Grodzisk Mazowiecki

(do 1928 r.Grodzisk)miasto na Równinie Łowicko-Błońskiej,w województwie mazowieckim,w powiecie grodziskim,siedziba gminy miejsko-wiejskiej Grodzisk Mazowiecki,nad Rokitnicą.Miasto posiada połączenia drogowe z Warszawą,Żyrardowem,Błoniem i Mszczonowem.Przez miasto przebiega linia warszawsko-wiedeńska,Centralna Magistrala Kolejowa i Warszawska Kolej Dojazdowa.W zachodniej części miasta przepływa rzeka Mrowna.Według danych z 1 stycznia 2013 miasto liczyło 29763 mieszkańców.

Historia

• XI-XIII w.w pobliżu istniał wczesnośredniowieczny gród w Chlebni(pierwotnie Chlewnia)
• XII w.powstała wieś Grodzisk
• XIV w.miejscowość należała do rodziny Grodziskich
• 1355 r.Tomasz Grodziski,pierwszy znany właściciel osady,funduje drewniany kościół pod wezwaniem św.Tomasza Apostoła
• 22 lipca 1522 król Zygmunt I Stary nadał Grodziskowi prawa miejskie
• 1540 r.pożar zniszczył miasto
• II połowa XVI w.urodził się tu Grzegorz Knapski,autor słownika polsko-łacińskiego,miasto liczy ok.300 mieszkańców staje się lokalnym ośrodkiem handlu i przemiału zboża,w mieście istnieje cech młynarzy
• 1623 r.właścicielami miasta stała się rodzina Mokronoskich herbu"Bogoria",posiadających pobliskie wsie Kady i Jordanowice
• 1655 r.zniszczenie i wyludnienie miasta w czasie najazdu szwedzkiego
• 1687 r.początek budowy murowanego kościoła ufundowanego przez Wojciecha Mokronoskiego
• 1708 r.ponowne zniszczenie miasta,epidemia cholery
• 1795 r.miasto w wyniku III rozbioru Polski wchodzi w skład Królestwa Prus(zabór pruski)
• 1807 r.miasto wchodzi w skład Księstwa Warszawskiego
• 1815 r.miasto wchodzi w skład Królestwa Kongresowego
• 1825 r.miasto liczy 655 mieszkańców
• 14 czerwca 1845 uzyskanie połączenia kolejowego ze stolicą(Kolej Warszawsko-Wiedeńska)
• 1865 r.miasto przeszło w ręce hr.Henryka Skarbka
• 1870 r.utrata praw miejskich
• 1880 r.miasto liczy 1928 mieszkańców
• 1881 r.parcelacja Jordanowic przez hr.Skarbka,uruchomienie pierwszej fabryki
• 1884 r.powstał Zakład Wodoleczniczy(dr Michał Bojasiński),z którego korzystali m.in.Adolf Dygasiński i Miłosz Kotarbiński,Władysław Reymont
• 1910 r.miasto liczy 3542 mieszkańców
• 8 września 1915 ponowne uzyskanie praw miejskich
• 11 listopad 1918 miasto w granicach Polski
• 1927 r.otwarcie Elektrycznej Kolei Dojazdowej,łączącej miasto z Warszawą(obecnie WKD)
• 9 lipca 1928 nazwa miasta poszerzona o przymiotnik Mazowiecki dla odróżnienia od miasta Grodzisk w Wielkopolsce
• 1931 r.miasto liczy 15880 mieszkańców
• 1939-1945 okupacja niemiecka,eksterminacja Żydów
• 1942 r.likwidacja getta grodziskiego,miasto traci całą społeczność żydowską,mieszkającą tu od II poł.XVI w.
• 16 stycznia 1945 samoloty radzieckie bombardują miasto powodując śmierć wielu mieszkańców i uciekinierów z Warszawy
• 17 stycznia 1945 zakończenie okupacji niemieckiej,w czasie wojny miasto straciło ok.5000 mieszkańców
• 1975 r.w wyniku reformy administracji miasto przestało być siedzibą powiatu
• 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj.warszawskiego
• 1991 r.rozpoczyna działalność Ośrodek Kultury Gminy Grodzisk Mazowiecki
• 1997 r.oddanie do użytkowania Grodziskiej Hali Sportowej
• 1999 r.Grodzisk Mazowiecki ponownie staje się siedzibą Starostwa Powiatowego
• 2000 r.otwarcie Pływalni Miejskiej"Wodnik 2000"
• 2001 r.oddanie do użytku Szpitala Zachodniego
• 2005 r.obchody 650-lecia parafii św.Anny
• 2008 r.otwarcie Centrum Kultury
• 2012 r.zakończenie rewitalizacji Parku im.hr.Skarbków i Stawów Goliana;w odnowionej willi"Radogoszcz"powstała galeria etnograficzna

