Język polski

Język polski,polszczyzna język naturalny należący do grupy zachodniosłowiańskich(do których należą również czeski,słowacki,kaszubski,dolnołużycki,górnołużycki i wymarły połabski),stanowiących część rodziny indoeuropejskiej.Ocenia się,że język polski jest językiem ojczystym około 44 milionów ludzi na świecie(w literaturze naukowej można spotkać szacunki od 40 do 48 milionów),mieszkańców Polski oraz tzw.Polonii,czyli Polaków zamieszkałych za granicą.

Alfabet

Alfabet polski jest oparty na alfabecie łacińskim i składa się obecnie z 32 liter:Aa,Ąą,Bb,Cc,Ćć,Dd,Ee,Ęę,Ff,Gg,Hh,Ii,Jj,Kk,Ll,Łł,Mm,Nn,Ńń,Oo,Óó,Pp,Rr,Ss,Śś,Tt,Uu,Ww,Yy,Zz,Źź,Żż.

Historia

Najstarsze zdanie w języku polskim"Day,ut ia pobrusa,a ti poziwai"zapisano w 1270 roku we Wrocławiu na karcie 24 Księgi henrykowskiej.Najstarszy druk w języku polskim ukazał się w 1475 roku we Wrocławiu.Były to trzy modlitwy katolickie"Ojcze nasz","Zdrowaś Mario"oraz"Wierzę w Boga"opublikowane w tzw."Statutach Elyana"(lac."Statuta synodalia episcoporum Wratislaviensis")w pierwszej oficynie wrocławskiej Kaspra Elyana.
Zarys fonetyki historycznej Język polski wywodzi się z języka praindoeuropejskiego za pośrednictwem języka prasłowiańskiego.Ślady jego dziejów można odnaleźć w obocznościach.Do najważniejszych wczesnych zmian należy palatalizacja indoeuropejska.Dawne miękkie k,kh,g,gh przeszły w językach satemowych,takich jak języki słowiańskie,zwykle w s i z(ale np.litewskie š i ž),zaś w językach kentumowych,na przykład w łacinie i językach germańskich,w k i g.W języku prasłowiańskim wszystkie zgłoski zamknięte przeszły w otwarte.Pociągnęło to za sobą powstanie samogłosek nosowych i zróżnicowanie długości samogłosek.Ukształtowała się też opozycja spółgłosek miękkich i twardych.W języku polskim opozycja spółgłosek miękkich i twardych stała się cechą istotną.Zgłoskotwórcze r i l przeszły w pary samogłoska+r lub odpowiednio l.Nastąpił też zanik iloczasu,a wiele spółgłosek miękkich zostało utwardzonych,np.miękkie r(zapis:r',np.r’eka rzeka)przeszło w ż(zapis:rz).Wiele spółgłosek miękkich traci miękkość w wygłosie(np.końcowe miękkie w w nazwach typu Wrocław,w przypadkach zależnych nadal jest miękkie we Wrocławiu).Pierwszy traktat o ortografii polskiej napisał ok.1455 polski językoznawca i gramatyk Jakub Parkoszowic,który wzorem Jana Husa postawił sobie zadanie przystosowania alfabetu łacińskiego do oznaczania w piśmie głosek polskiego języka.
Wpływy języków obcych
Współczesny język polski wywodzi się pod względem zasobu słownictwa z dialektów używanych w Wielkopolsce i Małopolsce,w mniejszym stopniu na Mazowszu czy na innych obszarach.W wymowie tz.kulturalnej(standardowej,ogólnopolskiej,ludzi wykształconych)współczesnego polskiego góruje wymowa najbardziej typowa dla dialektu mazowieckiego.Na język polski wpływały inne języki.
Najważniejszymi z nich były:

• łaciński,
• grecki(głównie za pośrednictwem łaciny),
• niemiecki,germanizmy,
• czeski,
• język ruski,a potem białoruski i ukraiński(głównie za pośrednictwem gwar kresowych),
• turecki,
• francuski,
• włoski,
• rosyjski,
• węgierski,
• jidysz.

Obecnie obserwować można duży wpływ języka angielskiego na język polski.

Zasięg oddziaływania

W 1661 ukazywał się tygodnik„Merkuriusz Polski Ordynaryjny”,pierwsze czasopismo wydawane w języku polskim;po jego upadku w tym samym roku przez kilka dziesięcioleci nie wydawano polskich czasopism.Początek nieprzerwanego rozwoju czasopiśmiennictwa polskiego przypada na drugą ćwierć XVIII wieku.W latach 1718–1720 ukazywał się tygodnik„Poczta Królewiecka”,od 1729„Nowiny Polskie(następnie jako„Kurier Polski”do 1760),w latach 1765–1785 ukazywał się dziennik„Monitor”,najważniejsze czasopismo doby Oświecenia w Polsce, i in.Czasopiśmiennictwo naukowe w języku polskim zapoczątkował wydawany w latach 1758–1761 i 1766–1767 miesięcznik„Nowe Wiadomości Ekonomiczne i Uczone”,zaś czasopiśmiennictwo literackie wydawany w latach 1770–1777 tygodnik„Zabawy Przyjemne i Pożyteczne”.W 1696 język polski stał się językiem urzędowym w Wielkim Księstwie Litewskim,wtedy też ostatecznie ustaliła się supremacja języka polskiego w życiu społecznym,kulturalnym i politycznym prowincji litewskiej.W prowincjach Korony Królestwa Polskiego do końca czasów saskich(1763)językiem urzędowym pozostawała łacina.Stał się także językiem szybko przyswajających język polski niemieckich rodów szlacheckich w Inflantach Polskich.Od połowy XVI wieku do początku wieku XVIII polszczyzna była językiem dworskim w Rosji, i tą drogą przeniknął do języka rosyjskiego szereg wyrazów pochodzenia zachodnioeuropejskiego,przyswojonych wcześniej przez język polski,oraz wyrazów rdzennie polskich.Pod koniec XVII w.język polski był popularny i modny także wśród wyższych warstw Moskwy,a jego znajomość była miernikiem wykształcenia i kultury.Niezmiernie popularna jest w tym okresie literatura polska zarówno w oryginale,jak i w transkrypcji na cyrylicę oraz tłumaczeniach na rosyjski.W okresie od II poł.XVII do początku XVIII w.przekłady literatury polskiej dominują nad przekładami z innych języków,a w przypadku poezji obcej aż do pocz.XVIII w.mamy do czynienia wyłącznie z utworami polskimi i łacińskimi.Jednak początek wpływów języka polskiego najpierw na język ruski,później na rosyjski,datowany jest na XIII w.Słabną one w połowie XVIII wieku,choć na polonizmy możemy natknąć się również w XIX i XX w.(np.frajer).W XVII wieku po polsku mówiono także na dworach Hospodarstwa Mołdawskiego(tutaj również posługiwała się nim arystokracja) i Wołoszczyzny.W tym pierwszym kraju czyniono starania,by uczynić z języka polskiego język literacki(np.wybitny historiograf i poeta Miron Costin pisał po polsku).Również w tym samym wieku język polski był powszechny na Ukrainie,zarówno w życiu politycznym,jak i piśmiennictwie.Ryszard Łużny uważa,że polszczyzna spełniała rolę języka literackiego dla mieszkańców tego regionu Rzeczypospolitej.Język polski wywarł wpływ na takie języki jak ukraiński,białoruski,litewski,rosyjski,jidysz,hebrajski,czeski,rumuński,węgierski.

Odmiany

W etnicznym języku polskim wyróżniamy:

• język ogólny:język literacki(odmiana kulturalna),język potoczny;
• dialekty:ludowe oraz miejskie(np.gwara lwowska,gwara poznańska,gwara warszawska);
• socjolekty gwary środowiskowe(np.grypsera).

Podstawowe dialekty języka polskiego to(według stopnia pokrewieństwa):dialekty główne(zachodnie i południowe):

• wielkopolski;
• małopolski;
• śląski;

i(północne):

• mazowiecki;
• chełmińsko-kociewsko-warmiński;

oraz dialekty kresowe:

• północnokresowy;
• południowokresowy.

Poza tymi podstawowymi dialektami istnieją także dialekty mieszane,szczególnie na zachodzie Polski.Encyklopedia Popularna PWN i inne źródła wymieniają pięć głównych dialektów:wielkopolski,małopolski,śląski,mazowiecki,kaszubski.

Za granicą

Coraz więcej osób uczy się języka polskiego jako obcego.Ich liczbę szacuje się na 10000 osób na całym świecie,z czego ok.jedna trzecia studiuje język polski na uczelniach i w szkołach językowych w Polsce.Od 2004 roku istnieje również możliwość zdawania egzaminu z języka polskiego jako obcego na 3 poziomach:podstawowym(poziom B1),średnio zaawansowanym(poziom B2)oraz na poziomie zaawansowanym(poziom C2).Egzaminy te przygotowuje Państwowa Komisja Poświadczania Znajomości Języka Polskiego jako Obcego.Liczni są również rodzimi użytkownicy języka polskiego,którzy na stałe mieszkają w innych państwach.Są to członkowie polskiej mniejszości narodowej albo polscy wychodźcy lub ich potomkowie(Polonia).Jako język polskiej mniejszości narodowej polski jest używany przede wszystkim w krajach sąsiednich:na Ukrainie,Białorusi,Litwie,Słowacji i w Czechach.Największe grupy polskojęzycznej ludności,które znalazły się na stałe poza granicami kraju w wyniku wyjazdu z państwa,znajdują się w zachodniej Europie(Niemcy,Francja,Wielka Brytania),w Ameryce(Stany Zjednoczone,Kanada,Brazylia,Argentyna,Meksyk),w Australii oraz w Izraelu.Ze względu na duże rozproszenie ludności polskojęzycznej po całym świecie i brak teraźniejszych badań nad stopniem utrzymywania języka polskiego wśród Polaków za granicą,bardzo trudno ustalić liczbę osób polskojęzycznych na stałe zamieszkałych poza granicami Polski.Szacunki podawane w rzetelnych książkach mieszczą się w szerokim przedziale od 3,5 do 10 milionów.Skutkiem tych rozbieżności są różne dane o ogólnej liczbie rodzimych użytkowników języka polskiego.

Dialektyzacja

W związku z przesiedleniami ludności po drugiej wojnie światowej,rozwojem miast,wpływami kultury masowej(telewizja,prasa)oraz powszechnej oświacie prowadzonej w odmianie ogólnej,język polski coraz bardziej się ujednolica.Cechy gwar są o wiele słabiej widoczne u młodszych użytkowników języka.Nie dotyczy to wszystkich gwar np.gwarom góralskim i śląskim jak na razie wyginięcie nie grozi,jednak większość Polaków mówi dziś polskim językiem ogólnonarodowym.

Zmiany gramatyczne

Prawdopodobnie najbardziej rzucającą się w oczy zmianą jest wypieranie rodzaju męskorzeczowego przez męskożywotny.Wiele słów,które dotychczas były jednoznacznie nieżywotne,w języku potocznym,zwłaszcza w języku młodzieży,jest traktowanych jako żywotne.Objawia się to tym,że biernik jest równy dopełniaczowi,nie zaś jak dotychczas mianownikowi.Pojawiają się takie wyrażenia jak„mieć pomysła”czy„obejrzeć filma”(na razie wyłącznie potoczne).Większość nowych słów odnoszących się do zjawisk niematerialnych przyjmuje rodzaj męskożywotny również w języku oficjalnym.I tak„dostać e-maila/SMS-a”są znacznie bardziej popularne od„dostać e-mail/SMS”.

Zmiany leksykalne

Następuje zapożyczanie dużej ilości wyrazów angielskich,a jednocześnie zanika wiele dawnych zapożyczeń,głównie francuskich,jidysz i rosyjskich.Ciekawym zjawiskiem jest zmiana wymowy niektórych francuskich zapożyczeń z francuskiej na angielską,np.image wymawia się współcześnie raczej imidż niż imaż.Podobnie,pod wpływem tłumaczeń w mediach z języka angielskiego coraz częściej nazwę państwa Rwanda wymawia się Ruanda.

Zmiany fonologiczne

W związku z zapożyczeniami słów z języków o odmiennej fonologii,rozpowszechniają się rzadko dotychczas spotykane połączenia głosek,np.po głoskach zębowych t,d,s,z,r pojawia się i (didżej,tir,ring),także w tradycyjnych wyrazach y jest czasem zastępowane przez i,np.dawna nazwa kolorowego papieru technicznego Brystol jest dziś często zapisywana Bristol.Pojawiają się też połączenia ky,gy,ly(ankylozaur,poligynia,glyptodon).

Użycie

W dużym przybliżeniu przeciętny Polak czynnie zna(czyli używa w wypowiedziach)nie więcej niż kilkanaście tysięcy słów,natomiast biernie(rozumie,ale nie używa)ok.30 tysięcy słów.Wyjątkami są osoby,które mogą biernie znać nawet 100 tysięcy słów.Jednak badania filologów z Uniwersytetu w Białymstoku wykazują,że wystarczy znajomość 1200 najczęściej używanych słów w języku polskim,by móc zacząć się nim posługiwać.