Gniezno

(łac.Gnesna,niem.Gnesen)miasto w woj.wielkopolskim,pierwsza stolica Polski,pierwsza metropolia kościelna.Siedziba władz powiatu gnieźnieńskiego i gminy Gniezno oraz archidiecezji(arcybiskupów gnieźnieńskich i prymasów Polski).Według danych Narodowego Spisu Ludności i Mieszkań GUS na dzień 30 czerwca 2012 roku miasto liczyło 70129 mieszkańców.

Pochodzenie nazwy

Według legendarnego wywodu nazwa miasta pochodzi od polskiego słowa"gniazdo"oraz"gnieździć się" i związana jest z legendą powstania państwa polskiego.Gall Anonim w 1112 roku w rozdziale pierwszym I księgi Kroniki polskiej wspomina nazwę miasta oraz podaje jej znaczenie„...Był mianowicie w mieście Gnieźnie,które po słowiańsku znaczy tyle co„gniazdo”,książę imieniem Popiel...”.
Z nazwą miasta Gniezna związana jest stara polska legenda o Lechu,Czechu i Rusie zapisana pierwszy raz po łacinie w Kronice Wielkopolskiej z przełomu XIII i XIV wieku.:
Gdy zaś(Lech)ze swoim potomstwem wędrował przez rozległe lasy,gdzie teraz istnieje królestwo polskie,przybywszy wreszcie do pewnego uroczego miejsca,gdzie były bardzo żyzne pola,wielka obfitość ryb i dzikiego zwierza,tamże rozbił swe namioty.A pragnąc tam zbudować pierwsze mieszkanie,aby zapewnić schronienie sobie i swoim rzekł"Zbudujmy gniazdo"!Stąd i owa miejscowość aż do dzisiaj zwie się Gniezno,to jest"budowanie gniazda".
Do legendy tej odwołał się również inny polski kronikarz Jan Długosz„...Tutaj także znalazł na wysokich i wyniosłych drzewach orle gniazdo”,od którego,według legendy pochodzi nazwa miasta".Legendę pochodzenia nazwy w opisie miasta przytacza również XIX wieczny Słownik geograficzny Królestwa Polskiego.Najwcześniejsze zapisy nazwy Gniezna pojawiły się na denarze Bolesława Chrobrego(ok.1000):Gnezdvn;czeski kronikarz Kosmas żyjący na przełomie XI i XII wieku podaje po łacinie Gnezden,tę nazwę w formie Gnezden spotykamy również w spisanej po łacinie Bulli Gnieźnieńskiej z roku 1136,Gnezdna zapis taki pojawia się w dokumentach np.w 1238.Świadczy to o podstawie toponimicznej"Gnezd-".W roku 1154 arabski geograf Al-Idrisi w swoim dziele pt.Księga Rogera zamieścił nazwę Gniezna jako"G(i)nazna"pośród innych polskich miast:Krakowa,Wrocławia,Sieradza,Łęczycy oraz Santoka.Część uczonych sceptycznych wobec przekazów kronikarzy wysuwa przypuszczenia,że nazwa Gniezno pochodzi od nazwy jeziora.Dzisiejsze jeziora Jelonek,Świętokrzyskie i Winiary stanowią najprawdopodobniej relikty oblewającego tysiąc lat temu gród gnieźnieński wielkiego jeziora Gniezno,od którego pochodzi nazwa miasta.O istnieniu jeziora Gniezno świadczy chociażby mapa wykonana w 1887 roku,a także dostrzegalne obecnie obniżenie terenu w pobliżu seminarium i kościoła św.Krzyża.Dziś na skutek licznych deformacji(zarówno materiałów źródłowych jak i geografii Gniezna)trudno zrekonstruować pierwotne brzmienie nazwy stolicy pierwszych Piastów i jednoznacznie ustalić jej pochodzenie.
"Gniezno"przyjęto za nazwę:

• pierwszy polski ośmioosobowy samolot pasażerski konstrukcji prof.Zbysława Ciołkosza PWS-20 z 1929
• samolot Boeing 767–200 SP-LOA Polskich Linii Lotniczych Lot
• okręt transportowo-minowy typu Lublin Marynarki Wojennej RP
• nazwa miasta pojawiła się w komedii"Sami swoi"

Położenie

Administracyjnie miasto leży we wschodniej części woj.wielkopolskiego(ok.10 km od granicy z woj.kujawsko-pomorskim),w powiecie gnieźnieńskim.Dawniej należało do woj.kaliskiego,od 1768 do II rozbioru Polski istniało odrębne woj.gnieźnieńskie.Do reformy administracyjnej w 1999 należało do woj.poznańskiego.Geograficznie leży na Nizinie Wielkopolskiej,powstało na siedmiu wzgórzach(Lecha,św.Piotra,św.Wawrzyńca,św.Michała,Panieńskim,Krzyżackim i Żnińskim)wśród jezior według regionalizacji fizycznogeograficznej mezoregionu charakteryzującego się wieloma polodowcowymi jeziorami otoczonymi lasami mieszanymi.Mezoregion ten należy do makroregionu Pojezierze Wielkopolskie Pojezierza Gnieźnieńskiego.

Warunki naturalne

Gniezno podobnie jak Rzym,zbudowano na siedmiu wzniesieniach.Jednakże z powodu rozwoju gospodarczego i kulturowego na mapie nie można odnaleźć wzniesienia Żnińskiego.Wzgórze Lecha jest największym wzniesieniem w mieście wybudowano na nim katedrę,dawny zamek książęcy(obecnie)oraz kolegiaty wraz z Kościołem św.Jerzego.Wzgórze Panieńskie mieści się nieopodal Wzgórza Lecha znajduje się tam Rynek miasta.Wzgórze św.Piotra mieści się w zachodniej części miasta postawiono tam cmentarz św.św.Piotra i Pawła oraz kościół pod tym samym wezwaniem.Na wzgórzu św.Wawrzyńca wzniesiono kościół pod wezwaniem tego świętego,a także powstało tam targowisko.Wzgórze św.Michała oraz kościół św.Michała mieszczą się w pobliżu drugiego targowiska we wschodniej części miasta.Na wzgórzu Krzyżackim,oddzielonym od Wzgórza Panieńskiego tzw.Doliną Pojednania wybudowano klasztor Bożogrobców(obecnie kościół św.Jana)oraz szpital i gimnazjum.

