Starogard Gdański

Kaszb.Starogarda,niem.Preußisch Stargard miasto i gmina w województwie pomorskim,siedziba powiatu starogardzkiego oraz gminy Starogard Gdański.Miasto leży nad rzeką Wierzycą na Pojezierzu Starogardzkim,jest stolicą i centrum nadwiślańsko-pomorskiego regionu Kociewie,a także jednym z najstarszych miast na Pomorzu.Według danych z 31 marca 2011 miasto miało 49191 mieszkańców.

Położenie

Według danych z 1 stycznia 2010 powierzchnia miasta wynosi 25,28 km².Miasto stanowi 1,88% powierzchni powiatu.Według danych z 2002 Starogard Gdański zajmuje obszar o powierzchni 25,27 km²,w tym:użytki rolne stanowiące 56% powierzchni oraz użytki leśne stanowiące 9%.Miasto znajduje się w południowej części województwa pomorskiego,w północnej części powiatu starogardzkiego.Gmina Starogard Gdański od północy graniczy z gminą Skarszewy,od zachodu z gminą Zblewo,od południa z gminami Lubichowo oraz Bobowo,od strony wschodniej zaś graniczy z powiatem tczewskim.W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa gdańskiego.

Dzielnice

Miasto zostało umownie podzielone na 8 dzielnic:

1. Centrum
2. Hermanowo
3. Kocborowo
4. Korytyba
5. Przylesie
6. Stadnina
7. Żabno
8. Łapiszewo

Historia

Według badań archeologicznych gród wykształcił się w tym miejscu z osady neolitycznej sprzed ok. 4-5 tysięcy lat,jednak pierwsza wzmianka(Starigrod)pojawiła się w 1198,w dokumencie księcia pomorskiego Grzymisława ofiarowującym gród rycerzom zakonnym św.Jana.W 1339 Krzyżacy nadali Starogardowi herb,zaś chełmińskie prawo miejskie nadane zostało w 1348.Starogard przeciwstawiał się uciskowi krzyżackiemu m.in.wstępując w 1440 do Związku Pruskiego,przyczyniając się do powrotu w 1466 Prus Królewskich do Polski.W 1484 ogromny pożar zniszczył połowę miasta,zaś na początku drugiej połowy XVII wieku Starogard był okupowany przez Szwedów.W 1772 miasto zostało zajęte przez Prusy w wyniku I rozbioru Polski.W 1846(2 lata przed Wiosną Ludów)Florian Ceynowa pokierował chłopskim atakiem na garnizon wojsk pruskich w Starogardzie.Miasto powróciło do Polski 29 stycznia 1920 nastąpił przemarsz wojsk gen.Józefa Hallera obejmujących miasto w imieniu Rzeczypospolitej.Na okres niemal całej II wojny światowej Starogard był okupowany przez Niemców,którzy w pobliskim Lesie Szpęgawskim dokonali masowych egzekucji zabijając ok.7 tys.ludzi,w tym pacjentów szpitala dla umysłowo chorych w Kocborowie.W 1950 do nazwy Starogard dodano"Gdański",w celu odróżnienia go od Stargardu na Pomorzu Zachodnim.W sierpniu 1980 w mieście wybuchły protesty i powstał Międzyzakładowy Komitet Strajkowy.Obecnie Starogard Gdański to szybko rozwijający się ośrodek miejski w województwie.

