Karol Sienkiewicz

Pseud. i krypt.Exilé de Pologne;K.K.S.Karol z Kalinówki;S.YY,(ur.20 stycznia 1793 w Kalinówce,zm.7 lutego 1860 w Paryżu)polski poeta,tłumacz,historyk,wydawca,publicysta,działacz społeczno-polityczny i współtwórca Biblioteki Polskiej w Paryżu.
Życiorys
Urodził się w Kalinówce na Ukrainie,jako syn Antoniego herbu Sieniuta,komornika taraszczańskiego i Józefy z Taniszewskich.Kształcił się początkowo u księży bazylianów w Humaniu,a następnie w Winnicy(szkoła podwydziałowa)oraz Krzemieńcu(Liceum Wołyńskie w latach 1810-1812).W tym okresie był prezesem Towarzystwa Młodzianów Gimnazjum Wołyńskiego Kształcących się w Porządnym Mówieniu i Pisaniu.Po stosunkowo krótkiej praktyce u rejenta Chodykiewicza(Kijów),powrócił do Krzemieńca.Tam,przez 3 lata(1813-1816)pełnił funkcję sekretarza osobistego Filipa Platera(ówczesny wizytator szkół guberni wołyńskiej,podolskiej i kijowskiej.Czynnie uczestniczył w zebraniach literackich(organizowanych u Platera),należał do Klubu Piśmienniczego wraz z T.Zaborowskim i T.Sierocińskim.W tym okresie(1816 r.)dostał się pod opiekę księcia Adama Jerzego Czartoryskiego,który wysłał go na studia zagraniczne.Wówczas to(1817-1818)przebywał w towarzystwie synów Zamoyskiego kolejno w:Szwajcarii,Włoszech i Niemczech.Przygotowywał się w ten sposób,na prośbę A.J.Czartoryskiego,do pełnienia funkcji guwernera brata księcia,Adama Czartoryskiego.W styczniu 1819 r.wrócił do kraju,gdzie pomagał Ł.Gołębiowskiemu w porządkowaniu zbiorów bibliotecznych Czartoryskich(Puławy,Sieniawa).13 października 1819 wyjechał na koszt i polecenie Czartoryskiego w podróż zagraniczną przez Niemcy,Szwajcarię do Włoch,stamtąd do Francji(Paryż:1 stycznia–22 czerwca 1820),a następnie odwiedził Wielką Brytanię(Londyn i Edynburg).Celem tego wyjazdu było uzupełnienie księgozbioru Czartoryskich,a przy okazji podwyższenie kwalifikacji bibliotekarskich oraz studia ekonomiczne.W latach 1819–1822 studiował bibliotekarstwo w Paryżu.W styczniu 1822 przez Francję,Szwajcarię i Niemcy(m.in.Drezno,Lipsk i Wrocław)powrócił do Puław,gdzie został prywatnym sekretarzem Czartoryskiego.Na przełomie roku 1822/1823 otrzymał stanowisko kierownika Biblioteki Czartoryskich w Puławach.Wkrótce potem poślubił w Lublinie Świętosławę Borzęcką.W roku 1830 wstąpił do Gwardii Narodowej.Po upadku powstania listopadowego wraz z księciem Czartoryskim wyemigrował do Francji,gdzie związał się z obozem Hotelu Lambert.
Twórczość
Od lat młodzieńczych zajmował się poezją,tłumaczył też dzieła klasyczne.Redaktor Kroniki Emigracji Polskiej(1836–1838),sekretarz Wydziału Historycznego Towarzystwa Historyczno-Literackiego.Zbierał i publikował materiały historyczne,pisał utwory poetyckie,z których najbardziej znane są Pisma wierszem(1888 r.)Przełożył wiersz francuskiego poety Casimira François Delavigne z 1831 roku La Varsovienné,znany pod polskim tytułem jako Warszawianka 1831 roku.Przetłumaczył także Panią jeziora Waltera Scotta.
Ważniejsze dzieła

