(jest to największy producent win w Europie Środkowej)
- PolSkone produkcja okien i drzwi
- Mewa produkcja bielizny(znajduje się tu także siedziba firmy)
Handel,usługi
Miasto jest istotnym ośrodkiem usługowym w skali regionu.Istnieje tu rozwinięta sieć handlowa,obejmująca kilka marketów(Kaufland,Tesco,Lidl,Biedronka,Stokrotka,Aldik) i dyskontów spożywczych,domów handlowych,kilkadziesiąt sklepów spożywczych,wielobranżowych,przemysłowych i specjalistycznych.Działa tu ok.10 stacji paliw.Biłgoraj stanowi także ośrodek działalności przedsiębiorstw usługowych czy specjalistycznych.Ważną rolę odgrywają także znajdujące się w mieście banki.Większość obiektów usługowych jest zlokalizowana wzdłuż niektórych głównych ulic miasta Kościuszki,Nadstawnej,Komorowskiego,Bohaterów Monte Cassino.
Gospodarka komunalna
Główne ujęcie wody pitnej w Biłgoraju znajduje się przy ul.Targowej.Przy ul.Krzeszowskiej,w południowej części miasta zlokalizowana jest mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków oraz ciepłownia(jedna z najnowocześniejszych w Europie).Przy ul.Łąkowej znajduje się baza Miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej.W miejscowości Korczów,kilka kilometrów na południe od granic Biłgoraja znajduje się miejskie wysypisko śmieci.
Służba zdrowia
W Biłgoraju znajduje się jeden szpital,obsługujący mieszkańców powiatu.Zlokalizowany jest on pomiędzy ulicami Pojaska,Armii Kraków,Kościuszki i Skłodowskiej.Przy ul.Bartoszewskiego znajduje się Stacja Pogotowia Ratunkowego;ponadto w mieście działa kilkanaście przychodni zdrowia oraz kilkanaście aptek.
Oświata i wychowanie
Część z placówek oświatowych jest zgrupowana w zespoły szkół:
- Zespół Szkół Ogólnokształcących im.Organizacji Narodów Zjednocznych(posiada internat)
- Zespół Szkół Budowlanych i Ogólnokształcących im.Józefa Dechnika(posiada internat)
- Regionalne Centrum Edukacji Zawodowej(posiada internat)
- Zespół Szkół Leśnych(posiada internat)
- Zespół Szkół Zawodowych i Ogólnokształcących(posiada internat)
Tranzyt
Jest węzłem jedynie dwóch dróg wojewódzkich,są to:
- nr 835 łączy Biłgoraj z Lublinem,Rzeszowem i Przemyślem;planowane jest przekształcenie jej w drogę krajową
- nr 858 łączy Biłgoraj z Zamościem i Stalową Wolą
Komunikacja
Lokalny oddział PPKS Biłgoraj(dworzec znajduje się przy ul.Bohaterów Monte Cassino)obsługuje bezpośrednie połączenia m.in.z Chełmem,Zamościem,Lublinem,Warszawą,Krakowem,Rzeszowem i Łodzią.Miasto posiada bezpośrednie połączenie kolejowe ze Stalową Wolą,Rzeszowem,Krakowem,Katowicami,Wrocławiem,Zieloną Górą oraz Zamościem.Pociąg pośpieszny TLK obsługiwany jest przez PKP IC.W mieście znajduje się kilka postojów taksówek.Dawniej działała tu autobusowa komunikacja miejska.Najbliższym portem lotniczym jest Rzeszów-Jasionka,oddalony o ok.110 km(licząc wzdłuż DW835 i DK4).
Infrastruktura
Układ ulic samego centrum miasta jest otwarty i praktycznie niezmieniony w porównaniu do stanu z początku istnienia miasta.W czerwcu 1998 r.sieć wszystkich ulic w mieście liczyła łącznie 81,8 km,przy czym większość ma utwardzoną nawierzchnię.Wzdłuż ul.Zamojskiej udostępniona jest ścieżka rowerowa(ciąg pieszo-jezdny,ok.2 km długości).Miasto nie posiada pełnej obwodnicy.Ruch tranzytowy odbywa się po ulicach Lubelskiej,Zamojskiej,Długiej,Bohaterów Monte Cassino i Al.Jana Pawła II.W najbliższym czasie ma powstać część północna obwodnicy biegnąca od ul.Zamojskiej na Rapach do Al.Jana Pawła II.