Zabytki

• Mury obronne z XIV wieku.Najlepiej zachowane od strony północno-zachodniej.Osiągają wysokość do 5 m,przy szerokości sięgającej prawie 2 m.Na przełomie lat 1309-1310,na polecenie wielkiego mistrza krzyżackiego,Teodot z Florencji przystąpił do prac nad przebudową dawnej wsi Starogard w miasto twierdzę.Od około 1313 do 1320 zaczął otaczać 8,4 ha teren zewnętrznym murem obronnym,posadowionym na fundamencie kamiennym,z bastionami w narożnikach i fosą.Potem rozpoczęto budowę bram z basztami,które ukończono w latach 1338-1340.
• Baszty:
  • Gdańska(Szewska) Powstała około 1325.Najlepiej zachowany obiekt gotyckiej architektury obronnej miasta,stojąca nad kanałem Wierzycy dawniej fosy.Historycznie baszta pełniła służyła do obrony i strzegła bezpieczeństwa wjazdu do miasta przez Bramę Gdańską,z czasem zmianie uległa jej funkcja na obserwacyjno-obronną,w późniejszych latach znajdowało się w niej więzienie.
  • Tczewska(Młyńska)Jest rekonstrukcją dawnych umocnień.Na kamiennych fundamentach osadzona została w pierwszej ćwierci XIV wieku.Dzięki prywatnemu właścicielowi w 1986 odtworzona została szachulcowa konstrukcja jej górnej kondygnacji oraz nakrycie dachowe.Dzisiaj wraz z odcinkiem narożnym murów obronnych stanowi urokliwy fragment średniowiecznej panoramy miasta.
  • Narożna(Książęca)Największa z obecnie zachowanych w Starogardzie i zapewne najstarsza.Fundamenty mogą pamiętać wcześniejszą strażnicę książąt gdańsko-pomorskich lub starszą jeszcze czatownię,co tłumaczyło jej historyczną nazwę.
  • Wodna
• Gotycki kościół farny pw.św.Mateusza z XIV w.,według starych przekazów wybudowany na miejscu pogańskiej świątyni Swaroga.Najstarszy zachowany kościół w mieście,początki fary sięgają,gdy powstała osada nad Wierzycą(XIV w.).Pierwotnie miała kształt odpowiadający obecnemu prezbiterium.Krzyżacy rozbudowali kościół,włączając w zwartą architektonicznie bryłę potężny korpus nawowy.Rozplanowano go na osi wschód-zachód w symetrycznym układzie trzech naw rozdzielonych filarami.Zachowane gwieździste sklepienie gotyckie w nawach.Jako nieliczna ze świątyń miejskich na Pomorzu,starogardzka fara otrzymała układ bazylikowy.Kościół aż do XVIII wieku otaczał cmentarz.Zachowały się charakterystyczne okrągłe wgłębienia w cegłach zewnętrznego muru,pochodzące z czasów krzesania ognia na potrzeby kultowe.Od południa umieszczono w XIX wieku kamienną tablicę epitafijną,która wyobraża postać zmarłego w 1483 starosty starogardzkiego i wojewody pomorskiego,Fabiana Legendorfa-Mgowskiego.Nad kruchtą południową w 1999 znalazła się replika najstarszej rzeźby spośród zabytków średniowiecznej snycerki pomorskiej tzw.„Chrystus Starogardzki”.Oryginał datowany na ok.1320 znajduje się obecnie w Muzeum Diecezjalnym w Pelplinie.W południowej kruchcie jest kamienna kropielnica,którą jak głosi legenda wykuto z ogromnego posągu bóstwa słowiańskiego Swaroga.W kościele znajduje się wielki fresk„Sąd Ostateczny”z około XV w.,odkryty dopiero w 1957.W prezbiterium,po prawej stronie znajduje się renesansowy nagrobek Jerzego Niemojewskiego herbu Rola z Lubieńca(zm.1615),starosty starogardzkiego,wyobrażający leżącą postać zmarłego.
• Pałac Wiechertów(ok.1900)wraz z zespołem młynów(1872).Tradycje młynarstwa w Starogardzie sięgają 1283,kiedy to wzmiankuje się o istnieniu tutaj młyna wodnego.W 1871 nabył go Franciszek Wiechert przekształcając w wielkie przedsiębiorstwo rodzinne.Eklektyczny pałacyk o wysmakowanych formach zdobniczych,pochodzący z 1893,kiedy to został przebudowany na cele reprezentacyjne rodu Wiechertów.
• Neogotycka synagoga z połowy XIX wieku.Budynek noszący cechy neogotyckiej architektury,na miejscu dawnego dworu krzyżackiego(znoszonego w wojnie szwedzkiej).Powstał w 1849 jako dom modlitwy miejscowej gminy żydowskiej,służyła celom kultowym aż do jesieni 1939.
