Zawichost

Miasto w województwie świętokrzyskim,w powiecie sandomierskim,znane dziś głównie z podawanych przed godziną 12:00 w I Programie Polskiego Radia komunikatów o stanie wód na największych rzekach w kraju.Siedziba miejsko-wiejskiej gminy Zawichost.Prawa miejskie od co najmniej 1255.Miasto położone jest w Małopolsce,w ziemi sandomierskiej,na skraju Małopolskiego Przełomu Wisły.Według danych z 31 grudnia 2007 Zawichost miał 1821 mieszkańców.

Położenie

Miasto położone jest nad Wisłą,na wysokim wapiennym tarasie jej lewego brzegu.W okolicy miasta znajdują się złoża kamienia wapiennego oraz glinki krzemionkowej.Zawichost położony jest ok.17 km na północny zachód od Sandomierza.Przez miasto przebiega droga wojewódzka nr 777 z Sandomierza do Maruszowa oraz droga nr 755 z Kosina do Ostrowca Świętokrzyskiego.W Zawichoście znajduje się przeprawa promowa przez Wisłę,powstała za pozwoleniem króla Zygmunta Augusta.Przez miasto przechodzi czerwony szlak turystyczny z Gołoszyc do Piotrowic.

Historia

Pierwsze wzmianki o mieście pochodzą z ok.1148 Zawichost był grodem kasztelańskim i osadą targową położoną w pobliżu przeprawy przez Wisłę.Od końca XII w.był siedzibą archidiakonatu.W 1205 w bitwie pod Zawichostem,książęta Leszek Biały i Konrad mazowiecki pokonali wojska księcia halickiego Romana,który w czasie tej bitwy poległ.Dokładna data nadania Zawichostowi praw miejskich nie jest znana,ale przyjmuje się,że nastąpiło to przed rokiem 1255.Zawichost był niszczony podczas kolejnych najazdów tatarskich w 1241,1259 i 1500 Miasto jednak szybko odbudowywało się po klęskach.W 1257 książę Bolesław Wstydliwy nadał miasto oraz 25 okolicznych miejscowości założonemu w Zawichoście klasztorowi klarysek.Przywilej lokacyjny nadawał Zawichostowi 44 łany jako uposażenie,a także prawo do odbywania targów,warzenia piwa i pobierania cła od miedzi i ołowiu spławianych Wisłą.Od XIV w.Zawichost był miastem królewskim i siedzibą starostwa niegrodowego.Za panowania Kazimierza Wielkiego klasztor został umocniony.Król wybudował tu także obronny zamek,który miał strzec przeprawy przez Wisłę.Zawichost miał w tym czasie 540 mieszkańców.Największy rozkwit miasta przypadł w wieki XV i XVI.Zawichost położony był w tym czasie na szlaku handlowym prowadzącym z Krakowa na Litwę i Ruś.Miasto korzystało z ceł pobieranych od towarów spławianych na Wiśle.Rozwijało się rzemiosło(m.in.piwowarstwo).W 1564 w mieście znajdował się ratusz,łaźnia,słodownia,4 jatki rzeźnicze oraz 126 domów.Zawichost został zniszczony podczas potopu szwedzkiego w 1655 i najazdu Rakoczego w 1657 Najeźdźcy spalili wówczas zamek,którego nieodbudowane mury runęły do Wisły w 1813,podczas wielkiej powodzi.W 1666 miasto nawiedził ogromny pożar i zaraza nieszczęścia,które uśmierciły większość mieszkańców.Ich ciała pochowano prawdopodobnie na niewielkim wzgórzu w południowej części miasta,na którym stoi dziś żelazny krzyż,a obok betonowy austriacki bunkier z I wojny światowej.Po tych wydarzeniach miasto podupadło.Jego problemy pogłębiły się po rozbiorach Polski,po których Zawichost stał się miastem pogranicznym.Na początku XVIII w.w pobliżu Zawichostu powstało miasto Starostów(przemianowane później na Prosperów),zamieszkane głównie przez Żydów.W 1820 zostało przyłączone do Zawichostu.Ustalił się wówczas podział na położone przy Wiśle„polskie miasto” i oddalone nieco od rzeki„żydowskie miasto”.Granicę wyznaczał murowany krzyż stojący przy dzisiejszej ul.Żeromskiego.W 1827 połączone miasto miało 281 domów(jednak tylko 5 murowanych) i 2320 mieszkańców.W Zawichoście każdego tygodnia odbywały się dwa targi.W ciągu roku w mieście było 12 jarmarków.W 1888 Zawichost utracił prawa miejskie.W XIX w.w mieście funkcjonowały:cegielnia,garncarnia,2 wapienniki oraz zakłady rzemieślnicze.W 1926 Zawichost odzyskał prawa miejskie.W czasie okupacji niemieckiej Niemcy utworzyli tutaj getto,w którym przetrzymywanych było ok.5 tysięcy Żydów.Funkcjonowało ono do 22 października 1942,dnia w którym Niemcy wywieźli jego mieszkańców do obozu zagłady w Bełżcu.W 1944 w Zawichoście toczyły się zacięte walki o przyczółek na Wiśle.Podczas walk miasto zostało niemal doszczętnie zniszczone.W latach powojennych Zawichost odbudowano.W latach 1975–1998 Zawichost administracyjnie należał do woj.tarnobrzeskiego.

Zabytki

• Wczesnogotycki kościół pw.Świętego Jana Chrzciciela z XIII wieku,ufundowany wraz z klasztorem klarysek przez księcia Bolesława Wstydliwego w 1245 dla jego siostry Salomei.Po bokach nawy z XVII i XVIII wieku.Z zabudowań klasztornych zachował się fragment wschodniego skrzydła.
• Kościół parafialny pw.Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny,pierwotnie romański,został gruntownie przebudowany w XIX wieku,w podziemiach kościoła znajdują się pozostałości romańskiej świątyni;obok kościoła plebania z XIX wieku
• Kościół pw.Świętej Trójcy z XIII wieku,przebudowany w stylu barokowym,wyposażenie kościoła późnobarokowe
• Pozostałości kaplicy pw.św.Maurycego z początku XI wieku,odkryte podczas badań archeologicznych,jest to fragment absydy romańskiego kościoła zabranego kiedyś przez Wisłę
• Kamienny obelisk służący do pomiaru stanu wody na Wiśle,przy ulicy św.Leonarda
• Dom zajezdny z XIX wieku przy Małym Rynku
• Domy z XIX i początku XX wieku