wtorek, 12 maja 2015

Kanał Elbląski

(niem.Oberländischer Kanal,pol.Kanał Oberlandzki)żeglowna droga wodna na terenie województwa warmińsko-mazurskiego.Kanał bywa błędnie nazywany Kanałem Elbląsko-Ostródzkim lub Kanałem Ostródzko-Elbląskim.W 1978 r.fragment kanału został uznany za zabytek techniki,natomiast Rozporządzeniem Prezydenta RP z dnia 14 stycznia 2011 został uznany za pomnik historii.Kanał Elbląski w 2007 r.w plebiscycie„Rzeczpospolitej”został uznany za jeden z siedmiu cudów Polski.
Parametry i opis
Jego długość wynosi 84,2 km:
  • odcinek jezioro Druzno śluza Miłomłyn,długości 52,0 km
  • odcinek Miłomłyn Iława,długości 32,2 km
Kanał Elbląski jest najdłuższym kanałem żeglownym w Polsce.Całkowita długość kanału z odgałęzieniami wynosi 151,7 km,aczkolwiek można spotkać dane określające długość głównego szlaku wodnego na 127,5 km,a odnóg bocznych na 65 km.Powiązana z Kanałem droga wodna Miłomłyn Zalewo liczy 49,9 km.Długość drogi wodnej między Ostródą a Elblągiem wynosi 82 km,natomiast między Ostródą a Iławą 48 km(w tym 31 km między Miłomłynem a Iławą).Łączna suma różnic poziomów na śluzach i pochylniach wynosi 103,4 m.
Parametry kanału:
  • Minimalna szerokość:7 m
  • Promień osi łuku szlaku żeglownego 70 m
  • Szerokość najwęższej śluzy 3,2 m(Śluza Ostróda)
  • Głębokość tranzytowa mniej niż 1,0 m
  • Maksymalne wymiary jednostek pływających na wozach pochylni
    • szerokość przy dnie jednostki 2,6 m
    • szerokość jednostki górą 3,35 m
    • długość jednostki 26,8 m
  • Śluza z największą różnicą poziomów Miłomłyn 2,8 m
  • Pochylnia z największą różnicą poziomów Oleśnica 24,5 m
Kanał łączy jezioro Druzno z Drwęcą oraz z jeziorem Jeziorak.Z jeziora Druzno,poprzez rzekę Elbląg z Zalewem Wiślanym,a także przez Kanał Jagielloński,Nogat i Wisłę z Morzem Bałtyckim.Część Kanału,od śluzy w Miłomłyn do Jeziora Drwęckiego,nosiła pierwotnie nazwę Kanału Oberlandzkiego,chociaż obecnie używana nazwa to również Kanał Elbląski.Z kolei odgałęzienie z Miłomłyna do jeziora Jeziorak nazywa się Kanałem Iławskim.Kanał Bartnicki(Ducki)łączy jezioro Ruda Woda(Duckie)z jeziorem Barążek.Na Kanale od Ostródy do Elbląga jest 5 pochylni(Buczyniec,Kąty,Oleśnica,Jelenie,Całuny) i 2 śluzy(Miłomłyn i Zielona).Przy budowie Kanału Elbląskiego wykorzystano jeziora leżące na różnych wysokościach między Ostródą i Zalewem Wiślanym.Różnica poziomów sięga 100 m.Osobliwością na skalę europejską jest zespół 5 pochylni,po których przetacza się statki na specjalnych platformach ustawionych na szynach.Zastosowane w tym celu szynowe urządzenia wyciągowe napędzane są mechanicznie siłą przepływu wody.Od kanału odgałęzia się kilka szlaków wodnych,m.in.Ostróda jezioro Szeląg Mały,Ostróda Jezioro Drwęckie rzeka Drwęca Wisła.Ze względu na swoje walory przyrodnicze i kulturowe teren został objęty ochroną prawną w formie Obszaru Chronionego Krajobrazu Kanału Elbląskiego.
Położenie
Pod względem fizycznogeograficznym kanał położony jest w makroregionach Pobrzeża Gdańskiego i Pojezierza Wschodniopomorskiego,w mezoregionach Żuław Wiślanych i Pojezierza Iławskiego.
