Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk

TPN,inne nazwy:Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk(TWPN)(1800-1832),od roku 1808:Towarzystwo Królewskie Przyjaciół Nauk(TKPN)lub Warszawskie Towarzystwo Królewskie Przyjaciół Nauk(WTKPN)towarzystwo naukowe zrzeszające badaczy różnych specjalności i zbierające się w okresie od listopada 1800 r.do kwietnia 1832 r.w Warszawie.
Rodowód,organizacja,siedziba
TWPN kontynuowało prace i tradycje TPN,rozwiązanego przez władze carskie po powstaniu listopadowym.Stowarzyszenie to skupiało uczonych,literatów,osobistości oficjalne oraz tzw.przyjaciół nauk.Towarzystwo było pierwszą stale zbierającą się polską akademią naukową i przyczyniło się do powstania czwartego uniwersytetu na ziemiach polskich.Na dwu zebraniach u Stanisława Sołtyka(16 i 23 listopada 1830)na ulicy Nowolipki 7,w nieistniejącym już Pałacu Jana Poltza przy Pałacu Mostowskich,ustalono nazwę,program działania,określono listę członków,a także wybrano prezesa i sekretarza.Tydzień później(30 listopada)odbyła się pierwsza sesja naukowa,natomiast 9 maja roku 1831 pierwsza sesja publiczna,na której ogłoszono tematy konkursów.Towarzystwo zostało zorganizowane w 5 wydziałów,które statutowo gromadziły łącznie nie więcej niż 60 członków czynnych oraz nieokreśloną liczbę członków przybranych,honorowych,dopuszczonych i korespondentów.
Były to kolejno:

1. Wydział filozofii
2. Wydział matematyki,fizyki,chemii,nauk lekarskich,historii naturalnej i ekonomiki
3. Wydział historii,dziejów praw i geografii
4. Wydział wymowy,wierszopistwa i przyjemnych sztuk
5. Wydział języków rodu słowiańskiego

Pierwsze spotkania odbywały się w budynkach należących wówczas do warszawskich Pijarów,które były de facto pierwszą siedzibą Towarzystwa.Drugą siedzibą Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk była kamienica przy ul.Kanonia nr 8(nr hip.85,86,87),podarowana na cele Towarzystwa przez Albertrandiego.Od 1827 roku spotkania uczonych odbywały się w wybudowanym do tego celu wg projektu Antonia Corazziego,pałacu Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk.Stowarzyszenie powstało legalnie(zatwierdzone reskryptem króla pruskiego z 1 lipca roku 1802),musiało jednak ostrożnie formułować swoje zadania.
Działalność(publikacje)
Dysponowało utylitarnym programem działalności.Organizowało zebrania dla swoich członków i wydawało w formie rocznika pierwsze polskie czasopismo naukowe,w którym zamieszczane były wyniki własnych prac badawczych.Publikacje Towarzystwa były drukowane w Rocznikach Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk(tomy I-XXI za lata 1802–1830) i w Pamiętniku Warszawskim,które kilka lat po ostatnim rozbiorze ukazywały się po polsku.Stowarzyszenie dbało o zachowania ojczystego języka,literatury i tradycji narodowych.Skupiało ono także przedstawicieli świata artystycznego oraz odradzających,a potem zamykanych przez carat,polskich lóż wolnomularskich.Poza działalnością naukową zajmowało się m.in.gromadzeniem zbiorów muzealnych,organizowaniem rocznic i popularyzacją wiedzy.Głównym inicjatorem powstania związku uczonych był późniejszy prezes Stanisław Staszic.
Członkowie Towarzystwa
Prezesami Towarzystwa Przyjaciół Nauk byli kolejno:Jan Chrzciciel Albertrandi(1800–1808),Stanisław Staszic(1808– 1825) i Julian Ursyn Niemcewicz(1826–1831).Funkcje sekretarzy sprawowali:Franciszek Ksawery Dmochowski(1800–1802),Józef Kalasanty Szaniawski(1802–1804),Ludwik Osiński(1804–1814),Edward Czarnecki(1814–1824) i Łukasz Gołębiowski(1824–1831).Bardziej znanymi członkami Towarzystwa byli m.in.Jan Paweł Woronicz,Samuel Linde,Onufry Kopczyński,Jerzy Samuel Bandtkie i Stanisław Kostka Potocki.Członkiem korespondencyjnym był m.in.Gotfryd Ernest Groddeck profesor literatury greckiej i rzymskiej na Uniwersytecie Wileńskim,nauczyciel m.in.Mickiewicza(powołanego na członka Towarzystwa w roku 1831),Zana,Czeczota i Lelewela.Do szacownego grona należał również m.in.Johann Wolfgang von Goethe,Nikołaj Karamzin,François-René de Chateaubriand,Alexander von Humboldt,Georges Cuvier,W.Anastasiewicz,G.R.Dzierżawin i J.Dobrovski.
Rozwiązanie Stowarzyszenia
Towarzystwo zostało rozwiązane przez władze rosyjskie w lipcu 1832 roku,w ramach represji po powstaniu listopadowym.W roku 1905 tradycje pierwszej polskiej akademii przejęło,utworzone wówczas a istniejące do dziś,Towarzystwo Naukowe Warszawskie.