Historia

Pierwsze ślady osadnictwa na terenach dzisiejszego Gniezna pochodzą z końca paleolitu,tj.sprzed 8–10 tys.lat.Pierwszy gród w Gnieźnie,jeden z grodów centralnych państwa Polan,został wzniesiony na Wzgórzu Lecha w latach 940–941;rozbudowany i zmodernizowany w czasach Mieszka I,stał się siedzibą władców piastowskich jako główny gród państwa Polan.Mieszko I po 966 zbudował kościół,w którym pochowano jego żonę Dobrawę,zaś na obszarze grodu wzniósł kamienny zamek z kaplicą,na miejscu kaplicy wzniesiono kościół św.Jerzego.W X w.Gniezno stanowiło jeden z grodów stołecznych państwa Piastów,obok m.in.Ostrowa Lednickiego,Poznania i Giecza(grodów stołecznych,czyli miejsc gdzie wzniesiono tzw.palatia książęce było kilka,lecz zgodnie z dokumentem"Dagome iudex"z ok.991,jedyną formalną stolicą państwa polskiego było Gniezno).W 1000 roku odbył się w Gnieźnie zjazd,w którym uczestniczył Bolesław I Chrobry i Otton III;proklamowano wtedy utworzenie arcybiskupstwa i metropolii gnieźnieńskiej.Także wtedy świątynię wybudowaną przez Mieszka I wyniesiono do rangi katedry.W 1018 r.miasto przeżyło ciężką klęskę:pożar strawił podgrodzie wraz z kościołem katedralnym,który do 1025 przeistoczył się w piękną,romańską katedrę.W 1025 w Gnieźnie miała miejsce koronacja Bolesława Chrobrego na króla Polski.W 1038 do Gniezna wtargnął książę czeski Brzetysław I,pozostawiając po sobie spalone podgrodzia i zniszczoną,ograbioną katedrę oraz zburzony zamek książęcy.Na skutek tego Kazimierz Odnowiciel przeniósł stolicę do Krakowa.Pożar w 1192 zniszczył kamienny zamek na Wzgórzu Lecha.Pomyślne dla Gniezna były rządy Władysława Odonica,który dążył do odbudowy znaczenia ośrodka,wzniósł tu 1234-1237 swój zamek i poczynił przygotowania do lokacji miasta na prawie niemieckim.Dokument lokacyjny miasta nie zachował się,przypuszcza się jednak,że został wydany przed śmiercią Władysława Odonica w 1239.Dokument lokacyjny Powidza z 1243 wymienia już Gniezno jako pełnoprawne miasto.Tym samym Gniezno stanowi najstarszą udokumentowaną lokację miejską w Wielkopolsce.W 1295 odbyła się po 219-letniej przerwie w katedrze gnieźnieńskiej koronacja króla Przemysława II.W 1300 koronował się w mieście Wacław Czeski.Lokacyjnie miasto w XIII i XIV w.otaczały mury,a od wschodu fosa.Do miasta wiodły trzy bramy:Poznańska(Tumska),Toruńska i Pyzdrska.W 1331 miasto zajęli Krzyżacy,rabując je i niszcząc.Odbudowę i rozwój gospodarczy miasto zawdzięcza Kazimierzowi Wielkiemu.Za panowania Władysława Jagiełły(1419)dzięki staraniom Mikołaja Trąby,gnieźnieńskim arcybiskupom przyznano tytuł prymasa Polski oraz zastrzeżono dla nich purpurę kardynalską,dzięki czemu Gniezno umocniło swoją pozycję jako polska'stolica'chrześcijaństwa.Gniezno było drugim po Krakowie ośrodkiem polskiej kultury,szczególnie muzycznej.Działała tu także założona w XI w.szkoła katedralna,w czasach swej świetności porównywana z Akademią Krakowską.W 1768 Gniezno stało się stolicą województwa.Po II rozbiorze Rzeczypospolitej znalazło się pod zaborem pruskim.W 1794 objęte było powstaniem kościuszkowskim.W tym czasie w Gnieźnie przebywał generał Dąbrowski.Między 1807 a 1815 Gniezno leżało w granicach Księstwa Warszawskiego,w latach 1815–1848 w wyniku postanowień kongresu wiedeńskiego Wielkiego Księstwa Poznańskiego wchodzącego w skład Prus).Po kolejnym pożarze 1819 zadecydowano o nowym układzie przestrzennym miasta.Wytyczono rynek i nową ulicę Bolesława Chrobrego,na której wyeksponowana była katedra gnieźnieńska.W ciągu XIX w.wybudowano m.in.:Ratusz,stację kolejową,szpital,rzeźnię,gazownię,koszary,urząd miejski.W latach 1918–1919 było jednym z głównych ośrodków powstania wielkopolskiego.Po włączeniu w 1919 do państwa polskiego Gniezno stało się siedzibą władz powiatowych,a pięć lat później uzyskało status miasta wydzielonego.Przywrócono dawny herb miasta z orłem w koronie.W okresie okupacji hitlerowskiej Gniezno wchodziło w skład Rejencji Inowrocławskiej Kraju Warty.Z miasta i okolic Niemcy dokonywali wysiedleń ludności polskiej oraz prowadzili zasiedlenia niemieckimi kolonistami z Besarabii,krajów bałtyckich i ZSRR.W styczniu 1945 roku do miasta wkroczyły oddziały Armii Czerwonej,a 21 stycznia wywołały pożar archikatedry.W 1947 Gniezno zostało odznaczone przez Radę Państwa Wielką Wstęgą Orderu Odrodzenia Polski za"wytrwałą tysiącletnią walkę z naporem germańskim".W 1979 roku Gniezno po raz pierwszy odwiedził Jan Paweł II.W marcu 1994 Gniezno otrzymało tytuł"miasta Świętego Wojciecha"nadany przez Kongregację do spraw Kultu Bożego i Sakramentów.W czerwcu 1997 uroczyście obchodzono milenium śmierci św.Wojciecha.W uroczystościach uczestniczył Jan Paweł II,prezydenci siedmiu państw Europy Środkowej i Wschodniej oraz ok.280 tys.pielgrzymów z Polski i Świata.W 2000 roku obchodzono milenium Zjazdu Gnieźnieńskiego.Przez cały 2006 rok w Gnieźnie miały miejsce główne Uroczystości Millenium Śmierci bł.Radzyma Gaudentego pierwszego arcybiskupa metropolity gnieźnieńskiego na Ziemiach Polskich.19 grudnia 2009 abp Henryk Muszyński został mianowany przez Benedykta XVI prymasem Polski.Tym samym tytuł ten,po prawie dwudziestoletniej przerwie wrócił do Gniezna,gdzie metropolita jest jednocześnie prymasem,bez unii z inną diecezją.Prezydent Lech Kaczyński w ostatnią z podróży w Polsce przed śmiercią wybrał się właśnie do Gniezna na Zjazd Gnieźnieński.8 maja 2010 papież Benedykt XVI mianował nowego metropolitę gnieźnieńskiego prymasa Polski abp Józefa Kowalczyka,dotychczasowego nuncjusza apostolskiego w Polsce.26 czerwca odbył się uroczysty ingres nowego metropolity do katedry gnieźnieńskiej,gdzie abp Henryk Muszyński przekazał mu pastorał,a nowy prymas Polski podpisał,przy Kapitule Gnieźnieńskiej dokument objęcia diecezji.Na uroczystości obecni byli m.in.pełniący obowiązki prezydenta RP Bronisław Komorowski,byli prezydenci Lech Wałęsa i Aleksander Kwaśniewski,a także liczni posłowie,senatorowie oraz przedstawiciele Rady Miasta Gniezna i Rady Powiatu Gnieźnieńskiego wraz z Prezydentem Gniezna Jackiem Kowalskim.