Turystyka
Zabytki i atrakcje turystyczne
Biłgoraj jest dobrą bazą wypadową na Roztocze i Puszczę Solską,co sprawia,że każdego roku miasto jest odwiedzane przez bardzo licznych turystów.W granicach osiedla Bojary znajduje się zalew rekreacyjny.
Muzea,skanseny
W Biłgoraju działa Muzeum Regionalne.Głównym obiektem muzealnym miasta jest natomiast położony w centrum skansen"Zagroda Sitarska",w którym znajduje się budynek mieszkalny,stajnia,wozownia,pełne wyposażenie chałupy sitarza biłgorajskiego z początku XIX w.Obecnie planowana jest budowa dużego centrum rekreacyjnego,które ma naśladować architekturą XIX-wieczny Biłgoraj(miałby tu istnieć m.in.park wodny,duża hala sportowa i inne podobne obiekty).
Architektura
Główne zabytki natury architektonicznej w mieście to 3 zabytkowe kościoły:
- Barokowy kościół pw.Trójcy Świętej Wniebowzięcia NMP z pierwszej połowy XVII w.
- Kościół pw.św.Jerzego z drugiej połowy XVII w.
- Franciszkański zespół poklasztorny kościół z początku XX w.nieczynny klasztor,dzwonnica,kaplica w miejscu objawienia się św.Marii Magdaleny.
- dworek z początku XX w.dawniej siedziba magistratu ul.Kościuszki 28
- murowany dom z 1920 r.ul.Długa 1
- murowany dom z lat 20.XX w.dawniej bank ul.Kościuszki 67
- murowany dom z 1930 ul.Kościuszki 82
- murowany dom z 1931 ul.Kościuszki 84
- XIX-wieczny gmach,obecnie siedziba Starostwa Powiatowego ul.Kościuszki 87
Miejsca pamięci
W mieście znajduje się 12 pomników:
- Krzyż w miejscu egzekucji 64 partyzantów na Rapach Droga Straceń
- Krzyż poświęcony ofiarom UB i NKWD ul.Poprzeczna,za budynkiem Urzędu Gminy,dawnej siedzibie Urzędu Bezpieczeństwa
- Krzyż Katyński upamiętniający polskich oficerów zamordowanych przez NKWD cmentarz przy ul.Lubelskiej
- Obelisk poświęcony poległym żołnierzom polskim walczącym o Biłgoraj w 1939 r.
- Obelisk poświęcony żołnierzom AK i BCh Park Solidarności
- Pomnik Józefa Dechnika ul.Kościuszki
- Pomnik powstańców listopadowych ul.Zamojska
- Pomnik patriotów polskich straconych w latach 1939-1944 ul.Zamojska
- Płyta ku czci Jana Henryka Dąbrowskiego upamiętniająca jego pobyt w mieście Park Solidarności
- Pomnik Ignacego Krasickiego ul.Kościuszki,skwer naprzeciwko kościoła św.Jerzego
- Pomnik żołnierzy polskich walczących podczas II wojny światowej Plac Wolności
- "Pomnik dziękczynienia"za 2000 lat chrześcijaństwa Plac Wolności
Inne obiekty zabytkowe
- ul.Czerwonego Krzyża pozostałości zagrody młynarskiej drewniany dom,spichlerz oraz jaz z mostem na Białej Ładzie
- ul.Włosiankarska pozostałości parku dworskiego o charakterze romantycznym wraz z oczkiem wodnym(tzw."Małpi Gaj"),dawniej znajdowała się tu rezydencja ostatniego właściciela miasta Stanisława Nowakowskiego,ponoć w dworze tym przebywał Napoleon Bonaparte,
- ul.Krzeszowska drewniana kapliczka św.Jana Nepomucena
- ul.Zamojska XIX-wieczna murowana figura św.Jana Nepomucena(był on patronem biłgorajskich sitarzy)
- ul.Lubelska kapliczka z 1917
- ul.Moniuszki kapliczka z 1917
W Biłgoraju turystom swoje usługi oferują dwa dwugwiazdkowe hotele"DoDo" i "DB 2000".Poza nimi znajdują się tu hotel Leśny"Sosna",hotel PUMiS i hotel"Fantazja" i trzygwiazdkowy hotel"Restauracja Sitarska"