• Ratusz staromiejski z XVIII/XIX w.Posadowiony został na fundamentach gotyckich,pozostałości dawnego ratusza zniszczonego w pożarze 1484 i przebudowanego w XVIII wieku po zniszczeniach wojny szwedzkiej.Obecny pochodzący z początków XIX wieku,na fundamentach gotyckich,przebudowany ostatecznie w 1893.
• Rynek wraz z zabytkowymi kamienicami,które posadowiono na średniowiecznych fundamentach i piwnicach zasadniczo pochodzą z XIX i XX wieku.
• kościół św.Katarzyny z 1802.W północno-wschodnim narożniku starogardzkiego Rynku usytuowany jest kościół św.Katarzyny z częściowo zachowanym autentycznym wystrojem wnętrza.Ta trójnawowa świątynia wzniesiona została w 1802 na fundamentach średniowiecznego kościoła,użytkowanego od 1577 przez luteran.Przebudowana w 1873 wieża kościoła św.Katarzyny jest najwyższym obiektem w starej części miasta i stanowi dobry punkt orientacyjny podczas wędrówek po Starogardzie.
• kościół św.Wojciecha z 1936-1939.Zbudowany został w latach 1934-1939 według projektu Kazimierza Ulatowskiego.Inicjatywa budowy tej świątyni pochodziła od ks.Henryka Szumana,zasłużonego kapłana i ofiarnego działacza charytatywnego.
• Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych Kompleks budynków wniesionych w latach 1894-1898 na obszarze blisko 300 ha.Wokół zabudowań szpitalnych rozpościera się stuletni park z interesującymi,rzadkimi nasadzeniami,wśród których występują nietypowe odmiany buka,jodły białe,klony srebrzyste i tuje.
• Pruska zabudowa XIX-wieczna:
  • Gmach Sądu Rejonowego Zbudowany w końcu XIX wieku w surowym stylu typowym dla pruskiego monumentalizmu,za nim rozciąga się zaplecze więzienne,rozbudowane i powiększone w 1978.
  • Gimnazjum(obecnie Liceum Ogólnokształcące)budynek I LO powstał w 1880 roku.Wiosną roku 1920 w szkole został wprowadzony język ojczysty,a samo gimnazjum zostało przekazane władzom polskim.W 1921 r.rozpoczęto budowę bursy,którą oficjalnie otwarto w roku 1928,w obecności m.in.prezydenta RP prof.Ignacego Mościckiego.
  • Biblioteka Miejska im.Bernarda Sychty Neogotycki budynek zbudowany pod koniec XIX w.Przed I wojną światową kasyno oficerskie pułku artylerii polowej.W latach 1926-1939 siedziba kasyna oficerskiego 2.pułku Szwoleżerów Rokitniańskich.
  • Koszary Zespół budynków koszarowych z lat 1778-1781,wniesiony na polecenie króla pruskiego Fryderyka II z materiału budowlanego pozyskanego z rozbiórki starościńskich zamków w Borzechowie,Starej Kiszewie i Osieku.Przeznaczono go na koszary oddziałów pruskich Tokarskiego Pułku Fizylierów.W okresie wojen napoleońskich,w 1807 r.w koszarach był szpital wojenny Francuzów.Po klęsce Napoleona budynek wraca w ręce pruskie.W styczniu 1920 r.pruski budynek przeznaczono na polskie koszary.Początkowo stacjonował tu 65 pułk piechoty.Od 1926 r.znajdował się 2 Batalion Strzelców(w 1930 r.przeniesiony do Tczewa)oraz 2 Pułk Szwoleżerów Rokitniańskich,żandarmeria wojskowa i Powiatowa Komenda Uzupełnień.Po wyzwoleniu w 1945 r.budynek nadal był obiektem wojskowym,aż do 1962 r.,kiedy to sukcesywnie rozpoczęto adaptowanie budynku na potrzeby Zasadniczej Szkoły Zawodowej.
  • Szkoła Muzyczna Budynek stylowej willi z 1888,zbudowanej z czerwonej cegły w stylu nawiązującym do ceglanego renesansu gdańskiego.Od 1978 roku siedziba Państwowej Szkoły Muzycznej I st.im.W.Lutosławskiego.
  • Urząd Miejski Budynek w stylu neogotyckim z czerwonej cegły z dodatkiem glazurowanej,wybudowany w 1900.W 1967 dobudowano na zapleczu piętrowy pawilon biurowy.Pierwotnie siedziba pruskiej landratury z mieszkaniem prywatnym landrata,potem starosty aż do 1948,w okresie międzywojennym biura starostwa.Od czerwca 1975 siedziba Urzędu Miejskiego.