Architektura

Urbanizacja

Intensywny rozwój miasta miał miejsce po pożarze w 1819 roku.Zmieniono układ Rynku oraz ulic i skrzyżowań w centrum miasta.W trakcie II wojny światowej hitlerowcy planowali bardzo intensywny rozwój miasta.Spośród ich planów wykonano tylko modernizację Garbarni oraz prace remontowe ulic.Oprócz tego hitlerowcy przebudowali budynki urzędów oraz budynki mieszkalne,niszcząc ślady polskości w mieście Po II wojnie światowej zaczęły powstawać dzielnice na obrzeżach miasta na zachód,południe i wschód od centrum.Z biegiem lat,szczególnie po zakończonych rządach komunistycznych i w ostatnich latach nastąpił okres intensywnego rozwoju miasta.Na obrzeżach miasta powstały centra handlowe("Goja","Galeria Gniezno").Rozpoczęto renowację ulic głównych,obwodnicy oraz w centrum miasta,a później także tych osiedlowych.Zmodernizowano i unowocześniono sieć komunikacji autobusowej i kolejowej.Powstało też dużo miejsc noclegowych hoteli i schronisk.W ciągu ostatnich lat utworzono nowe ulice,otworzono pierwszą galerię(Galeria Gniezno)wraz z hipermarketem.W budowie są także bloki socjalne dla rodzin ubogich oraz remonty starych kamienic.Obecnie w mieście jest kilkanaście stacji benzynowych.

Zabytki

Największym zabytkiem jest Katedra Gnieźnieńska wraz z Wzgórzem Lecha.W katedrze znajdują się Drzwi Gnieźnieńskie przedstawiające życiorys św.Wojciecha,Srebrny Relikwiarz tego świętego oraz dwa gotyckie portale.Ponadto nawa główna katedry otoczona jest czternastoma kaplicami,w których pochowano dawnych metropolitów gnieźnieńskich.W podziemiach katedry można zobaczyć m.in.najstarszy w Polsce napis nagrobkowy z ok.1006,odkryte podczas badań archeologicznych relikty budowli kamiennej z końca IX wieku,a także fragmenty murów bazyliki Mieszka I.Przy katedrze,na Wzgórzu Lecha znajduje się Kolegiata zespół średniowiecznych budynków wraz z Kościołem św.Jerzego oraz budynkiem Muzeum Archidiecezjalnego,w którym znajduje się m.in.:skarbiec katedralny,który obok jasnogórskiego i krakowskiego jest najbogatszym skarbcem katedralnym w Polsce oraz Archiwum Archidiecezjalne gromadzące jeden z najstarszych i najzasobniejszych zbiorów kościelnych w kraju.W pobliżu katedry,w północnej części rynku mieści się Kościół Wniebowzięcia NMP i św.Antoniego i klasztor oo.franciszkanów ufundowany przez Przemysła II ok.1270,z grobem bł.Jolenty.Klasztor wybudowany został w stylu gotyckim i o wystroju barokowym.Na północ od klasztoru znajduje się budynek Gimnazjum nr 1 im.Zjazdu Gnieźnieńskiego,w którym w latach 1906–1907 odbywał się strajk szkolny.Oba zabytki oddziela Dolina Pojednania,w której podczas II Zjazdu Gnieźnieńskiego zasadzono drzewa pokoju.Tuż obok szkoły mieści się Kościół św.Jana Chrzciciela wraz z klasztorem bożogrobców,a także sąd rejonowy z 1870 wzniesiony na miejscu zburzonego decyzją władz zaborczych klasztoru Klarysek jest to miejsce procesu uczestników strajku szkolnego we Wrześni.Od południowej strony Wzgórza Lecha mieści się klasycystyczna Rezydencja Metropolitów Gnieźnieńskich i Prymasów Polski oraz Rezydencja sufraganów gnieźnieńskich z 1 połowy XIX w.Od strony zachodniej katedry mieści się Plac św.Wojciecha,niedaleko od niego jest Prymasowskie Wyższe Seminarium Duchowne z 1782.Do sakralnych zabytków Gniezna zalicza się także Kościół św.Trójcy farny w stylu barokowym,w którego pobliżu znajdują się fragmenty muru obronnego,Kościół bł.Michała Kozala wraz ze szpitalem Dziekanka oraz pięć innych kościołów.Na terenie parafii bł.Michała Kozala mieści się cmentarz,na którym znajduje się kaplica grobowa rodziny Piotrowskich z 1935.Na cmentarzu przy ul.Witkowskiej mieści się kaplica cmentarna z 1912.Do zabytków zalicza się także koszary wojenne przy ul.Wrzesińskiej i J.Sobieskiego,dworzec kolejowy na Winiarach z lat 1887–1894 oraz Stary Ratusz z 1830 wraz z Rynkiem.W pobliżu głównego dworca znajduje się neogotycka poczta z 1890,a także neorenesansowy Urząd Miejski z 1899.Pozostałe zabytki tworzą:willa właściciela dawnej cukrowni z 1883,Budynek dawnej gminy żydowskiej w Gnieźnie(obecnie Szkoła Muzyczna)z 1880,wieża ciśnień z 1889,a także budynek administracyjny dawnych Zakładów Mięsnych z końca XIX w.,Zespół Szkół Ekonomiczno-Odzieżowych z 1899–1901,dawny pałac rodziny Grabskich z końca XIX wieku na Kustodii oraz budynek straży pożarnej z początku XX wieku,Miejski Ośrodek Kultury z początku XX wieku,neorenesansowy dawny Uniwersytet Ludowy na Dalkach z 1919–1920,Szkoła Podstawowa nr 6 z 1913–1915 i trybuna stadionu żużlowego przy ul.Wrzesińskiej z 1929.