Szlaki turystyczne
Biłgoraj jest węzłem dziewięciu szlaków turystycznych:
- Szlak Roztoczański
- Szlak pieszy,trasa:Zwierzyniec Żelebsko Biłgoraj Bidaczów Stary
-
Szlak Puszczański
- Szlak pieszy,trasa: Górecko Kościelne Edwardów Biłgoraj
- Szlak Białej Łady
- Szlak rowerowy,trasa:Biłgoraj Żelebsko Wola Kątecka Nadrzecze Biłgoraj
- Szlak"Wzgórze Polak Pogranicze regionów"
- Szlak rowerowy,trasa:Biłgoraj Żelebsko Lipowiec Wzgórze Polak
- Szlak wzdłuż trasy dawnej kolejki wąskotorowej
- Szlak rowerowy,trasa:Biłgoraj Sól Dąbrowica Ujście
- Szlak dawnych rzemiosł ludowych
- Szlak rowerowy,trasa:Biłgoraj Dąbrowica Bukowa Andrzejówka Korytków Mały Cacanin Frampol
- Szlak im.Józefa Złotkiewicza
- Szlak rowerowy,trasa:Biłgoraj Dereźnia Solska Ruda Solska Biszcza Tarnogród
- Szlak im.Tadeusza Iwanowskiego
- Szlak rowerowy,trasa:Biłgoraj Smólsko Majdan Nowy Nowy Lipowiec Szostaki Podsośnina Osuchy
- Niebieski szlak rowerowy
- Trasa:Biłgoraj Smólsko Markowicze Pisklaki Osuchy
- "Dni Singera"organizowane przez Biłgorajskie Stowarzyszenie Kulturalne im.I.B.Singera;
- Ogólnopolski Festiwal Piosenki Religijnej"Soli Deo";
- Ogólnopolskie Spotkania z Poezją Śpiewaną i Piosenką Autorską;
- Konkurs Recytatorski im.I.B.Singera;
- Jesień z muzyką i teatrem na Kresach;
- Inscenizacje"Żałosne" i "Radosne"przedstawiające tradycyjne żegnanie i witanie biłgorajskich sitarzy wyjeżdżających handlować sitami.
- Dni Biłgoraja.
Sport
Obiekty sportowe
Do najważniejszych obiektów sportowych na terenie miasta należą:
- Pływalnie i kąpieliska
- kryta pływalnia przy ul.Cegielnianej
- rekreacyjno-sportowy zalew(kąpielisko)przy ul.Radzięckiej
- Korty tenisowe:m.in.przy ul.Targowej(wchodzi w skład Ośrodka Sportu i Rekreacji),ul.A.Gorajskiego,ul.Nadstawnej i ul.Partyzantów
- Boiska i stadiony
- stadion sportowy w Ośrodku Sportu i Rekreacji przy ul.Targowej(bieżnia,główne boisko piłki nożnej z placem gry o wymiarach 102x64m z trybunami na 2 tysiące osób(w trakcie budowy kryta trybuna na 1200 miejsc)oraz 2 mniejsze boiska treningowe,inne obiekty)
- boiska:m.in.przy ul.Cegielnianej,ul.Przemysłowej,ul.3 maja,ul.Nadstawnej
- boiska piłki nożnej z nawierzchni syntetycznej:ul.Nadstawna,ul.Długa(oba oświetlone)
- boiska wielofunkcyjne z nawierzchni syntetycznej:ul.Sienkiewicza(oświetlone),ul.Nadstawna(oświetlone),ul.3 maja
- Skate parki:na terenie Ośrodka Sportu i Rekreacji przy ul.Targowej
- Hale sportowe
- hala Ośrodka Sportu i Rekreacji przy ul.Targowej(446 miejsc stałych na widowni+730 wysuwanych)
- hala Zespołu Szkół Budowlanych i Ogólnokształcących przy ul.Cegielnianej(ok.500 miejsc stałych na widowni)
- hala Zespołu Szkół Ogólnokształcących przy ul.3 maja
- hala Szkoły Podstawowej nr 5 przy ul.Nadstawnej
- hala Medycznego Studium Zawodowego przy ul.Kościuszki
- Inne ważniejsze obiekty sportowe:autodrom z torem kartingowym(ul.Motorowa),strzelnica sportowa(ul.Lubelska),ściana wspinaczkowa(ul.3 maja) i inne
W mieście działa kilkanaście klubów sportowych.
