Trzebnica

(niem.Trebnitz,czes.Třebnice)miasto w województwie dolnośląskim,w powiecie trzebnickim,siedziba gminy miejsko-wiejskiej Trzebnica i władz powiatowych.Położone we wschodniej części Wzgórz Trzebnickich.Według danych z 30 czerwca 2013 r.miasto miało 12741 mieszkańców.
Położenie
Według danych z 1 stycznia 2011 r.powierzchnia miasta wynosiła 8,36 km².Historycznie leży na Dolnym Śląsku.W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj.wrocławskiego.
Toponimia

Nazwa miejscowości pochodzi od prasłowiańskiego czasownika terbiti"karczować(las),trzebić"z dodanym przyrostkiem nica.Pierwotnie oznaczała osadę powstałą na miejscu wykarczowanego lasu.Istnieje również drugie wyjaśnienie wywodzące nazwę od słowa"trzeba"czyli prasłowiańskiego określenia na składanie ofiary dla przodków tzw."trzeby"w umiejscowionej w osadzie pogańskiej świątyni.Historycy wiążą osadę ze śląskim plemieniem Trzebowian.Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu jako najstarszą nazwę wymienia"Trebnicha"podając jej znaczenie"Rodeplatz"czyli w języku polskim"Miejsce rodu,dynastii".W dokumencie łacińskim z roku 1149 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Trebnicha,w 1202 r.Trebnyc,w 1209 r.Trebnich,w 1250 r."Trebnic villa forensi",w XIV wieku Trebenicz.W spisanym ok.1300 roku średniowiecznym łacińskim utworze opisującym żywot świętej Jadwigi Vita Sanctae Hedwigis miasto,z którym święta jest związana,wielokrotnie wymieniane jest w formie Trebnica,oraz"Trebnicz".Nazwa miejscowości w zlatynizowanej formie Trebenicz wymieniona jest w łacińskim dokumencie z 1312 roku wydanym w Głogowie.W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel wymienił miejscowość w swoim łacińskim dziele o geografii Śląska pt.Silesiographia,podając dwie nazwy:zlatynizowaną Trebnicia oraz zgermanizowaną Trebnitz.Jeszcze w 1750 roku w zarządzeniu wydanym dla mieszkańców Śląska przez Fryderyka II miejscowość wymieniona jest pośród innych miast śląskich pod polską nazwą Trzebnica.Niemiecka nazwa Trebnitz stała się urzędową nazwą miasta dopiero w XVII-XVIII wieku,po ostatecznym podboju Śląska przez Prusy w roku 1763 w wyniku trzech wojen śląskich z Austrią.Nazwę Trzebnica w książce"Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej"wydanej w Głogówku w 1847 r.wymienił śląski pisarz Józef Lompa.Słownik geograficzny Królestwa Polskiego podaje dwie nazwy miejscowości:polską nazwę Trzebnica oraz zgermanizowaną Trebnitz.
Historia
W okolicach miasta,na zboczach Winnej Góry(popularnie zwanej"Kocią Górą"),znaleziono najstarsze obozowisko ludzkie(Homo erectus)na terenie Polski,datowane na 500000 lat.Odkrył je wrocławski archeolog Jan Michał Burdukiewicz.Pierwszy zapis o miejscowości zwanej wówczas Trebnica pochodzi z 1138 roku.W 1202 r.Henryk Brodaty ufundował tu kościół i klasztor,do którego w 1203 r.wprowadziły się przybyłe z Bambergu cysterki.Opactwo trzebnickie było pierwszym żeńskim klasztorem cysterskim na ziemiach polskich.Wiadomość o założeniu klasztoru trzebnickiego jako fundacji przekazała bulla papieża Innocentego III z 22 listopada 1202 roku,na mocy której papież wziął klasztor pod szczególną opiekę.Wprowadzenie sióstr benedyktynek z Bambergu,które w 1218 roku przyjęły regułę cysterską,odbyło się 13 stycznia 1203 roku i zostało przeprowadzone przez biskupa wrocławskiego Cypriana.Od XIV wieku Trzebnica jest ośrodkiem kultu św.Jadwigi Śląskiej.Trzebnica otrzymała prawa miejskie w 1250 r.a w roku 1257 wykupiła od klasztoru wójtostwo,uzyskując w ten sposób znaczną niezależność gospodarczą.W XIV wieku miasto znalazło się w granicach księstwa oleśnickiego.W 1348 r.wraz z całym Śląskiem inkorporowana do Korony Czeskiej,w roku 1742 w wyniku wojen śląskich znalazła się w państwie pruskim.W połowie XVII wieku polsko-niemiecka granica językowa przebiegała niedaleko Trzebnicy,włączając miasto do terytorium o dominacji języka polskiego.W 1810 r.za sprawą dekretu sekularyzującego wszystkie klasztory w Królestwie Pruskim,cysterki opuściły Trzebnicę.W XIX wieku miasto przeżyło rozkwit.Rozbudował się przemysł włókienniczy,powstał bank i drukarnia.W 1886 r.miasto uzyskało połączenie kolejowe z Wrocławiem,a w 1888 r.otwarto"Zdrój św.Jadwigi".W 1897 r.rozpoczęto elektryfikację,a w 1910 r.uruchomiono gazownię miejską.25 stycznia 1945 do Trzebnicy wkroczyły wojska sowieckie.W marcu i kwietniu 1945 r.skoncentrowała się tu 2 Armia Wojska Polskiego.Z II wojny światowej Trzebnica wyszła zniszczona w 75%.Od 20 kwietnia do początków czerwca 1945 Trzebnica była pierwszą siedzibą władz województwa wrocławskiego(wojewoda Stanisław Piaskowski).
Zabytki