Pomniki

W Gnieźnie znajdują się pomniki i monumenty pamięci.Upamiętniają poległych w wojnach czy powstaniach,a także pierwszych władców Polski.
Są to:

• pomnik Bolesława Chrobrego przy katedrze,
• pomnik Mieszka I i Bolesława Chrobrego przy Muzeum Początków Państwa Polskiego,
• pomnik św.Wojciecha przy kościele garnizonowym,
• pomnik Powstańców Wielkopolskich 1918–1919,na cmentarzu św.Piotra i Pawła,
• pomnik Powstańców Wielkopolskich 1806,na cmentarzu św.Piotra i Pawła,
• pomnik Aleksandra Piotrowskiego założyciela szpitala"Dziekanka",na terenie tego szpitala,
• pomnik na skwerze im.Orląt Lwowskich,
• pomnik poległych w czasie okupacji,na terenie Parku im.T.Kościuszki.

Zieleń miejska

W mieście znajduje się kilka parków miejskich.Należy do nich przede wszystkim główny park im.gen.Władysława Andersa,a także park im.Tadeusza Kościuszki czy Skwer Orląt Lwowskich.Elementem zieleni miejskiej jest także teren szpitala"Dziekanka",który otoczony jest lasem mieszanym.Tereny zieleni zajmują 541 ha z czego grunty leśne wraz z terenami Nadleśnictwa Gniezno leżącymi w mieście zajmują 494,4 ha.Tereny leśne znajdują się również nad jeziorami Winiary i Jelonek i stanowią ok.75% zalesienia Gniezna.Na południowych kresach miasta rozciąga się Las Miejski należący do gnieźnieńskiego Nadleśnictwa.Charakteryzuje się on drzewostanem mieszanym o lesistości 14,9%

Stosunki wodne

Gniezno znajduje się na Pojezierzu Gnieźnieńskim.Na terenie miasta jest pięć jezior:Jezioro Jelonek(Wenecja)na zachodzie,Jezioro Winiary(Łazienki)na północy,Jezioro Świętokrzyskie w centrum,Jezioro Koszyk na północnym wschodzie i Jezioro Zacisze na południowym zachodzie miasta.Wokół miasta znajduje się wiele innych jezior,np.jezioro Wierzbiczany,Jezioro Pyszczyńskie,Jezioro Wełnickie.Przez północno-wschodnią część miasta przepływa rzeka Wełna dopływ Warty,a przez środkową część(od Jez.Pyszczyńskiego do jez.Jelonek)rzeka Struga Gnieźnieńska(Wełnianka).Teren miasta pokryty jest wieloma stawami,głównie w południowej jego części.

Turystyka

Miasto posiada zabytki i atrakcje turystyczne.Aby ułatwić turystom zwiedzanie pierwszej stolicy Polski w mieście znajdują się trzy punkty informacji turystycznej wraz z możliwością wykupienia przewodnika.W Gnieźnie znajduje się obecnie dziewięć hoteli,z czego cztery oferują własne restauracje.Większość hoteli jest cztero-lub trzygwiazdkowa.W mieście,przy Gimnazjum nr 2 działa Szkolne Schronisko Młodzieżowe,a także Internat Medycznego Studium Zawodowego i Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy nr 2.Przez Gniezno przebiega kilka szlaków turystyczne:Szlak Piastowski,Szlak Romański,Wielkopolska Droga św.Jakuba oraz Szlak Pałaców i Dworów Powiatu Gnieźnieńskiego.Ponadto w Gnieźnie są także szlaki piesze:żółty,niebieski,czerwony oraz Szlak Lednicki.Szlak żółty jest szlakiem pamięci ofiar II wojny światowej,a czerwony to szlak wyprawy gimnazjalistów trzemeszeńskich w 1863 roku.

Demografia

Powierzchnia miasta obejmuje 41 km²,co daje gęstość zaludnienia równą 1718 osób na 1 km².Miasto pod względem powierzchni zajmuje 74.lokatę w Polsce,a pod względem liczby ludności 29.miejsce.

Ludność miasta w wiekach produkcyjnych

Typ wieku	1998	2008
Przedprodukcyjny	14988	10642
Produkcyjny	47966	45537
Poprodukcyjny	9421	10948

Ludność miasta na przestrzeni lat

Rodzaj	1995	2001	2008
Ogółem	71234	70217	69667
Faktycznie zamieszkałych	70977	70156	69716

Według danych z 2008 ludność miasta w wieku przedprodukcyjnym wynosi 10642,w wieku produkcyjnym 45537,a w wieku poprodukcyjnym 10948.W porównaniu z 1998 ludność w dwóch pierwszych grupach wiekowych zmalała kolejno o ok.4000 i 2000 osób.Odnotowano jednak wzrost liczby mieszkańców w grupie wiekowej poprodukcyjnej,gdzie wzrost wynosi ok.1000 mieszkańców.W 1995 przyrost naturalny wynosił 27 osób,a w ciągu 13 lat wzrósł o ok.100 osób i w 2008 wyniósł 129 osób.

Gospodarka

W Gnieźnie znajduje się około pięćdziesiąt dużych przedsiębiorstw i zakładów przemysłowych,ale liczne grono stanowią też małe przedsiębiorstwa.Główne podmioty gospodarcze miasta stanowią takie przedsiębiorstwa,jak:Panasonic Batteries S.A.produkujący baterie suche,jest największym w Europie i jedynym w Polsce,Jeremias sp.z.o.o.największy producent kominów w Europie,Polanex Sp.z o.o.czy Euroverlux Sp.z o.o.zajmująca się zdobnictwem butelek Do głównych podmiotów należy również Energetyka Poznańska S.A.dystrybutor energii elektrycznej w Gnieźnie oferująca klientom wachlarz usług związanych z energią elektryczną i uzupełniających jej sprzedaż przede wszystkim na terenie województwa wielkopolskiego i kujawsko-pomorskiego.Są to największe zakłady przemysłowe i usługowe w mieście,stanowiące znaczącą część gnieźnieńskiej gospodarki.Swój kapitał zaangażowały w Gnieźnie różne koncerny naftowe,budując nowoczesne stacje benzynowe z zapleczem usługowo-handlowym.

Bezrobocie

W 2009 nastąpił gwałtowny wzrost bezrobocia(osób zarejestrowanych w urzędzie).Od października,gdzie liczba bezrobotnych wynosiła ponad 5000 osób do sierpnia 2009 liczba zarejestrowanych wzrosła o ponad 20%.Największy wzrost miał miejsce między styczniem,a marcem oraz w sierpniu.Według obecnych danych Powiatowego Urzędu Pracy w sierpniu stopa bezrobocia wyniosła ponad 8,5% mieszkańców miasta,z czego ok.70% stanowią kobiety.Zaledwie około 13% bezrobotnych ma prawo do zasiłku.

