Józef Zajączek

Książe herbu Świnka(ur.10 marca 1752 roku w Kamieńcu Podolskim,zm.28 lipca 1826 roku w Warszawie)generał polski i francuski,jakobin polski,członek Rady Najwyższej Narodowej w czasie insurekcji kościuszkowskiej,pierwszy namiestnik Królestwa Polskiego,senator wojewoda Królestwa Kongresowego w 1815 roku;wolnomularz.Józef Zajączek był synem Antoniego Zajączka herbu Świnka,pułkownika milicji nadwornej Zamoyskich i Marianny Zajączkowej z Cieszkowskich herbu Dołęga;car Aleksander I nadał mu w 1818 r.tytuł księcia warszawskiego.
Wojsko Polskie
Do służby wojskowej wstąpił prawdopodobnie w wieku 16 lat.Został żołnierzem kawalerii oraz adiutantem hetmana koronnego Ksawerego Branickiego.Brał udział w konfederacji barskiej,pod jej koniec przebywał w Paryżu jako sekretarz posła konfederacji.Po upadku konfederacji wiosną 1774 r.udał się z grupą oficerów(w tym z Kazimierzem Pułaskim)na Bałkany,by walczyć po stronie Turcji przeciw Rosji,jednakże plan ten upadł na skutek klęsk Turcji.Następnie wyjechał do Francji i służył krótko w armii francuskiej.Po powrocie do kraju służył w gwardii przybocznej hetmana wielkiego koronnego Franciszka Ksawerego Branickiego,a następnie w oddziale dragonów w stopniu kapitana.W 1777 r.był już podpułkownikiem dragonów i adiutantem hetmana.Od 1784 r.był posłem na Sejm,gdzie postulował zwiększenie stanu liczebnego i reformy wojska,lecz występował także za zachowaniem wolności szlacheckich.W lutym 1787 r.został dowódcą Regimentu Konnego Buławy Wielkiej Koronnej w randze pułkownika.Jako członek prorosyjskiego stronnictwa Branickiego w 1788 r.uczestniczył pod komendą rosyjską w zdobyciu tureckiej twierdzy Oczaków.W 1790 r.został posłem województwa podolskiego na Sejm Czteroletni.W tym okresie porzucił stronnictwo Branickiego i przeszedł na pozycje reformatorskie i patriotyczne stopniowo coraz bardziej się radykalizując.Interesował się zwłaszcza losem chłopów i reformami wojska.Był zwolennikiem Konstytucji 3 maja oraz członkiem i jednym z sekretarzy Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej.Należał do ugrupowania polskich jakobinów.Brał udział w wojnie polsko-rosyjskiej 1792 r.w obronie Konstytucji 3 maja w randze generał-majora.Zasłużył się 18 czerwca w bitwie pod Zieleńcami,dowodząc 3 Pułkiem Straży Przedniej,po której został odznaczony nowo ustanowionym orderem Virtuti Militari.Po przystąpieniu króla do konfederacji targowickiej był zwolennikiem kontynuowania walk.Następnie podał się do dymisji i udał na emigrację,skąd jako działacz konspiracji przedpowstańczej niekiedy przyjeżdżał do kraju.Jako uczestnik insurekcji kościuszkowskiej walczył w bitwach pod Racławicami(po której został awansowany na generał-lejtnanta za dowodzenie lewym skrzydłem),pod Chełmem i pod Gołkowem.Po wzięciu Tadeusza Kościuszki do niewoli na krótko pełnił funkcję Wodza Naczelnego.Wchodził w skład Rady Najwyższej Narodowej,gdzie jako jakobin reprezentował lewicę.Był członkiem Sądu Kryminalnego Wojskowego i komendantem obrony Warszawy.Jego działalność na tym stanowisku,a szczególnie złe przygotowanie obrony Pragi,są krytykowane przez historyków.Nagrodzony złotą obrączką Ojczyzna Obrońcy Swemu nr 6.Jeszcze przed kapitulacją wyjechał z miasta do Galicji,gdzie przez rok był internowany przez Austriaków.
Służba u Napoleona
Zajączek przedostał się następnie do Francji i awansował na generała armii napoleońskiej.Brał udział w wyprawie Napoleona do Egiptu,gdzie pełnił funkcje gubernatora różnych prowincji oraz walczył z mamelukami,Turkami i Anglikami.Awansował na generała dywizji.Po klęsce Francji w Egipcie od 1802 r.służył we Francji i we Włoszech.W 1806 r.na rozkaz Napoleona organizował wojsko polskie 1 Legię Północną,następnie od stycznia 1807 r.na ziemi kaliskiej Legię Kaliską,którą dowodził w kampanii pruskiej w 1807 r.weszła ona następnie w skład wojska Księstwa Warszawskiego jako 2 Dywizja.Podczas wojny polsko-austriackiej 1809 r.Zajączek dowodził różnymi formacjami.W 1812 r.uczestniczył w w wyprawie Napoleona na Moskwę dowodząc 16 Dywizją Piechoty,a po kontuzjowaniu księcia Józefa Poniatowskiego objął dowództwo V Korpusu(polskiego)Wielkiej Armii.Został trzykrotnie ranny w bitwie pod Smoleńskiem,walczył w bitwie pod Tarutinem,a w bitwie nad Berezyną stracił prawą nogę.Dostał się do niewoli rosyjskiej.Nazwisko generała Józefa Zajączka zostało uwiecznione na Łuku Triumfalnym w Paryżu.W 1807 r.Napoleon nadał Józefowi Zajączkowi rozległe dobra ziemskie w Kaliskiem,w których generał założył cztery folwarki.Trzy z nich noszą nazwy bitew,w których wziął udział(Fajum,Aleksandria,Racławice),czwarty to rodowe Zajączki.Dochód z klucza opatóweckiego w samym tylko 1807 wyniósł 81.081 zł.pl.W czasach Księstwa Warszawskiego został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Virtuti Militari.
Namiestnik carski

