środa, 3 kwietnia 2013

Sandomierz

Miasto i gmina miejska w województwie świętokrzyskim,w powiecie sandomierskim,położona nad rzeką Wisłą(268,5 km od jej źródła i 673,7 km od jej ujścia do Morza Bałtyckiego),na siedmiu wzgórzach(stąd miasto nazywane jest czasem„małym Rzymem”),na granicy Wyżyny Sandomierskiej.Przemysłowa część miasta,zwana Nadbrzeziem,leży na prawym brzegu Wisły,w Kotlinie Sandomierskiej,graniczy z Tarnobrzegiem.Przez miasto przebiegają szlaki turystyczne:cysterski,św.Jakuba,Via Jagiellonica,Architektury Drewnianej.Historycznie położony jest w Małopolsce,główne miasto dawnej ziemi sandomierskiej.Następnie województwa sandomierskiego.
Nazwa
Istnieje kilka teorii na temat pochodzenia nazwy miasta,według jednej z nich nazwa związana jest z położeniem miasta w okolicach Sandomierza,rzeka San domierza(dochodzi)do Wisły.Najbardziej prawdopodobna teoria głosi jednak,że nazwa miasta pochodzi od staropolskiego imienia Sędomir,rozpowszechnionego w całej Słowiańszczyźnie(por.czes.rus.i serbsko-chor.Sudomir).Miejscowość w zlatynizowanej staropolskiej formie Sudomir notuje Gall Anonim w swojej Kronice polskiej spisanej w latach 1112–1116.
Historia
Pierwsze klasztory Lokacje pierwszych klasztorów na ziemi sandomierskiej:
  • 1185 opactwo Cystersów w Koprzywnicy
  • 1226 Kościół św.Jakuba i klasztor dominikański
  • 1246 klasztor Klarysek w Zawichoście w ziemi zawichojskiej
Środowisko naturalne
Klimat
Średnia temperatura i opady dla Sandomierza
Miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna
Rekordowo wysokie temperatury[°C] 8 10 19 27 28 34 36 34 30 25 20 15 36
Średnie najwyższe temperatury[°C] -1 -1 4 12 17 22 22 23 19 13 6 1 11
Średnie najniższe temperatury[°C] -7 -7 -2 3 7 11 13 12 8 5 1 -3 3
Rekordowo niskie temperatury[°C] -25 -29 -22 -6 -2 3 7 6 0 -5 -11 -21 -29
Opady[mm] 20 20 20 40 70 60 90 40 30 20 30 40 530