Administracja

Gniezno jest gminą o statusie miasta.W Radzie Miasta Gniezna zasiada 23 radnych.Organem wykonawczym władz jest prezydent,którym obecnie jest Jacek Kowalski.Siedzibą władz jest budynek Urzędu Miejskiego w Gnieźnie przy ul.Lecha.

Prezydenci Gniezna

Imię Nazwisko	Okres sprawowania urzędu
Bogdan Trepiński	1990–2002
Jaromir Dziel	2002–2006
Jacek Kowalski	od 2006(ponownie wybrany w 2010 r.)

Gniezno jest członkiem Związku Miast Polskich.Miasto jest siedzibą starostwa gnieźnieńskiego oraz gminy wiejskiej Gniezno.W Gnieźnie działa prokuratura rejonowa,sąd rejonowy,a także urzędy rangi powiatowej i gminnej.Mieszkańcy Gniezna wybierają posłów na Sejm z okręgu wyborczego nr 37(Konin),a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu wyborczego nr 7.

Podział administracyjny

W Gnieźnie jest 11 jednostek pomocniczych,zwanych osiedlami,których mieszkańcy wyłaniają rady osiedlowe,a te z kolei zarządy rad osiedlowych.
Osiedla Gniezna:

1. Stare Miasto
2. Tysiąclecie
3. Winiary
4. Arkuszewo
5. Kawiary-Osiniec
6. Grunwaldzkie
7. Pustachowa-Kokoszki
8. Dalki
9. Piekary
10. Skiereszewo
11. Róża

Miasta partnerskie

Miasta partnerskie Gniezna

Miasto i państwo	Obszary współpracy	Data rozpoczęcia współpracy
Anagni(Włochy)	podtrzymywanie więzi pomiędzy władzami obu miast,wspieranie wymiany między mieszkańcami w wymiarze społecznym,kulturalnym i ekonomicznym	8 listopada 1995
Falkenberg(Szwecja)	współpraca w zakresie organizacji administracji,wymiana szkolna,kulturalna i sportowa,wymiana doświadczeń,wspieranie turystyki	29 października 1990
Humań(Ukraina)	rozpowszechnianie wiedzy o obu miastach,wymiana kulturalna,oświatowa oraz sportowa	2 maja 2005
Ostrzyhom(Węgry)	Klub Polsko-Węgierski,mniejszość polska na Węgrzech,wymiana kulturalna,oświatowa i sportowa	23 kwietnia 1994(w Gnieźnie)23 października 1994(w Ostrzyhomie)
Radziwiliszki(Litwa)	wymiana kulturalna i sportowa	2006/2007
Saint-Malo(Francja)	wymiana szkolna,kulturalna,sportowa,tematyka ochrony środowiska	początek lat 90.
Siergijew Posad(Rosja)	wymiana kulturalna,ekumenizm między Kościołem katolickim,a Cerkwią prawosławną	2 listopada 2007
Spira(Niemcy)	spotkania kulturalne i historyczne mieszkańców obu miast	6 kwietnia 1992
Veendam(Holandia)	wymiana historyczna i kulturalna	2 maja 1990
Roskilde(Dania)	wymiana kulturalna i oświatowa	11 grudnia 1991 czerwiec 2007

Infrastruktura

Transport

Transport kolejowy

Znajdują się tu 3 stacje kolejowe:Gniezno i Gniezno Winiary,Gniezno Wąskotorowe.
Przez Gniezno przechodzą następujące linie kolejowe:

• Linia 281-Oleśnica-Chojnice
• Linia 353-Poznań Wsch-Skandawa
• Linia 377-Gniezno Winiary-Sława Wielkopolska

Na Dworcu Głównym zatrzymują się wszystkie pociągi REGIO,INTERregio,TLK i EC.Ponadto kursuje też zabytkowa Gnieźnieńska Kolej Wąskotorowa,na odcinku 37 km,pomiędzy Gnieznem,a Anastazewem.

Drogi krajowe i wojewódzkie

Przez Gniezno przebiegają dwie drogi krajowe:5 i 15.W pobliżu Muzeum Początków Państwa Polskiego,na ul.Poznańskiej krzyżują się i dalej,przez Trasę Zjazdu Gnieźnieńskiego przebiegają razem.
Drogi krajowe:

• 5-Lubawka-Wrocław-Poznań-Gniezno-Bydgoszcz
• 15-Ostróda-Toruń-Inowrocław-Strzelno-Gniezno-Jarocin-Krotoszyn-Trzebnica

Przez Gniezno przebiegają również trzy drogi wojewódzkie(w mieście są to:ul.Dworcowa,Kiszkoska,Kłeckoska,Lecha,J.Sobieskiego,T.Kościuszki,Warszawska i Witkowska).
Drogi wojewódzkie:

• 190-z Gniezna przez Wągrowiec Szamocin do Krajenki
• 197-z Gniezna do Sławy Wielkopolskiej
• 260-z Gniezna przez Witkowo do Wólki

Część ulic w Gnieźnie stanowią drogi powiatowe powiatu gnieźnieńskiego.Są to przede wszystkim drogi wylotowe z miasta takie jak:Al.Reymonta,ul.Dalkoska,Gdańska,Powstańców Wlkp.,Orcholska i Mnichowska

Przewozy autobusowe i autokarowe

W Gnieźnie funkcjonuje Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej(PKS).
Wykonuje ono przewozy autokarowe i autobusowe poza miastem:

• Z Gniezna do m.in.Brodnicy,Bydgoszczy,Częstochowy,Elbląga,Grudziądza,Kalisza,Kołobrzegu,Konina,Krakowa,Ostrołęki,Płocka,Poznania,Włocławka,Wrocławia,Suwałk,Szklarskiej Poręby
• Z Gniezna do okolicznych miejscowości(Czerniejewa,Janowca Wlkp.,Kłecka,Skorzęcina,Witkowo,Mieleszyna Żnina i Wągrowca)

Komunikacja miejska

W mieście działa 15 linii dziennych i jedna nocna.Tabor miejskiego przewoźnika jest nowoczesny i zapewnia komfort podróży.Dociera do dworców,centrum miasta i osiedli mieszkaniowych.