Nazewnictwo
Poniżej podano w kolejności chronologicznej wszystkie występujące w źródłach nazwy kanału:
  • 1844 r.Elbing Osteroder Kanal
  • 1845 r.Elbing Deutsch Eylau Osteroder Kanal
  • 1845 r.Osterode Elbinger Kanal
  • 1846 r.Oberländischer Kanal
  • 1861 r.Elbing Oberländische Kanal
  • 1880 r.Kanał Elbląsko-Mazurski
  • 1882 r.Kanał Mazurski
  • 1885 r.Kanał Elblągski
  • 1893 r.Kanał Elblągsko-Oberlandski
  • 1896 r.Kanał Górnolądowy
  • 1902 r.Oberländer Kanal
  • 1923 r.Kanał Staropruski
  • 1928 r.Kanał Oberlandzki
  • 1929 r.Oberland Kanal
  • 1931 r.Kanał Elbląg Wyżyna
  • 1931 r.Kanał Warmijski(Warmiński)
  • 1947 r.Kanał Elbląsko-Ostródzki
  • III 1949 r.Kanał Elbląski
  • 1949 r.Kanał Ostródzko-Elbląski
  • 1959 r.Kanał Druzeński
Historia
W XIX w.na terenie Mazur zaczął dynamicznie rozwijać się drobny przemysł.Sławę na skalę światową zdobyła sosna taborska służąca do wyrobu masztów i bardzo poszukiwana przez przemysł szkutniczy.Rozwój przemysłu wymagał utworzenia sieci komunikacyjnej łączącej Prusy z morzem Bałtyckim.
Koncepcja budowy kanału
W pobliżu Elbląga,już wcześniej do żeglugi przystosowano płytkie jezioro Druzno,przez które pogłębiono szlak żeglowny o szerokości 20 m.Tamtędy wiódł szlak wodny łączący się z portem Elbląg i dalej z Bałtykiem.Stan ten miał wpływ na powstanie koncepcji połączenia jezior leżących między Wisłą i Pasłęką.Przez wiele lat nikt nie wpadł na pomysł rozwiązania pozwalającego na pokonanie 99-metrowej różnicy poziomu wód na odcinku 10 km między jeziorami Druzno i Piniewo.Ewentualna budowa śluz wymagałaby budowy około 30 takich obiektów hydrotechnicznych.
Budowa
Nad projektem kanału zaczęto pracować w 1837 r.a prace rozpoczęto 18 października 1844.Cztery pierwsze pochylnie suche:Buczyniec,Kąty,Oleśnica i Jelenie uruchomiono w 1860 r.Projektantem i realizatorem Kanału był Georg Jacob Steenke,który przyjął zlecenie Fryderyka Wilhelma II,pragnącego połączyć szlakiem żeglownym Prusy Wschodnie z Bałtykiem.Podczas robót hydrotechnicznych wyrównywano poziomy wód w zbiornikach na trasie kanału.Na odcinku Miłomłyn Buczyniec obniżono poziomy luster wody do poziomu Jezioraka(99,5 m n.p.m.)Takie działania były przyczyną obniżenia poziomu wód kilku jezior nawet o ponad pięć metrów(o tyle obniżył się poziom wód w jeziorach Sambród i Piniewo;w jeziorze Ilińsk o 1,5 m,Ruda Woda o 1,7 m).Na Jeziorze Karnickim(97,5 m n.p.m.)wybudowano dwie groble,między które wpuszczono wody kanału,oraz akwedukt leżący powyżej lustra wody tego jeziora.Pierwszy statek przepłynął kanał 31 sierpnia 1860(odcinek Ostróda Miłomłyn).Prace prowadzono jednak dalej i kanał uruchomiono do żeglugi towarowej dopiero rok później,28 października 1861.Ze względu na porę roku nie skorzystało z niego wtedy wiele statków.Oficjalnie kanał oddano do eksploatacji wiosną 1862 r.W latach 1872-1876 na odcinku Ostróda-Miłomłyn uruchomiono trzy śluzy:Miłomłyn,Zielona,Mała Ruś.Ostatnią pochylnię Całuny(położoną najbliżej jeziora Druzno)zbudowano w latach 1874-1881.Zastąpiła ona znajdujące się wcześniej w tym miejscu śluzy.Pierwotna koncepcja budowy kanału opierała się na projekcie pokonania różnicy poziomów wód między Jeziorem Pniewskim a jeziorem Druzno za pomocą śluz komorowych wykonanych z drewna.Pod wpływem rozwiązań zastosowanych na Kanale Morrisa w USA oraz innym,podobnym do Kanału Elbląskiego szlaku wodnym w kanadyjskiej Nowej