Najważniejsze z nich to:
- BKS"Łada"Biłgoraj najstarszy klub w mieście,uczestniczy w rozgrywkach III ligi piłki nożnej,do tego sekcje innych dyscyplin sportowych
- LKS"Znicz"Biłgoraj podnoszenie ciężarów,lekkoatletyka
- BKS"Szóstka"Biłgoraj piłka siatkowa dziewcząt(II liga)
- UKS Moto-Kart"Energetyk"karting
- UKS"Piątka"Biłgoraj pływanie
- "Sparta"Biłgoraj pływanie
- Fudokan Karate Klub karate tradycyjne
- Automobilklub Biłgorajski ratownictwo drogowe,turystyka samochodowa,motocykle ciężkie,bezpieczeństwo ruchu drogowego
- Stowarzyszenie Miłośników Sportów Walki"Fighter"
Cykliczne imprezy sportowe
W Biłgoraju odbywają się też regularnie,cykliczne imprezy i zawody sportowe mające na celu popularyzację sportu,zdrowego stylu życia oraz tworzenie wizerunku miasta.W dużej części są one związane z działalnością klubów sportowych,ale też szkół i innych organizacji.
Do najważniejszych należą m.in.
- czerwiec
- Ogólnopolski Rajd Samochodowy o"Puchar Tanwi"(organizator Automobilklub Biłgorajski)
- Ogólnopolskie Zawody Kartingowe
- wrzesień Ogólnopolski Bieg Uliczny
- grudzień Ogólnopolski Turniej Piłki Ręcznej Juniorów(organizator KS Znicz Biłgoraj)
Urzędy i instytucje
Biłgoraj jest siedzibą instytucji w skali lokalnej i subregionalnej(w skali powiatu i ponad nią).
Do najważniejszych placówek państwowych należą:
- Starostwo Powiatowe
- Urząd Miasta
- Urząd Gminy(siedziba gminy wiejskiej)
- Prokuratura Rejonowa
- Sąd Rejonowy
- Powiatowy Urząd Pracy
- oddział Urzędu Celnego
- Urząd skarbowy
- Zakład Ubezpieczeń Społecznych
- Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna
Samorząd
Rada Miasta Biłgoraja liczy 21 członków(ich liczba jest zależna od liczby mieszkańców miasta).Organem wykonawczym jest burmistrz miasta,obecnie funkcję tę pełni Janusz Zbigniew Rosłan.
Znane osoby związane z Biłgorajem
- Konrad Bartoszewski pisarz,legendarny dowódca oddziału partyzanckiego z czasów II wojny światowej
- Justyna Bąk rekordzistka świata w biegu na 3000 metrów z przeszkodami
- Ewa Bordzań poetka
- Michał Chodara piłkarz ręczny
- Józef Dechnik w latach 70.XX w.sekretarz KM PZPR
- Karolina Gorczyca aktorka telewizyjna i filmowa.
- Elżbieta Igras piosenkarka
- Alicja Jachiewicz-Szmidt aktorka
- Marzena Karpińska sztangistka
- Damian Kusiak kulomiot,sztangista
- Harvey Keitel amerykański aktor
- Stefan Knapp artysta-plastyk
- Urszula Kozioł poetka
- Robert Kuraś aktor
- Jerzy Markiewicz prof.dr hab.polski prawnik,historyk publicysta,żołnierz AK.
- Stanisław Matraś ksiądz,pamiętnikarz
- Janusz Palikot poseł na Sejm VII kadencji i biznesmen
- Andrzej Piekarczyk członek kabaretu OT.TO
- Isaac Bashevis Singer laureat nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1978
- Israel Joszua Singer starszy brat Isaaca,autor Braci Aszkenazy,nazywanych czasem"najlepszą powieścią napisaną w jidisz".