Ochrona środowiska

Publiczne wysypisko śmieci Gniezna mieści się we wsi Lulkowo.W mieście uruchomiono program ochrony środowiska.Obejmuje on przede wszystkim segregację odpadów poprzez pojemniki na szkło bezbarwne i kolorowe,makulaturę oraz butelki PET.W specjalnie do tego wyznaczonych miejscach zbierane są odpady elektroniczne.Wszystkie odpady zostają umieszczone na wysypisku i tam,zdatne do przetworzenia przechodzą segregację do recyklingu.Miejska oczyszczalnia ścieków,mieszcząca się nad Jeziorem Świętokrzyskim to mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia,która uzyskuje parametry zgodne z określonymi w porozumieniu wodno-prawnym i stwarza możliwości podłączenia dodatkowych obiektów.Według danych z 2008 miasto wytworzyło 50,1 tys.ton odpadów z czego 44,7 tys.ton oddano odzyskowi.

Gospodarka komunalna

Do budynków mieszkalnych i budynków zbiorowego zamieszkania(bloków)w 2008 prowadzonych było 6036 połączeń wodociągowych oraz 3229 połączeń kanalizacyjnych.W mieście sprawami wodociągów i kanalizacji zajmuje się Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Gnieźnie.Jest ono współwłaścicielem oczyszczalni oraz jedynym w mieście dostawcą wody.Spółka URBiS zajmuje się wywozem śmieci oraz częściowym sprzątaniem ulic i dbaniem o zieleń miejską.W większości do dbania o zieleń i czystość ulic Urząd Miasta zatrudnia prywatne firmy.W 2008 doprowadzono do mieszkań 2 242,7 dm³ wody oraz odprowadzono 2 710,0 dm³ ścieków.

Oświata

W Gnieźnie znajduje się jedenaście szkół podstawowych,z czego jedna to szkoła muzyczna,a trzy należą do Zespołów Szkół Specjalnych.Ponadto działa 13 placówek przedszkolnych,a także cztery placówki gimnazjalne.Na terenie miasta znajdują się również cztery Zespoły Szkół Ponadgimnazjalnych,trzy Licea Ogólnokształcące,Zespół Szkół Ekonomiczno-Odzieżowych oraz Zespół Szkół im. J.III Sobieskiego.W Gnieźnie,oprócz Prymasowskiego Wyższego Seminarium Duchownego,znajdują się jeszcze trzy inne wyższe uczelnie.Na terenie miasta działa też 9 szkół prywatnych.

Kultura

W Gnieźnie przez cały rok odbywają się cykliczne wydarzenia kulturalne takie,jak:nawiązujące do średniowiecza"Festa Fatuorum",Międzynarodowy Festiwal Organowy"Muzyka w murach gnieźnieńskiej katedry"organizowany pod koniec czerwca,Międzynarodowy Festiwal Jazzowy"Jazz pod Piątką",który odbywa się w drugiej połowie czerwca oraz Ogólnopolski Festiwal Filmów Amatorskich i Niezależnych"Offeliada".Tradycją władz miasta Gniezna jest organizowanie Dni oraz Imienin Gniezna,które zazwyczaj odbywają się 23 kwietnia,a także w maju.Poza tym cyklicznie organizowane są:Juwenalia(zazwyczaj w maju),Świętojanki(w święto św.Jana 24 czerwca),Turniej Łuczniczy o Złoty Trzos Gnieźnieńskiego Grodu(pierwsza połowa sierpnia)oraz Turniej o Koronę Bolesława Chrobrego Pierwszego Króla Polski(na przełomie maja i czerwca)

Placówki kulturalne

W Gnieźnie do placówek kulturalnych zalicza się:Teatr im.Aleksandra Fredry,Kino"Helios"(mieści się ono w Galerii Gniezno),Miejski Ośrodek Kultury oraz Centrum Kultury"Scena To Dziwna".Przedstawicielami grup artystycznych w Gnieźnie są:Grupa widowisk historycznych"Comes",Teatr"Czerwona Główka"oraz Zespół Tańca Ludowego"Gnieźnianie".

Muzea i archiwa

W mieście znajdują się dwa muzea:Muzeum Początków Państwa Polskiego oraz Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej,w których mieszczą się eksponaty m.in.z X w.oraz późniejszego średniowiecza.W Gnieźnie mają również swoje siedziby Archiwum Archidiecezjalne oraz gnieźnieński oddział Archiwum Państwowego.

Biblioteki

Biblioteki gnieźnieńskie mają bogaty zasób pozycji opisujących wiele dziedzin.Największy zbiór mieści się w Bibliotece Publicznej Miasta Gniezna(Biblioteka Główna wraz z Wypożyczalnią dla Dzieci oraz filie nr 1,2,9).Również wiele zbiorów posiada Biblioteka Seminarium Duchownego oraz biblioteki przymuzealne i biblioteka katedralna.W Gnieźnie mieści się też filia Publicznej Biblioteki Pedagogicznej w Poznaniu.Również bogate zbiory posiadają biblioteki wyższych uczelni gnieźnieńskich:Kolegium Europejskiego oraz Gnieźnieńskiej Wyższej Szkoły Humanistyczno-Menedżerskiej"Milenium".

Chóry

W Gnieźnie istnieje dotychczas pięć zarejestrowanych chórów wokalnych dających koncerty artystyczne.Jednym z nich jest Towarzystwo Śpiewacze"Dzwon"jeden z najstarszych chórów istniejących w Polsce.Działa przy Miejskim Ośrodku Kultury.W 2009 obchodził 145-lecie istnienia.Do pozostałych chórów zalicza się:Chór Mieszany"Metrum",Chór Katedralny,Gnieźnieński Chór Akademicki,Kwartet Wokalny"Ad Libitum"oraz przyparafialne zespoły muzyczne.

Media

Do prasy gnieźnieńskiej należą:tygodnik"Przemiany na Szlaku Piastowskim"wydawane w całym powiecie,"Gnieźnieński Tydzień"(dodatek Głosu Wielkopolskiego)"Przewodnik Katolicki Archidiecezji Gnieźnieńskiej"(dodatek diecezjalny Przewodnika Katolickiego oraz"Bezpłatna Gazeta Wielkopolska"dwutygodnik regionalny.Na terenie miasta nadają też dwie stacje radiowe"Radio Gniezno" i "Radio Plus".Działa też gnieźnieńska telewizja TV Gniezno oraz Internetowa Brama Miasta wraz z wieloma portalami i forami tematycznymi.

Wspólnoty religijne

Judaizm

Po II wojnie światowej zlikwidowano stary cmentarz żydowski znajdujący się przy ul.Bolesława Chrobrego.W jego miejscu powstało Centrum Ratowania Życia,a na jego ścianie widnieje tablica w języku hebrajskim i polskim upamiętniająca pochowanych w tym miejscu.Poza tym w mieście odbywa się Dzień Judaizmu.Żydzi przed II wojną światową stanowili dużą część mieszkańców miasta.W Gnieźnie,przy ul.Mieszka I mieściła się też od 1846 synagoga,rozebrana przez hitlerowców w 1940.Wcześniej,już od XVI wieku w mieście istniała drewniana świątynia.

