Henryk Jordan

Ur.23 lipca 1842 w Przemyślu,zm.18 maja 1907 w Krakowie polski lekarz,społecznik,pionier wychowania fizycznego w Polsce.Od roku 1895 profesor ginekologii i położnictwa na Uniwersytecie Jagiellońskim.Znany głównie z zakładania ogrodów zabaw dla dzieci,tzw.Ogrodów jordanowskich.W 1936 roku odznaczony pośmiertnie Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
Życiorys
Lata młodzieńcze
Pochodził ze zubożałej szlacheckiej rodziny potomków możnych niegdyś Jordanów z Zakliczyna.Był synem Bonifacego Jordana i Salomei z Wędrychowskich.Ojciec jego zarabiał dawaniem korepetycji,matka natomiast prowadziła pensjonat dla panien.Wykształcenie gimnazjalne zdobył w Tarnopolu(pierwsze cztery klasy) i Tarnowie.W 1861 roku brał udział w narodowych manifestacjach, za co groziło mu relegowanie ze szkoły,więc w 1862 r.wyjechał do Triestu,a rok później złożył egzamin dojrzałości w języku włoskim(został wyróżniony).Zaczął studia medyczne w Wiedniu.Od roku 1863 kontynuował naukę na Uniwersytecie Jagiellońskim.Studia zakończył w 1867 r.egzaminem ścisłym,nie przystąpił jednak do egzaminu dyplomowego z powodu zapalenia opłucnej.Wyjechał do Berlina,a stamtąd do Nowego Jorku.W Stanach Zjednoczonych po raz pierwszy zetknął się z gimnastyką szwedzką dla młodych kobiet i dziewcząt(system Linga),która stała się jego pasją.
Działalność na polu medycyny
Podczas pobytu w Stanach Zjednoczonych Jordan rozpoczął praktykę położniczą i ginekologiczną,tam otworzył też szkołę położnych.Później prowadził praktykę w Anglii i Niemczech.Po powrocie do Polski w 1870 roku otrzymał dyplom doktora medycyny.Po krótkiej praktyce położniczej w Wiedniu objął asystenturę w katedrze ginekologii i położnictwa w Krakowie,kilka lat później otworzył także prywatną praktykę lekarską.Zdobył uznanie jako lekarz ginekologii,specjalista położnik,a także jako wykładowca.W 1890 r.otrzymał tytuł profesorski.Dwukrotnie(1898/9 i 1904/5)pełnił funkcję dziekana na Wydziale Lekarskim UJ.W jego dorobku znajduje się szereg publikacji medycznych i popularyzatorskich,m.in."Nauka położnictwa dla użytku położnych"(1872 r.)czy podręcznik"Nauka położnictwa dla użytku uczniów i lekarzy.Dział I,Fizjologia i dietetyka ciąży,porodu i połogu"(1881 r.)Był przeciwnikiem równouprawnienia kobiet w dostępie do zawodu lekarskiego.W roku 1897 zagłosował przeciwko przyjmowaniu kobiet na Wydział Lekarski.Henryk Jordan zaangażował się w działalność wielu instytucji związanych z medycyną,m.in.kierował Krakowskim Towarzystwem Ginekologicznym i Krakowskim Towarzystwem Lekarskim,tworzył Towarzystwo Opieki Zdrowia i Towarzystwo Samopomocy Lekarzy.Założył i redagował czasopismo"Przegląd Higieniczny".Dzięki działaniom Jordana wprowadzono w szkołach obowiązkowe lekcje gimnastyki(zwanej później kulturą fizyczną czy wychowaniem fizycznym)oraz opiekę lekarską,a także kursy dla nauczycieli wychowania fizycznego na UJ.W 1906 r.został członkiem Najwyższej Rady Sanitarnej w Wiedniu.
Funkcje społeczne