Struktura powierzchni
Według danych z roku 2002 Sandomierz ma obszar 28,32 km²,w tym:
  • użytki rolne:64%
  • użytki leśne:0%
Miasto stanowi 4,35% powierzchni powiatu.
Demografia
Struktura demograficzna mieszkańców Sandomierza wg danych z 31 grudnia 2007
Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 24795 100 13323 53,73 11472 46,27
Wiek przedprodukcyjny(0–17 lat) 4714 19,01 2356 9,5 2358 9,51
Wiek produkcyjny(18–65 lat) 15874 64,02 8085 32,61 7789 31,41
Wiek poprodukcyjny(powyżej 65 lat) 4207 16,97 2882 11,62 1325 5,34
Budżet
WYSZCZEGÓLNIENIEJ.m.ROK
1995199619971998199920002001200220032004200520062007200820092010
Dochody ogółem10618849,-17761519,-26317229,-30187932,-33743339,-35932598,-41689822,-43743124,-44253344,-50933568,-52070261,-62573287,6367153762,1167251336,2769131451,33174259314,85
ZNAK±++++++++
Deficyt/nadwyżka
budżetowy(-a)
474906,-113908,-6983362,-1529635,-1477947,-52730,-2941413,-227021,-1928397,-1395339,-1921744,-6018823,272025899,352546813,629106971,8513398194,95
ZNAKΣ=
Wydatki ogółem11093755,-17875427,-33300591,-28658297,-35221286,-35879868,-38748409,-43516103,-42324947,-52328907,-50148517,-68592110,9065127862,7664704522,6578238423,18187657509,80
Według danych z roku 2010 średni dochód na mieszkańca wynosił 7149,10 zł(tj.stan na 31 XII;przy 7107,40 zł w zestawieniu na 30 VI);jednocześnie średnie wydatki na mieszkańca kształtowały się na poziomie 7698,77 zł(tj.stan na 31 XII;przy 7653,87 zł w zestawieniu na 30 VI). 
Edukacja
  • Wyższa Szkoła Humanistyczno-Przyrodnicza Studium Generale Sandomiriense
  • Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Sandomierzu
  • Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych
  • Wyższe Seminarium Duchowne
  • Instytut Teologiczny im.bł.Wincentego Kadłubka
  • 4 szkoły podstawowe,3 gimnazja,3 licea ogólnokształcące,4 zespoły szkół średnich
Wspólnoty wyznaniowe
Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:
Katolicyzm 
  • Kościół rzymskokatolicki,Sandomierz jest stolicą Diecezji sandomierskiej
Prawosławie 
  • Od 14 października 2012 w Sandomierzu w kościele rzymskokatolickim Matki Bożej Królowej Polski(przy ul.Lwowskiej 12A)odprawiane są niedzielne nabożeństwa prawosławne przez duchownych z Lublina.
Protestantyzm 
  • Wspólnota Kościołów Chrystusowych
  • Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
Inne
  • Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy(3 zbory i Sala Królestwa).
Infrastruktura
Transport 
Sandomierz leży na przecięciu dróg krajowych nr 79(Warszawa Sandomierz Kraków Bytom)oraz nr 77(Lipnik Przemyśl).Na odcinku od ul.Ożarowskiej do mostu na Wiśle mają one wspólny przebieg obwodnicą miasta.W Sandomierzu mają także początek dwie drogi wojewódzkie:droga wojewódzka nr 723(do Tarnobrzega)oraz droga wojewódzka nr 777 do(Maruszowa).Sandomierz jest węzłową stacją kolejową.Schodzą się tu tory do Skarżyska-Kamiennej,Stalowej Woli-Rozwadowa i Tarnobrzega.Dawniej była to ważna stacja z dużą liczbą pociągów osobowych kursujących do tych trzech miast,a także do Przeworska.Obecnie odbywa się ruch towarowy i osobowy w postaci pociągu TLK relacji Skarżysko-Kamienna Przemyśl Główny,którego wagony w Skarżysku są oddzielane od pociągu do Warszawy.Czasami pojawiają się specjalne pociągi turystyczne.Dworzec kolejowy w Sandomierzu znajduje się w prawobrzeżnej części miasta,w pobliżu skrzyżowania dróg na Stalową Wolę(droga krajowa nr 77) i na Tarnobrzeg(droga wojewódzka nr 723).
Architektura 
Sandomierz posiada znaczną liczbę zabytków,a Stare Miasto tworzy zabytkowy zespół urbanistyczno-architektoniczny i krajobrazowy.
Turystyka 
Sandomierz jest punktem początkowym żółtego szlaku rowerowego prowadzącego do Opatowa oraz zielonego szlaku rowerowego prowadzącego do Ujazdu.Przez miasto przechodzi czerwony szlak turystyczny z Gołoszyc do Piotrowic.
  • Wąwóz św.Królowej Jadwigi wypłukany przez wody w pokładach lessowych.Na urwiskach występuje roślinność stepowa,między innymi wisienka karłowata
  • Góry Pieprzowe na terenie wzgórz w 1980 roku utworzono rezerwat geologiczno-przyrodniczy.Góry zbudowane z łupków kambryjskich,wypiętrzone 500 milionów lat temu.