1. Wiersze z lat 1811-1859,wyd.następne(wybór)tu m.in.Śmierć.Wiersz pamiątce Józefa Czecha,dyrektora gimnazjum krzemienieckiego poświęcony(1811 r.)Do Dniepru(1812 r.)Mikołaj i Małgorzata.Ballada(1812 r.)Oda na śmierć Czackiego(1813 r.)Pożegnanie z Krzemieńcem(1813 r.)Oda na zgon Księcia Józefa Poniatowskiego(1814 r.)fragm.wiersza Marzenia w ogrodzie krzemienieckim ogł.anonimowo"Ćwiczenia Nauk.Oddz.Literatury"1818 r.t.1(pt.Ogród);Te Deum laudamus ogł."Dziennik Powszechny Krajowy"1831 r.nr 101;wiersze z ostatnich lat ogł."Biesiada Krzemieniecka...1859 r."(1861 r.)poszczególne wiersze przedr.różne antologie i zbiory,m.in.J.W.Gomulicki w:Księga wierszy polskich XIX w.Zebrał J.Tuwim t.1,Warszawa 1956 r.P.Hertz w:Zbiór poetów polskich XIX w.księga 1,Warszawa 1959 r.
2. Katalog poloników w Bibliotece Królewskiej w Paryżu,powst.1820 r.rękopis:Biblioteka Narodowa Lat.F.XVIII 38;zniszczony w roku 1944
3. Dziennik podróży po Anglii 1820-1821,z rękopisu Biblioteki Narodowej sygn.5680 wydał,wstępem i komentarzem opatrzył B.Horodyski,Wrocław 1953 r.
4. Katalog duplikatów Biblioteki Puławskiej,których licytacja ma odbyć się dnia 29 września i następnych 1829 r.w Warszawie,Puławy 1830 r.
5. Wiadomość o dzisiejszej Grecji,(Puławy 1830 r.)podpisane krypt.K.
6. Polska a Rosja.Wstęp:O Słowiańszczyźnie,powst.1836 r.w:Skarbiec historii polskiej t.2,Paryż 1840 r.(1842 r.)s.468-564;wyd.następne:fragm.Słowiańszczyzna.Wyjątek z pism śp....Paryż 1862 r.
7. Rozprawy historyczne i publicystyczne,"Kroniki Emigracji Polskiej" 1836-1838;wyd.następne zawartość:Szlachta polska;Królowie w Polszcze;Dzień 3°maja;Dzień 29°listopada;Dyplomacja emigracji;Powołanie i ważność pism politycznych;Zdanie o Wschodzie;Persja;Środkowa Azja
8. Skarbiec historii polskiej.(prospekt),Paryż 1839 r.
9. Rozprawy historyczne w:Skarbiec historii polskiej t.1-2,Paryż 1839-1840(1842 r.)wyd.następne zawartość:poz.6,ponadto:Dzieje kościelne za Zygmunta Augusta;Bezkrólewie po śmierci Zygmunta Augusta;Poselstwo hr.D'Avaux do Polski;Dążenia partii politycznych za Stanisława Augusta;Dawne starania o restauracją monarchii w Polszcze;Kongres Wiedeński;Przedmowa do Skarbca historii polskiej;O Adamie Naruszewiczu
10. Sprawozdania i odezwy Towarzystwa Historycznego Polskiego i Biblioteki Narodowej w Paryżu,Paryż 1838-1853
11. Portée et validité des traités entre Russie et la Pologne,Paryż 1854 r.
12. Emigracja w r.1856,pismo pośmiertne,powst.1856 r.wyd. i osobno Paryż 1862 r.