Henryk Jordan był wielkim społecznikiem o wszechstronnych zainteresowaniach.Obok szeregu działań podejmowanych na niwie medycyny pełnił również inne ważne funkcje społeczne.W latach 1881-1907 był radnym miasta Krakowa.Od 1895 do 1901 r.był posłem z okręgu krakowskiego na galicyjski Sejm Krajowy.W latach 1902-1907 uczestniczył w pracach Rady Szkolnej Krajowej.We wszystkich tych instytucjach również prowadził szeroką działalność na rzecz rozpowszechniania higieny itp.Był także prezesem Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych,Towarzystwa Muzycznego w Krakowie.Działał w wielu innych instytucjach,w szczególności angażując się w pomoc dla ubogiej młodzieży.Brał udział także w pracach Towarzystwa Gimnastycznego"Sokół"oraz zainicjował powstanie Towarzystwa Budowy Tanich Mieszkań dla Robotników Katolickich.W 1889 roku zorganizował chór młodzieży rękodzielniczej,wychodząc z założenia,iż w czasach niewoli najlepszą ostoją ducha narodowego będzie pieśń patriotyczna i religijna.Pierwsze oficjalne występy Chóru dra Jordana odbyły się już w roku 1889.Miały one miejsce w kościele Pijarów.Obok występów w kościołach chór zapraszano na akademie i wieczorki patriotyczne.Po kilku latach działalności zespół śpiewaczy liczył 40 członków młodzieńców ze środowisk rzemieślniczych.
Park Jordana
Największym i najbardziej zapisanym w historii dziełem Jordana było założenie na krakowskich Błoniach(na wzór amerykański)w 1889 r.pierwszego w Europie publicznego ogrodu zabaw i gier ruchowych dla dzieci do lat 15,który nazwano Parkiem Miejskim im.dr Henryka Jordana.Powstał on na terenach po wystawie przemysłowej.W ogrodzie tym mieściły się rozmaite urządzenia sportowe:basen,12 boisk każde o innym przeznaczeniu,ścieżki zdrowia i wiele innych.W ogrodzie Jordana można było ćwiczyć lekkoatletykę i gimnastykę.W parku znajdowały się także sale do zajęć w razie niepogody,prysznice,szatnie,magazyny,a od roku 1906 warsztaty do prac ręcznych i poletka doświadczalne.Była również"Mleczarnia"służąca dożywianiu dzieci.Jordan bezpośrednio uczestniczył w działalności Parku,organizując i bezpośrednio nadzorując podejmowane w nim działania.Z jego inicjatywy także postawiono tam 44 pomniki wybitnych Polaków,mające służyć wraz z organizowanymi przy pomnikach przez Jordana pogadankami edukacji patriotycznej dzieci i młodzieży.W 1914 r.po śmierci Jordana,postawiono w Parku także i jego pomnik.Autorem monumentu był Jan Szczepkowski.Pomnik zajął centralne miejsce na kolistym placu,pośrodku klombu,w otoczeniu popiersi sławnych Polaków.Na masywnym cokole o podstawie w formie półkoliście wygiętych ku przodowi stopni,umieszczono nadnaturalnej wielkości popiersie Jordana.Na frontowej ścianie czworobocznego postumentu widnieje napis:Henrykowi Jordanowi wdzięczni rodacy oraz daty urodzin i śmierci doktora.Natomiast na tylnej ścianie postumentu umieszczono następujące słowa:Żeś o siły i zdrowie młodzieży serdecznie się troszczył nie szczędząc mienia i trudu,błogosławić Ci będą przyszłe pokolenia narodu.Poniżej widnieje data MCMXIV i łacińska sentencja:Fortes Creantur Fortibus et Bonis.Cały pomnik został obwiedziony szerokim,płaskim kamiennym krawężnikiem.Pochowany został na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie,w grobowcu rodzinnym w kwaterze N.
Działalność i motta
Wszystkie zajęcia poprawiające rozwój psychomotoryczny dla określonych grup wiekowych były prowadzone przez lekarzy.Za cel stawiał sobie:Dawać zdrowie i radość poprzez gry w słońcu i na powietrzu.Twierdził,że:Ciągle być poważnym i nieustannie pracować żaden człowiek nie zdoła.Zmęczone ciało wymaga odpoczynku,znużony umysł wymaga wytchnienia,a dusza pragnie wesołości,tego nastroju,który życie milszym nam czyni.
Ogrody jordanowskie
Koncepcja ogrodu zabaw Jordana zdobyła wielkie uznanie nie tylko w Polsce.Zgodnie z hasłem,które szerzył dr Jordan o wychowaniu zdrowego pokolenia Polaków na wzór Parku Jordana zaczęto otwierać podobne ogrody zwane"Ogrodami jordanowskimi"w innych miastach galicyjskich,a wkrótce potem także w Warszawie,Płocku,Kaliszu,Lublinie,Katowicach.W 1929 r.powstało Towarzystwo Ogrodów Jordanowskich,które propagowało i wspierało zakładanie tego typu obiektów rekreacyjno-sportowych dla dzieci.
Medal im.dr.Henryka Jordana

W 1974 r.Towarzystwo Przyjaciół Dzieci ustanowiło Medal im.dra Henryka Jordana przyznawany za systematyczną pracę na polu rekreacji i usportowienia dzieci i młodzieży.
Publikacje

• Nauka położnictwa dla użytku położnych,Kraków,1872 r.
• Praktyczne wskazówki dla kobiet,Kraków,1884 r.
• Przewodnik hygieniczny,Kraków,1890 r.(wspólnie z Bolesławem Lutostańskim)
• O zabawach młodzieży,Kraków,1891 r.
• W sprawie wyższych kursów dla kobiet przy muzeum techniczno-przemysłowem w Krakowie,Kraków,1892 r.
• Z naszych problemów socyalnych,Kraków,1893 r.
• Miejski park w Krakowie,Kraków,1894 r.
• Towarzystwo tanich mieszkań dla robotników katolików w Krakowie,Kraków,1898 r.
• Cięcie cesarskie droga pochwy z następowem natychmiastowem wycięciem macicy z powodu raka części pochwowej,obok ciąży X.miesięcznej,Kraków,1899 r.
• O szpitalnictwie krajowem,Kraków,1907 r.
• Nauka o położnictwie dla użytku uczniów i lekarzy,Kraków,1908 r.