Gospodarka

Część terenów miasta należy do Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej.
Największe przedsiębiorstwa:

• Zakłady Farmaceutyczne"Polpharma"S.A.(wcześniej SZF"Polfa")
• Fabryka Mebli Okrętowych"Famos"
• Destylarnia"Sobieski"(wcześniej Fabryka Wódek Gdańskich,Polmos)
• Perfexim(produkcja grzejników)
• Gillmet CYNKOWNIA OGNIOWA
• Huta Szkła Gospodarczego
• Labofarm(produkcja leków ziołowych)

Transport

Drogowy

Starogard Gdański leży przy skrzyżowaniu drogi krajowej nr 22(szlak Berlin Królewiec) i drogi wojewódzkiej nr 222;w pobliżu przebiega autostrada A1 11km na wschód od miasta węzeł Swarożyn,9 km na południowy wschód węzeł Pelplin.

Drogi przebiegające przez Starogard Gdański

Droga nr	Trasa	Przebieg w mieście
222	Skórcz Starogard Gdański Godziszewo Trąbki Wielkie Straszyn	Ulice:Pelplińska,Pomorska,Aleja Niepodległości,Władysława Jagiełły,Generała Władysława Sikorskiego,Gdańska.
22	Gorzów Wielkopolski Wałcz Człuchów Chojnice Starogard Gdański Malbork Elbląg	ulice:Zblewska,Władysława Jagiełły,Generała Władysława Sikorskiego,Adama Mickiewicza.

Kolejowy

Ze stacji kolejowej w Starogardzie Gdańskim odjeżdżają pociągi do kilku miast w Polsce:

• Chojnice przez Zblewo,Kaliska,Czarna Woda,Czersk
• Tczew

W mieście jest także drugi przystanek kolejowy(nazywany Przedmieście lub Starogard Szlachecki)działający obecnie jako przystanek pociągów towarowych Linii 243.Starogard Gdański-Skórcz.

Komunikacja miejska

W mieście coraz lepiej funkcjonuje komunikacja miejska.W 2007 zakupiono 6 nowoczesnych autobusów Solaris Urbino 10,a w 2008 z taboru MZK wycofano Jelcze.W 2010 natomiast zakupiono(przy dofinansowaniu z Unii Europejskiej)kolejne 5 autobusów marki Mercedes-Benz O530,zwiększając tym samym ogólną liczbę kursujących autobusów do 30.

Lotniczy

Ok.7 km na północ od miasta funkcjonuje lądowisko Linowiec.

Sport

KP Starogard

W mieście działa Klub Piłkarski,który założony został w 2008.Obecnie występuje w IV lidze.

SKS Polpharma Starogard Gdański

Klub koszykarski ze Starogardu Gdańskiego,założony w 1993. Występujący obecnie w PLK.

Demografia

Dane z 30 czerwca 2004:	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	48328	100	25061	51,9	23267	48,1
gęstość zaludnienia(mieszk./km²)	1912,5		991,7		920,7

Rok	Liczba ludności
2007	48189
2008	48313
2009	48239
2010	48185
2011	49191

Wspólnoty wyznaniowe

• Kościół rzymskokatolicki Dekanat Starogard Gdański:
  • Parafia Jezusa Chrystusa Króla Wszechświata w Starogardzie Gdańskim
  • Parafia św.Katarzyny Aleksandryjskiej w Starogardzie Gdańskim
  • Parafia św.Mateusza w Starogardzie Gdańskim
  • Parafia Miłosierdzia Bożego w Starogardzie Gdańskim
  • Parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa w Starogardzie Gdańskim
  • Parafia Najświętszej Maryi Panny Matki Kościoła w Starogardzie Gdańskim
  • Parafia św.Wojciecha w Starogardzie Gdańskim
• Sala Królestwa dwóch miejscowych Chrześcijańskich Zborów Świadków Jehowy(Starogard Gdański-Południe,Starogard Gdański-Północ)

Urodzeni w Starogardzie Gdańskim

• Kazimierz Deyna
• Kinga Polenz polska piłkarka ręczna.

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

• Białogród nad Dniestrem
• Diepholz
• Hillerød
• Limerick