Legendy
Obwołanie wsi Grodzisko miastem
Według tej legendy monarchowie drogą przez osadę Grodzisko przejeżdżali jadąc na polowania do puszczy jaktorowskiej.Pewien zmęczony król dostał na posilenie kubek wody z grodziskiego źródełka o nadzwyczajnym smaku.Zachwycony smakiem wody król nakazał nadać osadzie rangę miasta.
Herb Bogoria
W uznaniu waleczności i męstwa rycerza Bogorii w wojnie z Tatarami król Bolesław Śmiały własnoręcznie wyciągnął z jego rannego ciała tatarskie strzały,które połamał i oddał mu.Tym samym nadał mu herb o nazwie Bogoria ze złamanymi strzałami.
Gospodarka
Największym zakładem,pod względem zatrudnienia i obrotów,jest Danfoss.Ustępuje mu Gedeon Richter wcześniej zwany Polfą,założona na początku XX w.specjalizująca się w produkcji salicylanów,leków przeciwzawałowych i materiałów chirurgicznych.Przemysł spożywczy reprezentują firmy Frito-Lay z grupy PepsiCo,piekarnia Hiestand,Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska.Dogodne położenie miasta wykorzystuje firma logistyczna Raben Logistic.Inne większe firmy działające w Grodzisku to:Firmenich,Fabryka Tarcz Ściernych"Słoń",Trouw Nutrition i Amerplast(obecnie"Suominen").Oprócz dużych zakładów siłę gospodarki Grodziska stanowią liczni drobni przedsiębiorcy działający na terenie miasta i gminy.Plan zagospodarowania przestrzennego zakazuje budowy obiektów handlowych o powierzchni przekraczającej 5000 m kw.dlatego w Grodzisku nie ma żadnego dużego centrum handlowego.Rozbudowana jest natomiast sieć popularnych marketów handlowych.
Komunikacja

Transport drogowy
Niedaleko miasta istnieje autostrada A2 Przez miasto przebiegają drogi wojewódzkie:

• droga wojewódzka nr 719 kierunek Warszawa Pruszków Żyrardów
• droga wojewódzka nr 579 kierunek Kazuń Polski droga krajowa nr 7 Leszno Błonie Grodzisk Mazowiecki Radziejowice

W planach jest budowa obwodnicy północ-południe i zachód-wschód,a także wjazdu na autostradę A2 w miejscowości Tłuste(na północ od granic miasta).

• 15 kwietnia 2013 zamknięcie wiaduktu nad torami kolejowymi w Grodzisku Mazowieckim w ciągu drogi wojewódzkiej nr 579,ze względu na jego remont.Objazd dla pojazdów o masie do 10 t DMC przez Milanówek,przejazd kolejowy na ulicy Bałtyckiej w Grodzisku Mazowieckim oraz we wsi Kozerki,a dla pojazdów powyżej 10 t DMC przez Żyrardów.Przewidywany czas otwarcia nowego wiaduktu marzec 2014 r.
• W dniu 31.12.2013 uroczyste otwarcie wiaduktu połączone z zabawą sylwestrową w Parku Skarbków