Katolicyzm

Gniezno jest pierwszą podległą wyłącznie papieżowi metropolią kościelną w Polsce.Archidiecezji podlegały inne biskupstwa w kraju.W 1419 dzięki staraniom ówczesnego arcybiskupa,Gniezno stało się stolicą prymasowską.Pomimo,iż stolica kraju została przeniesiona do Krakowa,Gniezno nadal utrzymywało tytuł polskiej stolicy chrześcijaństwa.Po dwóch pożarach,które strawiły miasto oraz po zaborze pruskim i okupacji hitlerowskiej,Gniezno nadal utrzymywało swoje znaczenie religijne.Do 1992 Archidiecezja Gnieźnieńska i Warszawska tworzyły jedną diecezję,która była stolicą prymasowską.W 1992 kard.Józef Glemp przestał pełnić funkcję metropolity gnieźnieńsko-warszawskiego i został metropolitą warszawskim.Tym samym nowy metropolita gnieźnieński abp Muszyński nie został mianowany prymasem.Tytuł ten jednak powrócił do Gniezna 19 grudnia 2009.Nowy podział administracyjny w tym samym roku w Kościele katolickim sprawił,że w skład nowo utworzonej Metropolii Gnieźnieńskiej weszły trzy diecezje:Archidiecezja gnieźnieńska,Diecezja bydgoska i Diecezja włocławska.Pod koniec lat 80.XX w.powstały dwa gnieźnieńskie dekanaty:Dekanat Gniezno I i Dekanat Gniezno II.Od 1996 Gniezno liczy 14 parafii w dwóch dekanatach:9 w pierwszym i 5 w drugim.

Parafie

Parafie katolickie rozmieszczone są na całym terenie miasta.Najwięcej parafii mieści się w centrum miasta(6)oraz na osiedlach Ustronie i Winiary(razem 3).W części zachodniej miasta znajduje się Parafia bł.Michała Kozala,we wschodniej Parafia bł.Jolenty,w południowej Parafia Chrystusa Wieczystego Kapłana,a w południowo-wschodniej parafia Matki Bożej Zbawiciela oraz Matki Bożej Miłosierdzia.Niedaleko kościoła Wniebowzięcia NMP(klasztor oo.Franciszkanów)mieści się zabytkowy kościół św.Jana.Większość kościołów ma charakter zabytkowy i podlega ochronie konserwatora zabytków.

Zakony

W Gnieźnie działa kilka zakonów katolickich jeden męski(franciszkanie) i żeńskie:karmelitanki,pallotynki,elżbietanki,szarytki,niepokalanki.

Cmentarze

Na terenie miasta znajdują się cztery zabytkowe cmentarze.
Są to:

• Cmentarz przy ul.Dalkoskiej zarządzany przez Kurię Metropolitalną.Znajduje się tam Grobowiec Rodziny Piotrowskich,w którym pochowany został pierwszy polski dyrektor szpitala Dziekanka w Gnieźnie.Pochówki odbywają się nieregularnie,cmentarz jest zniszczony i zaniedbany.Znajdują się na nim groby pacjentów i pracowników szpitala,a także członków Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego.
• Cmentarz parafialny pw.św.Wawrzyńca przy ul.Witkowskiej zarządzany przez trzy gnieźnieńskie parafie Parafię pw.św.Wawrzyńca,Parafię pw.Świętej Trójcy i Parafię pw.Chrystusa Wieczystego Kapłana.Znajdują się tam pomnik i groby poległych w czasie II wojny światowej.Na cmentarzu wybudowana została także kaplica przedpogrzebowa.
• Cmentarz parafialny pw.św.Piotra i Pawła przy ul.Kłeckoskiej zarządzany przez Parafię Archikatedralną,znajdują się tam pomniki poległych w powstaniu wielkopolskim 1918/1919 oraz w 1806.Pierwszy z nich mieści się w tzw.Kręgu Poległych,gdzie pochowani są gnieźnieńscy powstańcy.Na terenie cmentarza znajduje się kościół filialny pw.św.Piotra i Pawła.
• Cmentarz parafialny pw.Świętego Krzyża przy ul.Żabiej zarządzany przez Parafię pw.św.Michała Archanioła oraz Parafię pw.Wniebowzięcia NMP oo.Franciszkanów.Jest najstarszym cmentarzem w Gnieźnie.Na jego terenie został wybudowany kościół pw.Świętego Krzyża.

Protestantyzm

W Gnieźnie znajdują się cztery Kościoły protestanckie:

• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
  • zbór w Gnieźnie
• Kościół Boży w Chrystusie
• Kościół Chrześcijan Baptystów
• Kościół Ewangelicko-Augsburski
  • zbór w Gnieźnie(filiał parafii w Poznaniu)

Inne

Oprócz tego działa Świecki Ruch Misyjny"Epifania",czy zgromadzenie Buddystów W mieście istnieją m.in.Karma Kagyu i Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu,działają także Świadkowie Jehowy.W Gnieźnie organizowany jest Dzień Islamu,jako element dialogu z religiami niechrześcijańskimi.Elementem dialogu są Zjazdy gnieźnieńskie organizowane przez Forum św.Wojciecha z inicjatywy abpa Henryka Muszyńskiego.

Sport

Imprezy sportowe

Raz w roku w Gnieźnie odbywają się cykliczne zawody sportowe.Należą do nich:Żużlowy Turniej o koronę Bolesława Chrobrego,Bieg Lechitów,Memoriał Alfonsa Flinika w hokeju na trawie,Międzynarodowy Turniej Koszykówki,Bieg Europejski,Turniej tenisowy Firepower Cup,Memoriał Mariana Grotowskiego oraz Bieg Osiedla Winiary.Ponadto Gnieźnieński Ośrodek Sportu i Rekreacji organizuje we współpracy z miastem wiele imprez z wielu dyscyplin sportowych.W Gnieźnie w dniach 29–30 sierpnia 2009 zorganizowano Pierwsze Oficjalne Mistrzostwa Polski w Nordic Walking.

Piłka nożna

Gnieźnieńskim klubem piłkarskim jest Mieszko Gniezno.Klub ten występuje w rozgrywkach 4.ligi grupy wielkopolska-południe.Stadion mieści się przy ul.Strumykowej.W klubie działa zarówno drużyna seniorów,jak i drużyny młodzieżowe.Ponadto przy klubie istnieje Akademia Piłkarska.Oprócz tego przy ul.Strumykowej mieści się bezpłatny kompleks piłkarski wybudowany w ramach projektu Orlik 2012.W Gnieźnie istnieją również inne kluby piłkarskie:KS Gniezno,Techmet Orliki Gniezno oraz KS Gniewko Gniezno.