Po klęsce Napoleona mianowany przez cara Aleksandra I generałem piechoty i pierwszym namiestnikiem Królestwa Polskiego,który to urząd sprawował w latach 1815-1826,przy czym cechował się uległością wobec władz rosyjskich i wielkiego księcia Konstantego.W uznaniu tych zasług w 1818 r.otrzymał od cara tytuł książęcy.Zmarł w Pałacu Namiestnikowskim w Warszawie.Nabożeństwo żałobne odbyło się 2 sierpnia w kościele Świętego Krzyża na Krakowskim Przedmieściu.Celebrował je biskup sandomierski Adam Prosper Burzyński,a krótkie kazanie wygłosił biskup płocki Adam Michał Prażmowski.Józef Zajączek został pochowany w kościele Najświętszego Serca Pana Jezusa w Opatówku,jego serce złożono w warszawskim kościele bernardynów,a pozostałe wnętrzności w katakumbach na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.Po śmierci generała,z polecenia cara Mikołaja I ogłoszono trzydniową żałobę(od 25 września),obowiązującą wszystkich urzędników:"Suknie czarne zwyczajne z krepą u kapelusza,mundury zaś z krepą u lewej ręki,u szpady i u kapelusza". Rodzina
Od 1786 r.był żonaty z Aleksandrą de Pernet(1754-1845)pochodząca z rodziny osiadłych w Polsce uchodźców hugenockich,która poślubiła go po uprzednim rozwodzie z panem Isaure,lekarzem hetmana wielkiego koronnego Jana Klemensa Branickiego.Po śmierci generała car przyznał wdowie dożywotnią rentę w wysokości 75.230 złotych polskich rocznie(poza przysługującą jej po mężu emeryturą wojskową wys.24.770 zł.pl.)Józef Zajączek zmarł bezdzietnie.Na mocy testamentu z 31 stycznia 1826 jego spadkobiercą został Józef Radoszewski,zięć brata generała Antoniego Zajączka.
Odznaczenia

• Order Orła Białego(1815 r.)
• Krzyż Komandorski Orderu Virtuti Militari
• Order św.Andrzeja Powołańca(1816 r.)
• Order Czarnego Orła(1819 r.)
• Krzyż Komandorski Legii Honorowej(Francja)
• Order św.Stanisława
  
• Order św.Anny(Rosja)
  

Józef Zajączek w literaturze
Marian Brandys,Generał Arbuz.