- Iwona Danuta Startek poetka
- Piotr Szeliga polski polityk,działacz samorządowy i nauczyciel,poseł na Sejm VII kadencji.
- Jan Szmidt profesor,rektor Politechniki Warszawskiej
- Stefan Szmidt aktor
- Roman Tokarczyk prawnik,filozof
- Wanda Wasilewska(AK)polska nauczycielka i harcerka.
- Andrzej Wąsek profesor prawa karnego,przewodniczący Komisji do Spraw Reformy Prawa Karnego przy Prezydencie RP
- Witold Welcz(pseud.Wiktor Zawada)pisarz,autor popularnych powieści dla młodzieży.
- Kazimierz Węgrzyn piłkarz,reprezentant Polski w latach 90.XX w.
- Henryk Wujec polski polityk,działacz opozycji w czasach PRL,poseł na Sejm X,I,II i III kadencji.
- Jacek Żybura poeta,autor opowiadań
Pod względem organizacji Kościoła Rzymskokatolickiego Biłgoraj leży na terenie metropolii przemyskiej,diecezji zamojsko-lubaczowskiej i jest siedzibą dwóch dekanatów:Biłgoraj Północny i Biłgoraj Południowy.
W mieście istnieje 5 świątyń rzymskokatolickich,są to:
- Kościół pw.Trójcy Świętej Wniebowzięcia NMP(pot.zwany"duży",ul.3 Maja),jest siedzibą dekanatu Biłgoraj Północny
- Kościół pw.św.Jerzego(pot.zwany"mały",ul.Kościuszki),dawniej cerkiew greckokatolicka
- Kościół pw.Chrystusa Króla(ul.Polna)
- Sanktuarium św.Marii Magdaleny(ul.Krzeszowska)jest siedzibą dekanatu Biłgoraj Południowy
- Kościół-pomnik papieża Jana Pawła II(ul.Kochanowskiego)
- cerkiew prawosławna pw.św.Jerzego(ul.Tarnogrodzka),siedziba miejscowej parafii
- Sala Królestwa Świadków Jehowy(ul.Zamojska 84B),w której spotykają się dwa zbory(Centrum oraz Puszcza)
- zbór Wolnych Badaczy Pisma Świętego(drugi wielkością w Polsce)
Na terenie miasta znajduje się 5 cmentarzy:
- Lapidarium sztuki cmentarnej przy ul.Lubelskiej niedawno odbudowany ze stanu dewastacji.W ossuarium zachowane są groby napisy nagrobne z XVIII-XIX w.
- Cmentarz rzymskokatolicki przy ul.Lubelskiej największy w Biłgoraju,założony w drugiej połowie XIX w.Obecnie nieczynny,liczne zabytkowe nagrobki z XIX i XX w.groby zasłużonych Biłgorajan,kwatery żołnierzy z czasów I i II wojny światowej;liczne drzewa pomniki przyrody,dwie zabytkowe bramy z XIX w.Prawdopodobnie dawniej w tym miejscu znajdowało się grodzisko.
- Cmentarz rzymskokatolicki przy Al.Jana Pawła II założony w pierwszej połowie XIX w.liczne zabytkowe nagrobki i kapliczki z XIX i XX w.kwatera żołnierzy z września 1939 r.
- Cmentarz rzymskokatolicki przy Trakcie Janowskim
- Cmentarz żydowski przy ul.Konopnickiej założony w XIX w.pomnik zamordowanych Żydów z Biłgoraja i okolic;liczne zabytkowe nagrobki.
Żydzi biłgorajscy
Liczba Żydów zamieszkujących Biłgoraj | |||
Lata | Żydzi | Pozostali | Razem |
1778 | 418 | 2408 | 2826 |
1860 | 2070 | 3364 | 5434 |
1890 | 3430 | 4714 | 8144 |
1914 | 5595 | 5578 | 11173 |
W Biłgoraju działają dwa tygodniki regionalne"NOWa gazeta biłgorajska"oraz"Gazeta Biłgorajska NIEBIESKA".Samorząd miasta wydaje gazetę"Tanew" i prowadzi Biłgorajską Telewizję Kablową(BTK).
Miasta partnerskie
Naprawdę świetnie napisane. Pozdrawiam.
OdpowiedzUsuń