Wisła

ŁacVistulannajdłuższa rzeka Polski,o długości 1047 km.Jest także najdłuższą rzeką uchodzącą do Morza Bałtyckiego.Źródła rzeki znajdują się w południowej Polsce,na wysokości 1107 m n.p.m.na zachodnim stoku Baraniej Góry w Beskidzie Śląskim.Wisła posiada deltę i uchodzi do Zatoki Gdańskiej.Wisła przepływa przez wiele polskich miast,w kolejności:Wisła,Ustroń,Skoczów,Strumień,Czechowice-Dziedzice,Brzeszcze,Oświęcim,Skawina,Kraków,Niepołomice,Szczucin,Połaniec,Baranów Sandomierski,Tarnobrzeg,Sandomierz,Zawichost,Annopol,Kazimierz Dolny,Puławy,Dęblin,Góra Kalwaria,Karczew,Otwock,Józefów,Warszawa,Łomianki,Nowy Dwór Mazowiecki,Zakroczym,Wyszogród,Płock,Dobrzyń nad Wisłą,Włocławek,Nieszawa,Ciechocinek,Toruń,Solec Kujawski,Bydgoszcz,Chełmno,Świecie,Grudziądz,Nowe,Gniew,Tczew i Gdańsk.

Przebieg

Źródła rzeki znajdują się w południowej Polsce,na wysokości 1107 m n.p.m.(Czarna Wisełka) i 1080 m n.p.m.(Biała Wisełka),na zachodnim stoku Baraniej Góry w Beskidzie Śląskim.W sensie geograficznym Wisła ma dwa potoki źródłowe:Białą Wisełkę,główny górny bieg Czarną Wisełkę.Natomiast w sensie hydrologicznym rzeka Wisła zaczyna się w miejscu połączenia potoku Malinka z potokiem Wisełka powstałym z połączenia Białej i Czarnej Wisełki uchodzących do Jeziora Czerniańskiego.Górny odcinek Wisły aż do ujścia Przemszy nie jest żeglowny i nosi nazwę Małej Wisły.

Zbiorniki na Wiśle

• Jezioro Czerniańskie
• Jezioro Goczałkowickie
• Jezioro Włocławskie

Delta Wisły
W miejscowości Biała Góra koło Sztumu około 50 km od ujścia rozdzielając się na dwa ramiona Leniwka(lewe) i Nogat(prawe),tworzy szeroką deltę zwaną Żuławami.W miejscowości Gdańska Głowa od Leniwki oddziela się w kierunku wschodnim kolejne ramię zwane Szkarpawa w celu ochrony przeciwpowodziowej zamknięte śluzą.Kolejne ramię Martwa Wisła oddziela się w Przegalinie.Uchodzi do Zatoki Gdańskiej.Do XIV wieku ujście Wisły dzieliło się na główne wschodnie ramię Wisłę Elbląską i mniejsze zachodnie ramię Wisłę Gdańską.Od roku 1371 głównym ramieniem stała się Wisła Gdańska.Po powodzi w 1840 roku tworzy się dodatkowe ramię Wisła Śmiała.W latach 1890-1895 wykonano przekop koło Świbna.

Dorzecze

Dorzecze Wisły zajmuje powierzchnię 194424 km²(w Polsce 168,7 tys.km²).Najwyższy punkt dorzecza leży na wysokości 2655 m n.p.m.(szczyt Gerlach w Tatrach).

Przyroda

Dolina rzeczna Wisły przebiega przez wiele kompleksów leśnych(np.Puszcza Sandomierska).
Zanieczyszczenie
Kilka lat temu,nie powołując się na żadne źródła,organizacja ekologiczna World Wildlife Fund oceniała,że wody Wisły na 56% długości biegu nie mieszczą się w żadnej klasie czystości.Według danych Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska w ciągu 2006 roku poprzez Wisłę do Morza Bałtyckiego trafiła duża ilość metali ciężkich,tj.:106,1 ton cynku,73,5 tony miedzi,101,7 ton niklu,27,1 tony ołowiu,9,1 tony kadmu,17,0 ton chromu oraz 8,5 tony rtęci.