Komunikacja autobusowa
Komunikacja autobusowa jest domeną firmy PKS Grodzisk Mazowiecki.Obsługuje ona jedenaście miejskich linii oraz połączenia międzymiastowe(także z Warszawą).Z Grodziska kursuje też autobus do Centrum Janki.
Transport kolejowy
Na stacji PKP zatrzymują się pociągi Kolei Mazowieckich jeżdżące trasą Warszawa-Skierniewice.Władze miasta obiecywały też wydłużenie linii S2 Szybkiej Kolei Miejskiej aż do Grodziska.
W obrębie miasta znajduje się siedziba Warszawskiej Kolei Dojazdowej oraz jej cztery przystanki:

• Grodzisk Mazowiecki Radońska
• Grodzisk Mazowiecki Jordanowice(dawniej Muzeum)
• Grodzisk Mazowiecki Piaskowa
• Grodzisk Mazowiecki Okrężna

Transport lotniczy
W 2014 r.przy ul.Dalekiej oddano do użytku sanitarne lądowisko Grodzisk Mazowiecki-Szpital Zachodni.
Edukacja

Rodzaj placówki	Szkoły podstawowe	Gimnazja	Szkoły średnie i zasadnicze	Szkoły wyższe
Liczba placówek	8(w tym 1 społeczna)	4	3	1
Liczba uczniów	2767	1361	2183	146

Grodziskie szkoły średnie i zasadnicze połączone są w zespoły:

• Zespół Szkół Technicznych i Licealnych Nr 2(Technikum Samochodowe,Liceum Techniczne i Zasadnicze Szkoły Zawodowe)
• Zespół Szkół Nr 1(Licea Ogólnokształcące i Technikum Spożywczo-Gastronomiczne)
• Zasadnicza Szkoła Zawodowa przy Zespole Szkół im.H.Szczerkowskiego

W mieście działa pięć przedszkoli publicznych oraz pięć prywatnych,a także dziewięć prywatnych szkół języków obcych.Znajduje się tu także sala wykładowa Wyższej Szkoły Społeczno-Ekonomicznej i punkty konsultacyjne dwóch innych uczelni(Wyższa Szkoła Stosunków Międzynarodowych i Amerykanistyki oraz Collegium Varsoviensis).Dzieci uczęszczające do Państwowej Szkoły Muzycznej I stopnia im.Tadeusza Bairda mają możliwość nauki gry m.in.na fortepianie,skrzypcach,wiolonczeli i saksofonie.Natomiast Publiczne Ognisko Plastyczne im.Jana Skotnickiego udostępnia swoim słuchaczom pracownie:rysunku,malarstwa,interdyscyplinarną(grafika,ceramika,rzeźba w glinie,kolaż),wiedzy o sztuce oraz pracownię fotograficzną.
Wspólnoty wyznaniowe
Na terenie miasta działają następujące kościoły i związki wyznaniowe:
Katolicyzm

• Kościół Rzymskokatolicki.

Protestantyzm

• Kościół Ewangelicznych Chrześcijan
• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
• Kościół Chrześcijan Baptystów w RP Grodziska Wspólnota Chrześcijańska
• Kościół Chrześcijański"Jezus Nowe Przymierze"zbór Kościoła Bożego