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są:

• ośrodek historyczny miasta
• zespół klasztorny cysterek:
  • kościół parafialny pod wezwaniem św.Bartłomieja i św.Jadwigi,z lat 1203-40,w latach 1268-69,1740-85
  • klasztor,z lat 1697-1726
  • folwark klasztorny,XVIII- początek XX:
    • dwadzieścia budynków mieszkalnych i gospodarczych
    • ogrodzenie murowane
• kościół pw.św.Piotra i Pawła,z XIII w.przebudowany w latach 1845-55,ul.Drzymały 1,wieża z XV w.
• dom,ul.Henryka Brodatego 1,z XVII/XVIII w.
• plebania,obecnie dom,ul.Jana Pawła II 3(d.Henryka Brodatego 2),z ok.1700 r.przebudowana na początku XX w.
• dawny hotel„Zdrój Jadwigi”,ul.Leśna 1,z 1888 r.
• zespół pensjonatu,ul.Oleśnicka 16/18,z 1890-XX w.:
  • pensjonat„Zamek przy Lesie Bukowym”
  • wozownia
  • studnia„Źródło Marii Karoliny”
  • park
• dom,Rynek 8,z końca XVIII w.
• szkoła,ul.Stawowa 1,z 1902 r.
• pałacyk,ul.ks.Bochenka(d.Wolności)8,z końca XIX/XX w.
  • ogród

inne zabytki:

• cmentarz żydowski

Urodzeni w Trzebnicy

• Przemysł I
• Maria Leszczyńska(1703 r.)
• Colmar Grünhagen(1828–1911)śląski historyk
• Klaus Piontek(1935 r.)
• Gila von Weitershausen(1944 r.)
• Ryszard Jabłoński(1952 r.)
• Teresa Stępień-Nowicka(1953 r.)aktorka
• Henryk Niebudek(1954 r.)aktor
• Ryszard Piegza(1954 r.)
• Jacek Inglot(1962 r.)
• Marek Łapiński(1971 r.)poseł
• Piotr Matwiejczyk(1980 r.)reżyser
• Krzysztof Ulatowski(1980 r.)piłkarz

Komunikacja

Przez miasto przebiegają drogi krajowe i wojewódzkie:

• droga krajowa nr 5 Świecie Bydgoszcz Poznań Leszno Trzebnica Wrocław Strzegom Lubawka(przejście graniczne do Czech)
• droga krajowa nr 15 Trzebnica Krotoszyn Gniezno Toruń Ostróda
• droga wojewódzka nr 340 Oleśnica Trzebnica Wołów Ścinawa

oraz linia kolejowa:

• 326 Wrocław Psie Pole Trzebnica.