Artykuły i drobne utwory Sienkiewicza ogłaszano ponadto w czasopismach:"Biesiada Krzemieniecka w Paryżu...1858 r."(tu:Bibliografia krzemieniecka,1859 r.)"Dziennik Wileński"(tu podpisana krypt.YY recenzja książki K.Lacha Szyrmy:Anglia i Szkocja.Przypomnienie z podróży r.1820-1824 odbytej,1829 r.t.1,s.192-201),"Skarbiec dla Dzieci"(1830 r.)Według M.Danielewiczowej jest on(lub T.Sierociński)ponadto autorem artykułu O romansach,druk anonimowy w"Ćwiczeniach Nauk.Oddz.Literatury"1818 r.t.2.
Przekłady

1. J.Dryden:Uczta Aleksandra,czyli moc muzyki.Oda...powst.1814 r.wyd.
2. A.Piron:Metromania.Komedia,powst.1815 r.fragm.
3. J.B.Racine:Z Ifigenii tragedii Rassyna aktu I,scena 2;"Pamiętnikarz Warszawski"t.4(1816 r.)s.323 i następne;wyd.następne
4. J.Macpherson:Carric-Thura.Poema Osjana tłumaczone w górach szkockich 1820 r.(fragm.)wyd.B.Horodyski w:Dziennik podróży...
5. W.Scott:Pani jeziora.Poema...tłumaczone z angielskiego przez Karola z Kalinówki,cz.1-2,powst.Edynburg 1821 r.wyd.Warszawa 1822 r.wyd.następne
6. F.R.de Chateaubriand:Trzy pieśni z powieści pana de...Przygody ostatniego Abenseraga,powst.1822,wyd.
7. J.R.Mac-Culloch:Rozprawa M'Cullocha o początku,postępach,przedmiotach i ważności ekonomii politycznej.Przetłumaczona przez...Warszawa 1828 r.
8. V.Hugo:Hernani,czyli honor kastylijski.Dramat...wystawiony na teatrze francuskim d.25.lutego 1830 r.Wytłumaczony na język polski przez S.B.Puławy 1830 r.współtłumacz:H.Błotnicki(krypt.B.)
9. C.Delavigne:Warszawianka(muzyka:K.Kurpiński),ogł.K.W.Wójcicki w:Pieśni ojczyste,Warszawa 1830 r."Polak Sumienny"1831 r.nr 31;"Kurier Warszawski"1831 r.nr 116;"Złodziej Polityczny"1831 r.nr 29;wyd.osobno(brak miejsca i roku wydania);wyd.następne:Paryż 1863 r.(tekst i nuty);przekł.angielski:Chicago 1881 r.
10. D.Urquhart:L'Angleterre,la France,la Russie et la Turquie.Ouvrage traduit de l'anglais,Paryż 1835 r.
11. D.Urquhart:Le Portfolio ou collection de documents politiques relatifs à l'histoire contemporaine.Traduit de l'anglais t.1-5,Paryż 1836-1837.

Ponadto tłumaczył drobne utwory lub fragmenty z:G.G.Byrona,O.Goldsmitha,T.Graya,A.Mickiewicza(Do Napoleona III.Oda),P.Ovidiusa Nasona,J.Thompsona i innych.Poz.2.Pierwodruk przekładu wiersza lorda Stratford de Redcliff ogłosiła"Biesiada Krzemieniecka...1859 r."(1861 r.)W okresie krzemienieckim Sienkiewicz miał ponadto przekładać fragmenty Jerozolimy wyzwolonej T.Tassa i wspólnie z innymi członkami Klubu Piśmienniczego René'go F.R.de Chateaubriand(teksty niezachowane).
Prace edytorskie i redakcyjne