Żużel

Miasto w tej dyscyplinie sportu reprezentuje TŻ Start Gniezno.Klub po trzynastu latach przerwy wywalczył w sezonie 2012 awans do ekstraligi.Stadion żużlowy mieści się przy ul.Wrzesińskiej.Przy klubie działa również szkółka żużlowa.

Inne dyscypliny

Pozostałe dyscypliny sportowe reprezentują m.in.drużyny hokeja na trawie męskie:Start 1954 Gniezno,KS Stella Gniezno i żeńska:Sparta Gniezno.Stella Gniezno posiada także sekcję boksu i tenisa stołowego.Pozostałe kluby i drużyny sportowe specjalizują się w dyscyplinach lekkoatletycznych(Gnieźnieński Klub Kolarstwa Górskiego,Klub Górski"Ornak",Altom Gniezno,MKL Gniezno,UKS Chrobrzak Gniezno),futsalu(KS Gniezno i UKS Medan Gniezno),tenisie ziemnym(GK Tenisowy),piłce ręcznej(MKS MOS Gniezno)oraz koszykowej(TS Basket Gniezno i Miejski Klub Koszykówki).W Gnieźnie działają też kluby:szachów(Chrobry Gniezno),Brazylijskiego Jiu Jitsu(Walka Gniezno),Capoeira Gniezno(Uncao),rugby(Tytan Gniezno)oraz speedrowera(GKS Orzeł Gniezno).

Hale sportowe

Gnieźnieński Ośrodek Sportu i Rekreacji posiada trzy sale sportowe oraz jedną halę widowiskowo-sportową.Innym ośrodkiem sportowym jest jeszcze Stado Ogierów Gniezno(1994-2003 Stado Ogierów Skarbu Państwa Gniezno;w 2003 Stado Ogierów Gniezno włączone w skład Stada Ogierów w Sierakowie Wielkopolskim Sp. z o.o.),gdzie odbywają się kwartalne zawody i prezentacje konne.Ponadto prawie każda szkoła posiada wyremontowane boiska sportowe ze sztucznymi nawierzchniami.

Związani z Gnieznem

Arcybiskupi gnieźnieńscy i prymasi Polski

Do 1992 Arcybiskupstwo Gnieźnieńskie i Warszawskie podlegało jednemu arcybiskupowi,który jednocześnie sprawował urząd prymasa.Po zmianach administracyjnych Kościoła w Polsce unia między arcybiskupstwami wygasła lecz tytuł prymasa pozostał w Warszawie do 18 grudnia 2009,po czym następnego dnia wrócił do Gniezna,które ponownie zostało stolicą prymasowską.

Urodzeni w Gnieźnie lub okolicach,szczególnie związani z miastem

• Antoni Habel(1760-1831)polski kompozytor i skrzypek
• Władysław Zientarski(1916–1991)kanonik gnieźnieński,badacz dziejów muzyki polskiej od XV do XIX wieku,dyrektor Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie
• Wespazjan Kochowski(1633–1700)jeden z najwybitniejszych poetów i historyków polskiego baroku
• Mikołaj Kotwicz(ok.1440-1507)łaciński poeta,kanonik gnieźnieński,doktor praw uniwersytetu w Bolonii
• Sebastian Marszewski poeta zaprzyjaźniony z Piotrem Gamratem arcybiskupem gnieźnieńskim,który był jego protektorem.Wydał"Epilhalamion in Nptiis Sereniss..."u Hieronima Wietora,w Krakowie w 1539
• Jan Krasiński poeta,kanonik gnieźnieński i łowicki,kantor krakowski,scholastyk,sekretarz króla Stefana,wydał elegię na śmierć króla Zygmunta Augusta w Neapolu w 1572
• Franciszek Cybulski poeta,magister teologii,profesor retoryki,kaznodzieja archikatedry w Gnieźnie
• Krzysztof Szymoniak wykładowca Uniwersytetu im.Adama Mickiewicza,animator kultury
• Dawid Jung muzyk i poeta,założyciel oraz redaktor naczelny Zeszytów Poetyckich,pomysłodawca„Festa Fatuorum” i Nagrody im.Andrzeja Krzyckiego
• Hermann Senator(1834–1911)niemiecki lekarz
• Jacob Caro(1836–1904)niemiecki historyk
• Günther Pancke(1899–1973)niemiecki zbrodniarz nazistowski
• Heinz Reinefarth(1903–1979)niemiecki zbrodniarz nazistowski
• Ludwik Ćwikliński(1853–1942)polski filolog klasyczny,profesor Uniwersytetu Lwowskiego
• Krzysztof Krasowski(ur1955)profesor prawa,prorektor Uniwersytetu Adama Mickiewicza
• Witold Hensel(1917–2008)
• Józef Kostrzewski(1885–1969)polski archeolog
• Alfons Flinik(1926–2003)polski olimpijczyk
• Czesław Kubiak(ur.1932 zm.1996)polski hokeista na trawie,olimpijczyk
• Przemysław Urbaniak(ur.1975)wieloletni piłkarz gnieźnieńskiego klubu
• Krzysztof Jabłoński żużlowiec,indywidualny mistrz Europy,indywidualny wicemistrz świata juniorów,wicemistrz Europy par
• Adrian Gomólski żużlowiec,drużynowy mistrz świata juniorów
• Kacper Gomólski żużlowiec,drużynowy mistrz Europy juniorów
• Arkadiusz Radomski piłkarz,trzydziestokrotny reprezentant Polski
• Marika Popowicz lekkoatletka,sprinterka,brązowa medalistka mistrzostw Europy
• Paweł Kempka prawnik,działacz narodowy i samorządowy,poseł do Sejmu Śląskiego,pierwszy prezes Stronnictwa Demokratycznego w Chorzowie.Burmistrz Gniezna w latach 1919-1920

Honorowi Obywatele Miasta

• Antoni Karpiński adwokat,tytuł nadany 3 listopada 1932
• Jan Paweł II papież,tytuł nadany 23 sierpnia 2003
• Felicja Sieracka siostra,tytuł nadany 27 lutego 2008
• Henryk Muszyński arcybiskup,tytuł nadany 28 kwietnia 2008
• Gerard Labuda profesor,tytuł nadany 29 października 2009
• Bogdan Trepiński prezydent,tytuł nadany 3 kwietnia 2010