Szkocji,koncepcję tę zarzucono.Ostatnia pochylnia Całuny zastąpiła istniejące już śluzy.Przyczyną zmiany koncepcji był wydłużony czas śluzowania oraz deficyt wody do napełniania śluz.Do napędu mechanizmu napędowego pochylni wykorzystano różnice poziomów pomiędzy odcinkami kanału i energię wody przepływającej z wyższego poziomu na niższy.Wprawia ona w ruch koło wodne podsiębierne a to z kolei mechanizm napędzający liny ciągnące wózki do transportu jednostek pływających.Wózki transportowe poruszają się po szynach,łączących odcinki kanału po obydwu stronach pochylni.Energia elektryczna służy wyłącznie do oświetlenia obiektów.Ostatni odcinek systemu kanałów z Ostródy do Starych Jabłonek(a właściwie do Staszkowa)przez Jezioro Pauzeńskie o długości 16,8 km oddano do użytku dopiero w 1873 r.Z uwagi na względy ochrony przyrody odcinek ten jest dostępny wyłącznie dla kajaków i żaglówek.Budowa kanału była droższa o około 10% od kosztu budowy Wieży Eiffla w Paryżu.Wartość poniesionych nakładów inwestycyjnych odpowiadała wartości 77 t złota.
Znaczenie gospodarcze kanału
Kanał w XIX w.(1844-1860),jako szlak komunikacyjny,pełnił ważną rolę gospodarczą przyczyniając się do rozwoju pojezierzy Ostródzkiego i Iławskiego i ich komunikacji z portami w Gdańsku i Elblągu,do których przewożono głównie płody rolne(zwłaszcza zboże) i drewno.Mniejsze znaczenia miał transport artykułów przemysłowych.Rozwój transportu kolejowego(zwłaszcza po 1872 r.kiedy przez Ostródę przeprowadzono linię Poznań Toruń Olsztyn Wystruć) i później samochodowego wpłynął na zmniejszenie przewozów towarowych na kanale i już w latach 30.XX wieku był on wykorzystywany jedynie przez turystów.Pierwszy raz turyści popłynęli kanałem w 1912 r.na pokładzie łodzi motorowej„Seerose”(„Róża morska”)należącej do przedsiębiorstwa żeglugowego Schiffs-Reederei Adolf Tetzlaff.W tym samym roku do eksploatacji wprowadzono statek„Herta”.W 1925 r.służbę podjęła jednostka wycieczkowa„Heini”,a dwa lata później statek„Konrad”.W tym samym 1927 r.w sezonie letnim,rozpoczęto regularne rejsy pasażerskie po kanale.W 1948 r.dzięki staraniom Adolfa Tetzlaffa i pełnomocnika rządu Zygmunta Mianowicza ponownie uruchomiono urządzenia kanału,dzięki czemu możliwe się stało wznowienie regularnych rejsów turystycznych.Początkowo armatorem była Żegluga Gdańska,ale w połowie lat 70.pływające po kanale statki przejęła Żegluga Mazurska z Giżycka.Od 1992 r.armatorem był samorządowy Zakład Komunikacji Miejskiej w Ostródzie Żegluga Ostródzko-Elbląska.W 1999 r.w skład należącej do Żeglugi Ostródzko-Elbląskiej białej floty wszedł ósmy,zakupiony wówczas statek o nazwie„Ostróda”(65 miejsc;pozostałe statki tej wielkości to wyprodukowane w latach 60.„Kormoran”,„Birkut”,„Marabut”,„Pingwin”,„Łabędź”;mniejsze statki to:„Żuraw”mieszczący 35 osób oraz„Perkoz”12 osób).Statki tego armatora przewoziły rocznie około 50 tys.pasażerów.25 października 2010 nastąpiło przekształcenie ZKM w Ostródzie w firmę Żegluga Ostródzko-Elbląska Sp.z o.o.Obecnie prowadzona jest żegluga statków tzw.białej floty w rejsach pomiędzy portami w Elblągu i Ostródzie a także między Ostródą a Starymi Jabłonkami oraz Miłomłynem.Jeszcze kilka lat temu na zamówienie realizowano rejsy na odcinku Miłomłyn Iława.W 2013 r.z uwagi na remont kanału,rejsy statków realizowane były wyłącznie między Elblągiem a Całunami oraz z Ostródy przez Miłomłyn do Iławy.