1. "Skarbiec dla Dzieci",Snopek(nr)1-8,Puławy 1830 r.
2. T.Zaborowski:Dumy podolskie za czasów panowania tureckiego w tej ziemi,przez...Staraniem i nakładem...z przedmową wydawcy,Puławy 1830 r.
3. J.U.Niemcewicz:Notes sur ma captivité à Saint-Petersbourg en 1794 r.1795 r.et 1796 r.Ouvrage...publié d'après le manuscrit autographe de l'auter par ordre du Comité Historique Polonais,Paryż 1843 r.z przedmową Sieniewicza
4. "Kronika Emigracjii Polskiej"t.4-7,Paryż 1836-1838
5. Skarbiec historii polskiej,przez...t.1,cz.1-2,Paryż 1839-1840;t.2,cz.1-2,Paryż 1840 r.(1842 r.)zawartość:dokumenty dot.historii Polski;pamiętniki(J.Kitowicza,t.1,s.16-96);wiersze polityczne(konfederacji barskiej i Sejmu Czteroletniego,t.1,s.225-236;t.2,s.241,459-467);Bard polski z r.1795(A.J.Czartoryskiego),z przedmową J.U.Niemcewicza(t.1,s.465-489);wstępy i przypisy wydawcy;rozprawy historyczne
6. Recueil de documents relatifs à la Russie pour la plupart sevrets et inédits,utiles à consulte dans la crise actuelle t.1-3,Paryż 1853-1854
7. "Biesiada Krzemieniecka w Paryżu...1857-1859"zeszyt 1-3,Paryż 1858-1861;(zeszyt 3 wyd.w roku 1861 przygotował Sienkiewicz jeszcze w roku 1859)
8. J.Zamoyski:La Deffaicte de Tartares et de Turcs,faicte par...Nouvelle édition avec notes et à laquelle on a ajouté le discours de Jean Zamoysky tenu à la diète de Varsovie en 1605 et la réponse de Sigismond III,traduits pour la première fois en français,Paryż 1859 r.(ze wstępem wydawcy).

Wydania zbiorowe

1. Pisma(t.1):Prace historyczne i polityczne,Paryż 1862 r.(t.2):Prace literackie,Paryż 1864 r.zawartość t.1:Ważniejsze dzieła poz.6-7,9,11,a ponadto rozprawy ogłaszane z rękopisów:Uwagi nad historią polską(1836 r.)O zbawieniu Polski przez okrzyknienie króla.Projekt sejmowy(1831 r.)Gazeta dla ludu.Projekt(1830 r.)Gazeta narodowa polska na emigracji.Projekt(1832 r.)Memoriał polityczny(1833 r.)Stan religii w Polscze(1847 r.)Stan edukacji w Polscze(1847 r.)Wstęp do historii Polski(1860 r.)t.2:Ważniejsze dzieła poz.1;Przekłady poz.1-3,5-6,9 oraz przekł.drobnych utworów lub ich fragmentów;Pisma wyd.przez utworzoną z przyjaciół Sienkiewicza komisję(na jej czele stał Bohdan Zaleski),z którą współpracowali synowie pisarza
2. Pisma wierszem,pierwszy raz zebrane i osobno wydane,Kraków 1888 r.zawartość:wybór z t.2,poz.1.

