Skalbmierz

Miasto w woj.świętokrzyskim,w powiecie kazimierskim,położone nad rzeką Nidzicą.Jest siedzibą miejsko-wiejskiej gminy Skalbmierz.W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj.kieleckiego.

Informacje statystyczne

Według danych z 31 grudnia 2010 r.miasto zajmowało powierzchnię 7,13 km² i liczyło 1310 mieszkańców,z czego liczba mężczyzn wynosiła 640 osób(48,9%),zaś kobiet 670(51,1%).Gęstość zaludnienia wynosiła 184 osób/km².

Historia

Badania archeologiczne potwierdzają,że w okolicach Skalbmierza były osady,które sięgają nawet 4000 lat p.n.e.Początki Skalbmierza osnute są mrokami dziejów,przez co nie można precyzyjnie określić daty powstania miasta.Według legendy,fundatorem osady i miejscowego kościoła był palatyn Bolesława Krzywoustego Skarbimir,który pochodził z rodu Awdańców.Był to rycerz żyjący na przełomie XI i XII wieku,który został oślepiony i wygnany z kraju.Po tym wydarzeniu Skalbmierz stał się własnością biskupów krakowskich.Najstarszy źródłowy przekaz o Skalbmierzu pochodzi z 1217 roku.W tym okresie w miejscu obecnego Skalbmierza istniała osada,przez którą przebiegał prastary szlak handlowy.Prowadził on z ziem niemieckich przez Wrocław do Krakowa,Sandomierza i dalej aż na Ruś.Podczas wojny domowej,ok.1234 roku Konrad I mazowiecki przejął Skalbmierz i inkastelizował kościół,czyli przystosował go do funkcji obronnych.W roku 1241 na Skalbmierz najechali Tatarzy którzy spustoszyli miasto.Mimo zniszczeń spowodowanych przez najazd,miasto nie straciło na znaczeniu.Bardzo ważną datą w dziejach Skalbmierza był rok 1342,a dokładniej 20 lutego 1342 r.Tego dnia na zamku królewskim w Krakowie,król Kazimierz Wielki wydał dokument lokacyjny miasta Skalbmierza na prawie średzkim.Był to przełomowy moment w historii miasta.Najświetniejszy okres przeżywał Skalbmierz w XV i XVI wieku.Zaliczano go wówczas do miast II kategorii,w Małopolsce miastem I kategorii był tylko stołeczny Kraków,co świadczy o dużym znaczeniu Skalbmierza w ówczesnych czasach.Miasto należało do powiatu proszowickiego w wiekach XVI-XIX.W XVI wieku w mieście pracowało 23 piwowarów,12 szewców,10 płócienników,7 rzeźników,6 kuśnierzy,5 krawców,5 kowali,4 bednarzy,4 piekarzy,3 czapników,powroźnicy,cyrulicy,kołodzieje,stolarze,rymarze,siodlarze,ślusarze i złotnicy,którzy byli zrzeszeni w cechach.Miasto było otwarte,nie posiadało murów miejskich.Spowodowane to było zapewne bezpiecznym położeniem,w centrum Małopolski.W razie zagrożenia mury posiadał kościół,do którego mogła schronić się ludność.Podstawą rozwoju Skalbmierza był handel.Oprócz cotygodniowych targów,miasto otrzymało w ciągu wieków drogą przywilejów 13 jarmarków.Rozwój miasta został zahamowany w XVII wieku.Powodem hamowania rozwoju miasta były pożary,szczególnie dotkliwy był ten w roku 1618,następnie epidemia dżumy,a wreszcie potop szwedzki i najazdy Węgrów oraz Kozaków.Następne ożywienie miasta nastąpiło dopiero w II poł.XVIII wieku.W latach 1810-1867 Skalbmierz był siedzibą władz powiatowych w departamencie krakowskim,potem w województwie krakowskim z siedzibą w Kielcach,a wreszcie w guberni radomskiej.Skalbmierz utracił prawa miejskie po upadku powstania styczniowego w 1870 roku.W tym okresie,głównym przejawem życia w Skalbmierzu były słynne czwartkowe jarmarki.Odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 r.przebudziło miejscowych działaczy społecznych do czynienia starań o odzyskanie przez Skalbmierz praw miejskich.Działania ówczesnego pomocnika rejenta,Antoniego Bauma przyniosły pozytywny rezultat i w dniu 31 marca 1927 roku,Skalbmierz odzyskał utracone prawa miejskie.W okresie międzywojennym w Skalbmierzu powstał nowy budynek szkoły,Dom Ludowy z kinem„Lotnik”oraz wygląd miasta.Skanalizowano ciek wodny co umożliwiło wybrukowanie kilku ulic.Pięknym okresem w historii Skalbmierza jest również orkiestra dęta.Powstała w 1924 r.i od tego czasu odniosła wiele wyśmienitych sukcesów.Okres powolnego rozwoju miasta w latach międzywojennych przerwała agresja niemiecka.W nocy z 6 na 7 września 1939 r.Skalbmierz był świadkiem krwawego boju 2 pułku strzelców podhalańskich z niemieckim zagonem pancernym.Najwcześniejsze przedsięwzięcia konspiracyjne na Ponidziu miały miejsce w Skalbmierzu na jesieni 1939 r.Tragicznym dniem w dziejach miasta był 5 sierpnia 1944 r.Tego dnia oddziały niemiecko-ukraińskie dokonały pacyfikacji miasta.W obronie miasta stanęły oddziały Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich.Spośród mieszkańców Skalbmierza zamordowano 64 osoby.