Zagospodarowanie

Od 2008 roku organizowane jest„Święto Wisły”,będące wodną imprezą na Wiśle,którego celem jest promocja wszelkich form aktywności wodnej.Podczas święta mają miejsce spływy kajakowe,krótkie rejsy po Wiśle,koncerty,wystawy,prezentacje,pokazy ratownictwa,gry i zabawy.Impreza organizowana jest przez Urząd m.st.Warszawy.
Żegluga rzeczna
Drogi wodne przebiegające korytem Wisły:

• Droga Wodna Górnej Wisły(Oświęcim Kraków)

Wisła jest połączona za pomocą kanałów z:

• Odrą Kanałem Bydgoskim,Notecią i Wartą(Droga wodna Wisła-Odra)
• Niemnem Kanałem Augustowskim i Czarną Hańczą
• Dnieprem Kanałem Królewskim i Prypecią

Wisła w sieci międzynarodowych dróg wodnych
W 1996 r.w porozumieniu AGN(European Agreement on Main Inland Waterways of International Importance)ustalono sieć europejskiego systemu dróg wodnych.
Fragmenty rzeki Wisły zaliczono do dwóch dróg wodnych międzynarodowego znaczenia:

• E40 droga wodna łącząca Morze Bałtyckie z Morzem Czarnym.W Polsce przebiega na Wiśle od Gdańska do Warszawy,a dalej Narwią i Bugiem do Brześcia,gdzie łączy się z drogą wodną prowadzącą przez Polesie do Dniepru
• E70 europejski szlak wodny wschód-zachód łączący Antwerpię(Belgia,wybrzeże Atlantyku)z Kłajpedą(Litwa,wybrzeże Bałtyku).Prowadzi poprzez Holandię,Niemcy,Polskę,Rosję do Litwy.W Polsce droga E70 przebiega na Wiśle na odcinku 114 km częściowo pokrywając się z drogą E40.Prowadzi od ujścia Brdy w Bydgoszczy do Malborka,a następnie Nogatem i Zalewem Wiślanym do granicy z Rosją

Powodzie i regulacja rzeki
Wody Wisły często wzbierają,powodując powodzie.W górnym biegu rzeki dzieje się tak zwykle w lipcu,pod wpływem obfitych opadów w górach,a w środkowym i dolnym biegu w marcu,pod wpływem roztopów wiosennych.Naturalny polder zalewowy na Nizinie Ciechocińskiej zalewany jest często dwukrotnie wiosną i latem w rejonie Otłoczyna,gdzie znajduje się naturalny bród przez Wisłę(szlak bursztynowy).W historii dochodziło wielokrotnie do katastrofalnych powodzi,m.in.w latach:1813,1844,1888,1934,1960,1997,2001,2010.Aby im zapobiec powstały zbiorniki retencyjne na dopływach w górnym biegu,w niższych partiach jest kanalizowana(koło Krakowa,planowane są także stopnie wodne w Wyszogrodzie,Płocku,Ciechocinku,Solcu Kujawskim,Chełmnie,Opaleniu i Tczewie),a w odcinku środkowym postępuje regulacja,jednak całościowa regulacja jest oprotestowywana jako zagrożenie dla unikalnego na skalę Europy środowiska naturalnego.Na Wiśle jest jeden stopień wodny i elektrownia wodna we Włocławku.
Hydronimia
Nazwa Wisła ma ponad 2000 lat.Pierwsza wzmianka spisana po łacinie pochodzi z roku 7-5 r. p.n.e.na wystawionej w Porticus Vipsania mapie Agryppy oraz wzmiance Pliniusza o rzece Viscla.Od V wieku Vistla(Divisio orbis terrarum).W okresie tym dorzecze Wisły zasiedlone było od południa przez plemiona celtyckie,a od północy przez plemiona wschodniogermańskie.W wiekach od II w.–IV w.pod nazwą Viscla Gaius Iulius Solinus,Pliniusz Starszy,Klaudiusz Ptolemeusz.Ptolemeusz podał także nazwy i siedziby plemion nad Wisłą:Wenedów,Gythonów,Galindów.Wisła u rzymskich historyków uchodziła do Bałtyku zwanego wówczas Morzem Swebów,łac.Mare Suebicum;Tacyt I wiek,lub Zatoki Wenedzkiej(II wiek)„de internis eius partibus Alba,Guthalus,Viscla amnes latissimi praecipitant in oceanum”.W germańskiej tradycji pisanej nadwiślańskie lasy(Widsidh)są ojczyzną Wandalów,Sasów i innych plemion germańskich,chociaż w rzeczywistości pochodzą one ze Skandynawii.Wincenty Kadłubek nazywał Wisłę Vandalus,wyprowadzając nazwę rzeki od imienia Wandy,a tę od wyrazu vanduo,oznaczającą w jęz.litewskim wodę;podobnie jak Ptolemeusza rzeka Odra Ouiádou(woda,rzeka).Natomiast Jan Długosz w Annales seu cronicae incliti...nazywa Wisłę rzeką Białą„a nationibus orientalibus Polonis vicinis,ab aquae condorem Alba aqua...nominatur”.Najdawniejszą formę można próbowano odtwarzać jako*Wīstlā,czy wykazać związek z pierwiastkiem*weys„płynąć”,lecz z braku nawiązań w toponimii i braku morfemu*Wīstl- w historycznych językach,można przyjąć,że jest to nazwa przejęta przez ludy indoeuropejskie od wcześniejszych mieszkańców.
Miejscowości położone nad Wisłą