Inne

• Świadkowie Jehowy:zbór,Sala Królestwa

Infrastruktura

Na przełomie XIX i XX w.miasto było znanym ośrodkiem letniskowym.Pozostałością po tym są piękne wille i budynek zakładu hydropatycznego.Obecnie Grodzisk stracił charakter miejscowości typowo wypoczynkowo-letniskowej.Na potrzeby mieszkańców powstały ostatnio obiekty sportowej infrastruktury miasta:nowoczesna Grodziska Hala Sportowa(1997 r.) i kryta Pływalnia Miejska"Wodnik 2000"(2000 r.)W kompleksie ośrodka sportu i rekreacji znajduje się także stadion piłkarski(pojemność 750 osób,w tym 520 miejsc siedzących)oraz korty tenisowe.W 2002 r.oddano do użytku nowoczesny Specjalistyczny Szpital Zachodni im.Jana Pawła II(poza nim w mieście działa sześć przychodni opieki podstawowej i 10 placówek specjalistycznych).28 czerwca 2008 został oddany nowoczesny budynek"Centrum Kultury"(m.in.z dużą salą kinową,klubem muzycznym i kręgielnią).Mieści się w nim również siedziba lokalnego radia Bogoria.Swe oddziały i placówki w Grodzisku posiadają banki:Bank Spółdzielczy w Grodzisku Mazowieckim,Bank Spółdzielczy w Skierniewicach,Bank Spółdzielczy w Białej Rawskiej,ING Bank Śląski,Bank BPH,Lukas Bank,Pekao,PKO BP,Raiffeisen Polbank,Bank Millennium,Nordea Bank Polska,Kredyt Bank od 4 stycznia 2013 r.wchodzący w skład Banku Zachodniego WBK,Alior Bank.W mieście znajdują się także trzy placówki Poczty Polskiej i jedna placówka SKOK"Mazowsze".
Atrakcje turystyczne

Zabytki
Wpisane do rejestru zabytków nieruchomych NID:

• kościół par.pw.św.Anny,pl.Zygmunta Starego(nr rej.:1028/451/62 z 23.03.1962),XVII-XIX,ufundowany w 1687 r.przez Wojciecha Mokronoskiego,kasztelana rawskiego;kościół murowany,wybudowany w stylu późnobarokowym,później stopniowo rozbudowywany;pod koniec XIX wieku rozbudowany przez architekta Bronisława Żochowskiego,wówczas dobudowano nawy boczne(1884-1889) i wieżę kościelną istniejącą do dziś;we wnętrzu znajduje się wyposażenie renesansowe i barokowe,głównie z XVII i XVIII wieku;w kościele i na jego murach liczne epitafia m.in.Okuninów z początku XVII w. i rodziny Mokronoskich z lat 1616-1864;w ołtarzu głównym znajdują się obrazy„Chrystus na krzyżu” i „św.Maria Magdalena”,których autorem był Filip Castaldii,przebywający na przełomie XVIII/XIX w.na dworze Mokronoskich
• kaplica pw.Świętego Krzyża(przedpogrzebowa),ul.Sienkiewicza koło kościoła św.Anny,(nr rej.:1029/453/62 z 23.03.1962),XVIII;wybudowana w 1713 roku na granicy miasta jako wotum dziękczynne po wygaśnięciu epidemii cholery,później pełniła funkcje kaplicy przedpogrzebowej;dwukrotnie restaurowana w 1839 roku i w XX w.w listopadzie 1995 roku została przeniesiona ze skrzyżowania ulic Sienkiewicza i Kościuszki na plac koło kościoła parafialnego
• cmentarz żydowski,(nr rej.:1607 z 27.02.1996)oraz brama(nr rej.:j.w.),założony w 1780 r.jeden z najstarszych na Mazowszu;na jego dzisiejszym terenie znajduje się 277 zabytkowych nagrobków;do 1941 r.stanowił miejsce pochówku Żydów mieszkających w Grodzisku i okolicach
• dawny dworzec kolejowy(nr rej.:1031/1088 z 7.01.1975 oraz 1155 z 22.05.1975),1846 r.
• dom z ogrodem,k.XIX(nr rej.:1612 z 9.09.1996),budynek byłego Zakładu Wodoleczniczego dr.Bojasińskiego 1884 r.
• zespół willi,1884,1896 r.(nr rej.:1199 z 25.10.1982):willa"Kaprys",budynek gospodarczy,stajnia i park
• pałacyk XIX w.willa"Radogoszcz"(nr rej.:1030/454/62 z 23.03.1962)
• dwór"Dworek Skarbków",XVIII(nr rej.:51/5/55 z 21.09.1955)(Jordanowice);wzniesiony w drugiej połowie XVIII wieku w stylu barokowo-klasycystycznym należał pierwotnie do rodu Mokronoskich;w 1869 roku przeszedł na własność rodziny Skarbków;w jego wnętrzu zajmowanym obecnie przez Państwową Szkołę Muzyczną I stopnia im.Tadeusza Bairda,znajdują się niezwykle cenne polichromie autorstwa Jana Bogumiła Plerscha z 1782 roku oraz barokowo-klasycystyczne kominki
• willa Haberlego,1897,1910-12(nr rej.:A-795 z 21.04.2008)
• Drewniany Kościół z XVII w.pw.Przemienienia Pańskiego w Żukowie,wybudowany w latach 1676-1677 i remontowany dwukrotnie w XIX i XX w.wystrój wnętrza pochodzi z okresu baroku(XVII/XVIII);obok kościółka stoi drewniana dzwonnica z XVII w.