Zabytki

• Kościół parafialny pw.św.Jana Chrzciciela
• Zabytkowy układ urbanistyczny Skalbmierza z XIV-XIX wieku.Jeden z nielicznych w Europie ćwierć kolisty plac Marii Skłodowskiej-Curie(rynek).
• Krzyż z figurami św.Rozalii i św.Rocha,kamienny.Jest to wotum dziękczynne mieszczan skalbmierskich ocalonych od zarazy w latach 1831–1848 oraz dwukrotnie od egzekucji hitlerowskich w roku 1939 oraz 1944.Szacowny zabytek umieszczony w centrum skalbmierskiego rynku,przed którym modlą się mieszkańcy Skalbmierza w trudnych i tragicznych momentach.
• Pomnik tragedii skalbmierskiej odsłonięty w 1946 r.Autorem pomnika był Jerzy Bandura z Krakowa,rzeźbiarz,który kilkanaście lat później wykonał monumentalny pomnik na polu bitwy pod Grunwaldem.
• Cmentarz parafialny z wieloma starymi,zabytkowymi mogiłami.Cmentarz wojenny z okresu I i II wojny światowej obejmujący miejsca pochówku żołnierzy różnych narodowości z okresu I wojny światowej oraz żołnierzy polskich i ofiary terroru hitlerowskiego z okresu II wojny światowej.
• Stary cmentarz żydowski,w okresie okupacji zdewastowany.

Skalbmierzanie

• Ze Skalbmierza pochodził pierwszy rektor odnowionego w 1400 roku Uniwersytetu Krakowskiego,Stanisław ze Skarbimierza.
• Antoni Baum od 12 stycznia 1930 roku honorowy obywatel Skalbmierza i dożywotni członek Rady Miejskiej w Skalbmierzu.Dzięki Jego staraniom,Skalbmierz odzyskał utracone prawa miejskie.
• W Skalbmierzu nauki pobierał Mikołaj Rej,a pisarz powieści historycznych Karol Bunsch przebywał w Skalbmierzu do roku 1938,odbywając w tym czasie praktykę u notariusza Redycha.
• Urodził się tutaj Zwi Kanar,znany na Zachodzie mim,aktor teatralny i filmowy,pisarz żydowskiego pochodzenia.
• W 1925 urodził się Mieczysław Ptaszyński reżyser filmów dokumentalnych i przyrodniczych.

Turystyka

Przez Skalbmierz przebiegają szlaki turystyczne:

• Szlak architektury drewnianej województwa świętokrzyskiego.
• Małopolska Droga św.Jakuba
• Szlak Romański

Sport i rekreacja

• W mieście funkcjonuje jeden z najstarszych klubów sportowych w województwie świętokrzyskim Victoria Skalbmierz.Powstał w 1925,a jego największym sukcesem jest gra w klasie okręgowej.Obiekt sportowy Victorii umożliwia uprawianie m.in.piłki nożnej oraz tenisa ziemnego.
• Możliwe jest również uprawianie sportów wodnych na terenie Skalbmierza.Umożliwia to nowo powstały zbiornik retencyjno-rekreacyjny„Skalbmierz”.Jest on zasilany wodą z rzeki Szarbiówki.Powierzchnia lustra wody wynosi 8,38 ha.Od strony północnej zalewu znajduje się plaża długości ok.300 m na której znajduje się boisko do gry w siatkówkę plażową oraz drewniane molo wchodzące w głąb zbiornika.Molo kształtem przypomina literę„Y„.Na środku zbiornika znajduje się wysepka o powierzchni 0,17 ha.Wokół zbiornika deptak spacerowy o długości ok.1 km.Możliwość wypożyczenia rowerków wodnych oraz kajaków.Przed wejściem na zbiornik duży parking.

Transport

W mieście krzyżują się drogi wojewódzkie:

• 768:Jędrzejów Brzesko
• 783:Olkusz Skalbmierz

Komunikacją autobusową zajmuje się PKS Busko Zdrój oraz firmy prywatne.Skalbmierz posiada bezpośrednie połączenia z Kielcami,Krakowem,Katowicami,Lublinem,Kazimierzą Wielką,Miechowem,Działoszycami i Pińczowem.