Wymiary śluz
Nazwa śluzy Spad maksymalny[m] Wymiary komór[m]
Miłomłyn 3,54 33,88×3,60
Zielona 1,96 34,19×3,55
Ostróda 2,04 29,15×3,26
Mała Ruś 1,64 29,33×3,19
Locja Kanału Elbląskiego
Locja zawiera podstawowe informacje żeglugowe.Długości odcinków,umiejscowienie i dane głównych urządzeń hydrotechnicznych.
Locję podzielono na 4 części
  • Śluza Miłomłyn pochylnia Buczyniec
  • Pochylnia Buczyniec jezioro Druzno
  • Śluza Miłomłyn Jezioro Szeląg
  • Śluza Miłomłyn Iława
Śluza Miłomłyn(km 0,0)pochylnia Buczyniec(km 36,77)
  • kilometr 0,0 Śluza Miłomłyn.W tym miejscu rozpoczyna się kilometraż w kierunkach:
  • Jezioro Druzno
  • Jezioro Szeląg
  • Jezioro Jeziorak
  • Kilometry 0,0–3,10.Kanał sztuczny z wrotami bezpieczeństwa w km 0,45
  • Kilometry 3,10–5,25.Kanał naturalny;biegnie przez Jezioro Ilińskie o średniej głębokości 24 m
  • Kilometry 5,25–7,85.Kanał sztuczny,łączący jeziora Jezioro Ilińskie i Ruda Woda
  • Kilometry 7,85–20,90.Na długości 13 km trasa wiedzie przez jezioro Ruda Woda.Szerokość waha się w granicach 250–500 m.Głębokość średnia 24 m
    • W km 12,10 odgałęzienie do jeziora Bartnickiego
  • Kilometry 20,90–22,70.Kanał sztuczny.W kilometrze 20,91 ustawiono wodowskaz Cypel
  • Kilometry 22,70–27,30.Jezioro Sambrodzkie;średnia głębokość 4,0 m.Szerokość średnia jeziora 300 m
  • Kilometry 27,30–29,0.Odcinek szlaku łączy jeziora:Sambrockie i Piniewskie
  • Kilometry 29,00–30,50.Jezioro Piniewskie
  • Kilometry 30,50–36,77.Kanał sztuczny prowadzi do pochylni Buczyniec.W kilometrze 36,33 wrota bezpieczeństwa
  • Zwierciadło wody na tym odcinku(od Miłomłyna do pochylni Buczyniec)znajduje się na wysokości 99,50 m n.p.m.
Pochylnia Buczyniec(km 36,77)jezioro Druzno(km 52,00)
Trasa kanału wiedzie przez 9,2-kilometrowy odcinek na którym znajdują się suche pochylnie.
Nazwa pochylni Kilometraż i różnica wysokości pochylni
Buczyniec km 36,77 20,62 m
Kąty km 39,10 18,88 m
Oleśnica km 41,66 24,20 m
Jelenie km 43,97 21,99 m
Całuny km 46,00 13,83 m
  • Kilometry 46,30–52,00.Kanał sztuczny
  • Kilometr 52,00 ujście do jeziora Druzno
Różnice w wysokościach pochylni
Nazwa Różnice wysokości w metrach
Pochylnia Kąty 18,88
Pochylnia Oleśnica 24,20
Pochylnia Jelenie 21,99
Pochylnia Całuny 13,83
Śluza Miłomłyn(km 0,0)jezioro Szeląg(km 31,30 km)
  • Kilometry 0,0–4,62.Kanał sztuczny(między śluzami Miłomłyn i Zieloną).Zwierciadło wody na wysokości 96,30 m n.p.m.