Wszystkie połączenia pasażerskie na linii kolejowej realizują Koleje Dolnośląskie.Dworzec kolejowy,otwarty ponownie po remoncie w 2009 r.znajduje się przy ulicy Kolejowej.Lokalną komunikację autobusową obsługuje PKS Wołów.Do 2010 r.w centrum miasta istniał dworzec autobusowy.Po jego likwidacji autokary zatrzymują się na przystanku tymczasowym.W sferze planów znajduje się budowa nowego dworca autobusowego przy stacji kolejowej.W listopadzie 2010 r.uruchomiono pierwszą w historii miasta linię komunikacji miejskiej,która łączy dworzec kolejowy z kilkunastoma przystankami w całej Trzebnicy.Ok.13 km na południowy zachód od miasta znajduje się wielofunkcyjne lądowisko Golędzinów.
Klimat(1979-2013)
Średnie miesięczne ciśnienie atmosferyczne waha się od 1014,5 hPa(IV)do 1018,6 hPa(I),największy zanotowany wzrost ciśnienia 24 hPa,największy spadek 29 hPa.Średnia roczna prędkość wiatru wynosi 3,9 m/s.Najmniejsze średnie zachmurzenie osiąga 47%(VIII),największe 74%(XII),średnie roczne 60%.Średnia roczna temperatura powietrza osiąga +9,0°C.W przebiegu rocznym najchłodniejszy jest styczeń(-0,9 °C),najcieplejszy lipiec(+18,8°C).Najwyższą maksymalną temperaturę zanotowano 10 sierpnia 1992(+37,4°C),najniższą temperaturę minimalną 14 stycznia 1987(-28,9°C).Absolutna amplituda temperatury powietrza osiągnęła 66,3°C.W ciągu roku występuje 45 dni gorących,czyli takich,w których maksymalna temperatura przekracza 25°C,z czego 8 to dni upalne z temperaturą powyżej 30°C;czasami zdarzają się w Trzebnicy dni bardzo upalne,podczas których maksymalna temperatura przekracza 35°C. Najdłuższe fale upałów nad miastem wystąpiły:

• 6–11 VIII 1992 r.(6 dni)
• 22 VII–2 VIII 1994 r.(12 dni)
• 18–28 VII 2006 r.(11 dni)
• 25–29 VII 2008 r.(5 dni)
• 10–17 VII 2010 r.(8 dni)

Najwięcej dni upalnych(z temperaturą maksymalną powyżej 30°C)zanotowano w 1994 r.aż 22 dni,z czego 14 w lipcu 1994.Latem występują bardzo rzadko tzw.tropikalne noce,kiedy temperatura minimalna nie spada poniżej 20°C.Zdarzają się one na przełomie lipca i sierpnia.Najwyższą minimalną temperaturę w Trzebnicy zanotowano 29 VII 2013 r. i było to 21,3°C.Dni mroźnych,z ujemną temperaturą maksymalną(poniżej 0°C)jest w Trzebnicy tylko 26 rocznie.Średnia roczna suma opadu wynosi 497 mm.Największe średnie miesięczne sumy opadu 78 mm(VII),najmniejsze 24 mm(II).Notowanych jest średnio 108 dni z opadem w roku(z maksimum w lecie).

Średnia temperatura i opady dla Trzebnicy
Miesiąc	Sty	Lut	Mar	Kwi	Maj	Cze	Lip	Sie	Wrz	Paź	Lis	Gru	Roczna
Rekordowo wysokie temperatury[°C]	15	19	22	30	31	35	37	37	30	26	19	15	37
Średnie najwyższe temperatury[°C]	2.1	3.4	8.2	14.4	19.8	22.5	24.6	24.4	19.3	14.0	7.4	3.3	13,7
Średnia dobowa temperatura[°C]	-0.9	-0.1	3.8	8.8	14.0	16.9	18.8	18.4	14.0	9.2	4.0	0.5	9,0
Średnie najniższe temperatury[°C]	-4.1	-3.5	-0.3	3.4	8.0	11.4	13.2	12.7	9.1	4.9	0.7	-2.4	4,5
Rekordowo niskie temperatury[°C]	-29	-25	-17	-6	-2	2	5	4	0	-8	-15	-21	-29
Opady[mm]	27	24	31	30	51	61	78	59	43	29	32	31	497
Średnia liczba dni z opadami	8	8	8	7	10	11	12	10	9	7	8	9	108

Sport
Kluby sportowe:

• Polonia Trzebnica piłka nożna(III liga)
• MKS Gaudia Trzebnica siatkówka kobiet(II liga)
• Klub Kolarski Szerszenie Trzebnica kolarstwo szosowe
• Trzebnicki Klub Sportowy"KORONA"piłka ręczna(III liga)

Wspólnoty wyznaniowe

• Kościół rzymskokatolicki
• Parafia św.Bartłomieja i św.Jadwigi(sanktuarium św.Jadwigi)
  • kościół Czternastu Świętych Wspomożycieli(zwany kościołem leśnym)
• Parafia Świętych Apostołów Piotra i Pawła
• Świadkowie Jehowy
  • Sala Królestwa

Miasta i gminy partnerskie

• Kitzingen
  
• Winniki