Pomniki

• pomnik Józefa Chełmońskiego
• pomnik Wolności
• obelisk upamiętniający Leopolda Okulickiego
• tablice z myślami Jana Pawła II

Inne

• Willa"Foksal"z 1845 r.uważana za pierwszy dworzec(w rzeczywistości dom dla podróżnych);sylwetką nawiązuje do dawnej lokomotywy;wybudowana przez rodzinę Mokronoskich w 1845-46 roku z przeznaczeniem na dom zajezdny o charakterystycznym kształcie lokomotywki do dzisiaj stanowi ozdobę Parku im.hr.Skarbków;obecnie mieści się w niej siedziba oddziału Archiwum Państwowego w Warszawie
• wille z przełomu XIX i XX w."Milusin","Kaprys","Kniaziew"oraz znajdująca się na terenie fabryki tarcz ściernych,piękna lecz zapomniana i zaniedbana Willa Haberlego
• Willa"Kaprys"wybudowana w 1886 r.obok willi znajduje się stara parowozownia
• Willa"Kniaziew"postawiona na letnią rezydencję gen.Eugeniusza Dmitriewicza Kniaziewicza,inżyniera fortyfikacji wojennych wojsk rosyjskich stacjonujących w Warszawie;w rekach generała,a później jego żony znajdowała się do 1938 r.następnymi właścicielami zostało małżeństwo Michalina i Stefan Rogińscy;w okresie II wojny światowej willa zamieniła się w schronisko dla uciekinierów z Warszawy
• park im.hr.Skarbków
• aleja grabowa pomnik przyrody
• Muzeum Regionalne PTTK
• stanowisko archeologiczne Szwedzkie Góry w Chlebni nad rzeką Mrowną
• Grodziska Galeria Uliczna obrazów Józefa Chełmońskiego

Kultura

• Centrum Kultury Gminy Grodzisk Mazowiecki
• Willa"Radogoszcz"Galeria Etnograficzna
• Radio Bogoria 94,5 FM
• Lokalne gazety:Grodziskie Pismo Społeczno-Kulturalne"Bogoria",Gazeta Grodziska,TuGrodzisk.pl
• Portale informacyjne:GrodziskNews.pl,www.grodzio.pl,www.obiektyw.info,www.infogrodzisk.pl,www.tugrodzisk.pl.
• Telewizja Internetowa GTV Twoja okolica www.gtv.info.pl

Sport i rekreacja

Kluby sportowe

• trzecioligowy piłkarski Grodziski Klub Sportowy"Pogoń",założony w 1922 r.
• klub tenisa stołowego Bogoria Grodzisk Mazowiecki(przed 2006 r.Tur Jaktorów),drużynowy Mistrz Polski Mężczyzn 2008,2009,2010 i 2012,zdobywca Pucharu Polski 2008,2009,wiele tytułów indywidualnych mistrzów Polski mężczyzn i chłopców

Drugi klub piłkarski w tym mieście to LKS Chlebnia

• Grodziski klub sportowy"Sparta"

Tereny rekreacyjne

• Stawy Walczewskiego
• Stawy Goliana
• Park im.hr.Skarbków
• Park"Kruszynka"
• Jezioro Kniaziówka

Miasta partnerskie

• Weiz
• Šiauliai
• Radviliškis
• Danilovgrad