  • Kilometry 4,62–10,50.Trasa biegnie doliną rzeki Liwy,kończy się w Jeziorze Drwęckim.Zwierciadło wody wysokości 94,9 m n.p.m.
  • Kilometry 10,50–14,80.Kanał prowadzi przez jezioro Drwęckie,kończy się w mieście Ostróda.Średnia głębokość jeziora 15 m.Zwierciadło wody na wysokości 94,9 m n.p.m.
  • Kilometry 14,80–15,11.Krótki odcinek kanału sztucznego od jeziora Drwęckiego,prowadzi do śluzy Ostróda
  • Odcinek od 4,62–15,11 km jest najniższym w tej części kanału.Zwierciadło wody znajduje się na wysokości 94,9 m n.p.m.
  • Kilometry 15,11–15,35.Kanał sztuczny.Łączy Ostródę z jeziorem Puzy
  • Kilometry 15,35–16,82.Kanał wiedzie przez jezioro Puzy
  • Kilometry 16,82–19,13.Kanał sztuczny łączący jezioro Puzy ze śluzą Mała Ruś
  • Kilometry 19,13–21,42.Kanał sztuczny łączący śluzę Mała Ruś z jeziorem Szeląg
  • Kilometry 21,42–31,30.Kanał wiedzie prowadzi przez jezioro Szeląg
  • Kilometr 31,30 stanowi koniec Kanału Elbląskiego.W pobliżu znajdują się miejscowości Staszkowo i Stare Jabłonki.Zwierciadło wody na wysokości 98,2 m n.p.m.
Śluza Miłomłyn(km 0,0)Iława(km 32,20)
  • Kilometry 0,0–10,01.(Śluza w Miłomłynie).Kanał sztuczny trasa wiedzie do jeziora Dauby.Kanał przebiega przez jezioro Karnickie,po sztucznie usypanym nasypie o długości 484 m
  • Bramy bezpieczeństwa w km 6,50 i 8,91.Szerokość kanału 39,0 m
  • Kilometry 10,01–11,50.Kanał biegnie przez jezioro Dauby.Średnia głębokość 2,0 m
  • Kilometry 11,50–32,30.Kanał prowadzi przez jezioro Jeziorak.Poziom zwierciadła na odcinku Miłomłyn Iława znajduje się na wysokości 99,50 m n.p.m
Rewitalizacja kanału
Od sierpnia 2011 do grudnia 2014 r.prowadzona jest gruntowna rewitalizacja kanału polegająca na kompleksowej przebudowie wszystkich pięciu pochylni,umocnieniu brzegów oraz odmuleniu szlaku wodnego.Żeglugę na kanale wstrzymano na 2 lata z końcem sezonu letniego 2012 r.Wynoszący 95 mln zł koszt rewitalizacji kanału w znacznej części sfinansowany będzie ze środków unijnych,a sam projekt realizowany będzie w ramach zatwierdzonego 12 czerwca 2007 przez Zarząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego Programu Rozwoju Turystyki w obszarze Kanału Elbląskiego i Pojezierza Iławskiego.Prace,polegające na pogłębieniu kanału,miały się rozpocząć w 2011 r.a remont pochylni(wymiana wszystkich elementów mechanicznych i hydrotechnicznych,m.in.koła wodne,budynki maszynowni,turbiny napędowe,filary,torowiska,liny)w 2013 r.Ponadto w Buczyńcu powstanie izba historyczna z salą multimedialną oraz ekspozycją m.in.form odlewniczych urządzeń pochylni oraz dokumentów dotyczących powstania kanału,w tym tych z oryginalnymi podpisami jego budowniczego Georga Jacoba Steenke.

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz