Pomnik Unii Lubelskiej w Lublinie

Pomnik na placu Litewskim w Lublinie,wystawiony według koncepcji Stanisława Staszica,projektu Feliksa Bentkowskiego i Pawła Malińskiego,odsłonięty 26 sierpnia 1826 roku.Upamiętnia on zawartą w Lublinie unię Korony Królestwa Polskiego z Wielkim Księstwem Litewskim z 1 lipca 1569.Pomnik wzniesiono w miejscu,gdzie obozowała szlachta przybyła na sejm i gdzie odbywały się obrady,naprzeciwko obecnego kościoła i klasztoru kapucynów.Jest jednym z trzech lubelskich obiektów uznanych w marcu 2007 roku przez Unię Europejską za symbol dziedzictwa europejskiego.Przy pomniku znajduje się końcowy przystanek Jagiellońskiego Szlaku Unii Lubelskiej,który wiedzie z Zamku Lubelskiego.
Historia
Pierwotny monument wystawiono jeszcze w roku 1569,na polecenie Zygmunta Augusta.Według opisu w kronikach kapucyńskich był to czworoboczny obelisk o wysokości 12 łokci,zbudowany z kamienia i cegły,nakryty dachówką;w niszy stały dwa kamienne posągi symbolizujące strony Polaka i Litwina,bądź jak podaje inna wersja Władysława Jagiełłę i królową Jadwigę.Jego wygląd utrwalony został na obrazie,który można obejrzeć w Muzeum Historii Miasta Lublina.W połowie XVII wieku w bliskości pomnika wybudowany został kościół z klasztorem i szpitalem Bonifratrów.Z czasem,z racji sąsiedztwa,pomnik unii zaczęto nazywać pomnikiem„pod Bonifratrami”.Przy kościele znajdował się cmentarz grzebalny otoczony murem klasztornym.Obelisk został usunięty w 1819 roku w trakcie urządzania ówczesnego placu Musztry i rozbiórki szpitala oraz kościoła Bonifratrów,które w końcu XVIII i na początku XIX wieku popadły w ruinę.W trakcie burzenia budynków zakonnych uległ również zniszczeniu obelisk wystawiony na pamiątkę unii.Z polecenia ówczesnego prezesa Komisji Województwa Lubelskiego Józefa Domańskiego obelisk przewrócono i porozbijano na części razem z kamiennymi statuami.Zgodę na wystawienie nowego pomnika uzyskał w listopadzie 1823 roku u władz carskich i za specjalnym zezwoleniem cara Aleksandra I ksiądz Stanisław Staszic.W roku 1824 przystąpiono do pracy.6 lutego 1825 roku bibliograf i historyk literatury Feliks Bentkowski zaprezentował projekt.Pierwotnie planowano,by na obelisku znalazły się trzy płaskorzeźby:małżeństwo Jagiełły z Jadwigą oraz sejmy horodelski i lubelski.Ostatecznie zdecydowano o umieszczeniu płaskorzeźby Korony i Litwy.Pomnik odlano z żelaza w hutach kieleckich,należących do Staropolskiego Okręgu Przemysłowego,których powstanie i rozbudowę zainicjował właśnie Staszic.Uroczyste odsłonięcie monumentu odbyło się 26 sierpnia 1826 roku.Koszty budowy zamknęły się w kwocie 22638 zł.Pomnik,ustawiony na specjalnie usypanym kopcu,był początkowo dostępny dla wszystkich.Z czasem otaczający go teren zadrzewiono i obsadzono krzewami,a na początku XX wieku ogrodzono żelaznym parkanem.Pod pomnikiem wystawiono murowaną altanę dla gubernatora,a skwer zamknięto i oddano wyłącznie do jego dyspozycji.Pomnik upamiętnia zawartą w Lublinie unię Korony Królestwa Polskiego z Wielkim Księstwem Litewskim z 1 lipca 1569 roku.Klasycystyczną płaskorzeźbę przedstawiającą Polskę i Litwę zaprojektował Paweł Maliński,profesor rzeźby na Uniwersytecie Warszawskim.Pomnik Unii Lubelskiej jest symbolem miasta i przypomina o wielokulturowej i wieloreligijnej historii Lublina i Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Opis architektoniczny

Pomnik wystawiono w formie wysokiego na 13 metrów,żeliwnego obelisku na murowanym,kwadratowym podeście,licowanym granitowymi płytami.Na podeście znajduje się postument,z masywnym cokołem i wydatnym gzymsem,z napisami z mosiężnych liter i płaskorzeźbą od strony frontowej.Relief przedstawia dwie stojące kobiety(symbolizujące Koronę i Litwę),zwrócone ku sobie,podające sobie prawe dłonie,z tarczami herbowymi obydwu państw(Polski Orzeł Biały i Litwy Pogoń)między sobą.Jego autor,Paweł Maliński,zawarł w tym geście symboliczną jedność Polski i Litwy,które połączyła unia zawarta w Lublinie w 1569 roku.Na tyle dolnego fragmentu obelisku znajdują się zamykane na dwa zamki drzwiczki,pozwalające na wejście do wnętrza pomnika.
Renowacja

W roku 2008 pomnik został poddany renowacji,bowiem wojewódzki konserwator zabytków zaproponował,by dotychczasowy układ tarasowy zmienić na kopiec,tak jak było w XIX wieku.Ówczesny wygląd otoczenia uwiecznił w 1860 roku rysownik Adam Lerue.Zakres prac remontowych objął również wzmocnienie fundamentów,oczyszczenie obelisku z pozłacaną płaskorzeźbą,oraz wymianę uszkodzonego cokołu pomnika.Płyta i litery trafiły do pracowni konserwatorskiej,gdzie zostały oczyszczone,a później pozłocone.Cały obelisk pokryto nową powłoką.W trakcie poprzednich robót konserwacyjnych,24 lata wcześniej w obelisku złożono metalową skrzyneczkę,w której umieszczono wykonany na czerpanym papierze spis robót i nazwiska wykonawców.W roku 2008 razem z tym dokumentem został złożony nowy,na pamiątkę dla przyszłych pokoleń.W sumie renowacja pomnika trwała od lipca 2008 do czerwca 2009 roku.W trakcie robót wzmocniono konstrukcję,odnowiona została iglica,a wokół monumentu usypano nowy kopiec,przywracając historyczny wygląd terenu.Prace przedłużyły się o siedem miesięcy,gdyż część z nich została źle wykonana i trzeba było je powtórzyć.Iglica monumentu była zabezpieczana dwa razy za pierwszym razem zewnętrzna warstwa ochronna została źle wykonana.Zawinił wykonawca,który użył złego piasku,oraz urzędnicy i służby konserwatorskie,które wskazały złą technologię.