• Wisła
• Ustroń
• Harbutowice
• Górki Wielkie
• Skoczów
• Strumień
• Zabrzeg tylko na prawym brzegu
• Goczałkowice-Zdrój tylko na lewym brzegu
• Czechowice-Dziedzice tylko na prawym brzegu
• Brzeszcze tylko na prawym brzegu
• Wola tylko na lewym brzegu
• Harmęże tylko na prawym brzegu
• Bieruń tylko na lewym brzegu
• Bobrek tylko na lewym brzegu
• Oświęcim tylko na prawym brzegu
• Skawina tylko na prawym brzegu
• Kraków
• Niepołomice tylko na prawym brzegu
• Nowe Brzesko tylko na lewym brzegu
• Opatowiec tylko na lewym brzegu
• Nowy Korczyn tylko na lewym brzegu
• Szczucin tylko na prawym brzegu
• Połaniec tylko na lewym brzegu
• Baranów Sandomierski tylko na prawym brzegu
• Tarnobrzeg tylko na prawym brzegu
• Sandomierz
• Zawichost tylko na lewym brzegu
• Annopol tylko na prawym brzegu
• Józefów nad Wisłą tylko na prawym brzegu
• Solec nad Wisłą tylko na lewym brzegu
• Kamień Puławski tylko na prawym brzegu
• Janowiec tylko na lewym brzegu
• Kazimierz Dolny tylko na prawym brzegu
• Bochotnica tylko na prawym brzegu
• Parchatka tylko na prawym brzegu
• Puławy tylko na prawym brzegu
• Góra Puławska tylko na lewym brzegu
• Stężyca tylko na prawym brzegu
• Dęblin tylko na prawym brzegu
• Czersk tylko na lewym brzegu
• Góra Kalwaria tylko na lewym brzegu
• Karczew tylko na prawym brzegu
• Otwock tylko na prawym brzegu
• Józefów tylko na prawym brzegu
• Warszawa
• Łomianki tylko na lewym brzegu
• Jabłonna tylko na prawym brzegu
• Nowy Dwór Mazowiecki tylko na prawym brzegu
• Zakroczym tylko na prawym brzegu
• Czerwińsk nad Wisłą tylko na prawym brzegu
• Wyszogród tylko na prawym brzegu
• Płock
• Dobrzyń nad Wisłą tylko na prawym brzegu
• Włocławek
• Stary Bógpomóż tylko na prawym brzegu
• Bobrowniki tylko na prawym brzegu
• Stare Rybitwy tylko na prawym brzegu
• Nieszawa tylko na lewym brzegu
• Ciechocinek tylko na lewym brzegu
• Osiek
• Złotoria tylko na prawym brzegu
• Toruń
• Solec Kujawski tylko na lewym brzegu
• Bydgoszcz(poprzez dzielnicę Fordon)
• Chełmno
• Świecie tylko na lewym brzegu
• Grudziądz tylko na prawym brzegu
• Dragacz tylko na lewym brzegu
• Nowe tylko na lewym brzegu
• Gniew tylko na lewym brzegu
• Malbork(nad Nogatem)
• Tczew tylko na lewym brzegu
• Gdańsk nad Martwą Wisłą,a także nad przekopem Wisły poprzez Wyspę Sobieszewską
• Mikoszewo na prawym brzegu przekopu Wisły