W Sandomierzu swój początek ma Małopolska Droga św.Jakuba prowadząca do Krakowa,a przy połączeniu z innymi trasami prowadzi zwartym szlakiem do Santiago de Compostela.W przyszłości Sandomierz będzie też ostatnim przystankiem Lubelskiej Drogi św.Jakuba.W Sandomierzu ma też początek i koniec tarnobrzesko-niżański Szklak Architektury Drewnianej.Przez Sandomierz przebiega także szlak cysterski.Serial Ojciec Mateusz i liczne akcje promocyjne spowodowały nagły wzrost zainteresowania miastem.W sandomierskim parku Piszczele znajduje się wyciąg narciarski o długości 60 metrów.
Sport
Pierwszym klubem sportowym w Sandomierzu była Wisła Sandomierz,która powstała w 1925 roku.Na przestrzeni lat prowadziła wiele sekcji,m.in.lekkoatletyki,siatkówki i koszykówki.Obecnie działa jedynie drużyna piłki nożnej.Wychowankiem SPR Wisła Sandomierz zespołu piłki ręcznej jest Karol Bielecki,reprezentant Polski.W mieście istnieją także m.in.Klub Tenisa Stołowego„Sandomierz”,Sandomierski Klub Karate„Kyokushin”oraz Stowarzyszenie Sportów Siłowych.W 2009 roku w mieście otworzony został Miejski Stadion Sportowy,w którego skład wchodzą:boisko wielofunkcyjne,kompleks lekkoatletyczny i korty tenisowe.11 października 2009 roku odbył się na nim mecz reprezentacji piłkarskich U-23 pomiędzy Polską a Portugalią,zakończony bezbramkowym remisem.W Sandomierzu znajdują się także:basen kryty i basen letni oraz hala widowiskowo-sportowa.
Film
Na starym mieście w Sandomierzu jest kręcony znany polski serial kryminalny Ojciec Mateusz.Film ten jest odpowiednikiem włoskiej serii Don Mateo.Ekipa telewizyjna zwykle latem lub zimą przyjeżdża do Sandomierza kręcić serial.Wiele odcinków odbywa się poza Sandomierzem w województwie świętokrzyskim.W tym serialu wiele razy pojawia się słowo„Sandomierz”,co daje dodatkową reklamę miastu.Główną rolę księdza Mateusza Żmigrodzkiego gra Artur Żmijewski.
Literatura 
W Sandomierzu rozgrywa się akcja powieści kryminalnej"Ziarno Prawdy",wydanej w 2012 roku drugiej części cyklu o prokuratorze Teodorze Szackim,której autorem jest Zygmunt Miłoszewski.Wydarzenia przedstawione w Ziarnie Prawdy mają miejsce wczesną wiosną 2009 roku.Będący tłem powieści Sandomierz i jego zabytki został opisany przez autora z dużą dbałością o realistyczne szczegóły.Zdzisław Pietrasik w tygodniku„Polityka”pisał:„Ziarno prawdy to kawałek porządnej literatury kryminalnej,z dobrze zarysowaną intrygą i świetnie portretowanymi postaciami.Ale jest jeszcze jeden plus mianowicie wnikliwy opis pięknego,pełnego mrocznych tajemnic miasta.Jeżeli wybiorę się kiedyś do Sandomierza,to z książką Miłoszewskiego zamiast przewodnika.Za tę powieść Zygmunt Miłoszewski został nominowany do nagrody Paszport Polityki 2011.
Współpraca międzynarodowa
Miasta partnerskie
  • Emmendingen
  • Newark-on-Trent
  • Ostróg
  • Volterra
Sandomierzanie
  • Wincenty Kadłubek pierwszy polski kronikarz
  • Sadok i Towarzysze Męczennicy dominikanie,zamordowani podczas najazdu mongolskiego
  • Sebastian Petrycy z Pilzna lekarz i tłumacz dzieł Arystotelesa
  • Mikołaj Trąba polski duchowny katolicki,notariusz królewski,podkanclerzy koronny,arcybiskup halicki,arcybiskup gnieźnieński,pierwszy prymas Polski
  • Marcin z Urzędowa autor pierwszego słownika botanicznego
  • Mikołaj Gomółka kompozytor epoki renesansu,autor Melodii na Psałterz Polski do słów Jana Kochanowskiego
  • Stanisław Młodożeniec poeta futuryzmu
  • Wincenty Burek pisarz,autor książki Droga przez wieś
  • Adam Bień jeden z przywódców Polskiego Państwa Podziemnego,skazany w„procesie szesnastu”
  • Wiesław Myśliwski współczesny pisarz polski,laureat nagrody Nike
  • Jerzy Jaskiernia polityk SLD i honorowy obywatel Sandomierza
  • Karol Bielecki piłkarz ręczny,reprezentant Polski,srebrny medalista MŚ'07
  • Zbigniew Książek scenarzysta,poeta
  • Andrzej Sarwa pisarz,poeta,tłumacz,autor ponad 100 książek
  • Piotr Sławiński historyk i poeta
  • Sebastian Krzysztof Sobowiec
  • Jerzy Koenig polski krytyk teatralny,publicysta
  • Krzysztof Janczak siatkarz
  • Tomasz Dymanowski piłkarz
  • Dariusz Pietrasiak piłkarz
  • Wacław Król pisarz,polski lotnik,pułkownik,uczestnik Bitwy o Anglię
  • Teresa Dębowska-Romanowska prawnik
  • Leszek Dziarek muzyk
  • Jarosław Kowalski polski snookerzysta
  • Arkadiusz Koniecki trener koszykarski
  • Agnieszka Kawiorska polska aktorka
  • Piotr Nurowski prezes PKOL
  • Krzysztof Stanek astronom
  • Wasyl Skopenko dowódca wojsk radzieckich,który ocalił Sandomierz przed zniszczeniem
  • Aleksandra Lipiec reprezentantka Polski juniorek w siatkówce,siatkarka Piątki Sandomierz

    Brak komentarzy:

    Prześlij komentarz