Listy i materiały

1. Do rodziny z lat 1817-1821,ogł.dr Antoni J.(A.J.Rolle):Listy K.Sienkiewicza z podróży po Europie,"Kronika Rodzinna"1889 r.fragm.(26 czerwca 1820–19 lipca 1821)przedr.B.Horodyski w:Dziennik podróży...Wrocław 1953 r.rękopisy 2 listów z lat 1817 i 1820 w Bibliotece Jagiellońskiej,sygn.7961 IV
2. Do A.J.Czartoryskiego z lat 1817-1821,rękopis:Biblioteka Czartoryskich(Archiwum Domowe bez sygn.)fragm.(8 sierpień 1820–21 czerwiec 1821)ogł.B.Horodyski jak wyżej poz.1
3. Do J.Korzeniowskiego 2 listy z lat 1826 i 1853,rękopis:Biblioteka Narodowa,sygn.2669
4. Do J.S.Bandtkiego z roku 1830,rękopis:Biblioteka Jagiellońska,sygn.1874;fragm.z rękopisu przytacza W.A.Francew
5. Do N.Puchalskiego z roku 1830,rękopis:Biblioteka Czartoryskich(Archiwum Domowe,sygn.2395)
6. Do J.Grabowskiego z lat 1840-1849,rękopis:Ossolineum,sygn.4188/III
7. Do A.Mickiewicza 2 listy z lat 1841-1844,ogł.W.Mickiewicz w:Korespondencja Adama Mickiewicza t.4,Paryż 1885 r.
8. Do S.E.Koźmiania z roku 1846,rękopis:Biblioteka PAN Kraków,sygn.2210,t.13
9. Do Jakuba Malinowskiego z roku 1846,rękopis:Biblioteka Narodowa,sygn.2925(3)
10. Do J.Skrzyneckiego z roku 1846,rękopis:Biblioteka Narodowa,sygn.2408,t.2
11. Do Aleksandra Grabowskiego z lat 1847 i 1851,rękopis:Biblioteka Narodowa,sygn.2920
12. Do W.Wielogłowskiego z roku 1849,rękopis:Biblioteka PAN Kraków,sygn.1830
13. Do Samueli Bécu z 24 lutego 1853,ogł.S.Wasylewski:K.Sienkiewicz i matka Słowackiego,"Ruch Literacki"1931 r.nr 1,s.10-12
14. Korespondencja z J.Lelewelem z lat 1853-1859,55 listów;wydano pt.Korespondencja Joachima Lelewela z K.Sienkiewiczem,"Roczniki Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu.R.1870-1872,Poznań 1872 r. i odb.
15. Do K.Lacha Szyrmy z roku 1853(kopia),rękopis:Ossolineum,sygn.12158/III,15 h do nieznanego adresata z roku 1855,rękopis:Biblioteka Jagiellońska,sygn.7881 IV
16. Korespondencja z A.Bielowskim z lat 1857-1858,rękopis:Ossolineum,sygn.2432/II;fragm.listu z 8 maja 1858 ogł.S.Wasylewski:"Klub piśmienniczy"Tymona Zaborowskiego,"Pamiętnik Literacki"rocznik 7(1908 r.)s.158
17. Do A.J.Czartoryskiego z lat 1857-1858,rękopis:Biblioteka Czartoryskich(Archiwum Domowe,sygn.1226)
18. Do J.I.Kraszewskiego z roku 1858,rękopis:Biblioteka Jagiellońska,sygn.6478 IV
19. Korespondencja z H.Dembińskim z października 1858 r.wydana pt.Kilka słów o bankiecie dla świętej pamięci Czackiego(polemika listowna między gen.Dembińskim a K.Sienkiewiczem),Paryż(1858 r.)
20. Do K.Lubomirskiego z roku 1859,rękopis:Ossolineum,sygn.6005/II
21. Do A.E.Koźmiana z roku 1860,rękopis:Biblioteka PAN Kraków,sygn.2040,t.1
22. Do A.J.Czartoryskiego,rękopis:Biblioteka Czartoryskich(Archiwum Domowe,sygn.2573)
23. Do V.Hanki,ogł.W.A.Francew w:Piśma k W.Gankie,Warszawa 1905 r.
24. Od T.Zaborowskiego 3 listy z roku 1816,rękopis:Ossolineum,sygn.4716/II;fragmenty ogł.S.Wasylewski,"Pamiętnik Literacki"rocznik 7(1908 r.)
25. Od Ł.Gołębiowskiego z Puław z 10 grudnia 1821,rękopis:Biblioteka Czartoryskich(Archiwum Domowe,brak sygn.)od A.Czarnockiego brak daty(brulion),rękopis:Biblioteka im.Sałtykowa-Szczedrina w Leningradzie
26. Od K.W.Ehrentrauta 4 listy z lat 1829-1830 oraz brulion odpowiedzi Sienkiewicza,rękopis:Biblioteka Narodowa,sygn.2907
27. Od H.Błotnickiego z 25 lutego 1832,rękopis:Biblioteka Czartoryskich,sygn.1378
28. Od A.Klewańskiego z lat 1832-1842 oraz bruliony listów Sienkiewicza,rękopis:Biblioteka Czartoryskich,sygn.Ew.3212
29. Od J.Słowackiego z 16 kwietnia 1832,ogł.J.Kallenbach:Z pobytu Juliusza Słowackiego w Paryżu 1832 r."Gazeta Wieczorna"(Lwów)marzec 1917 r.przedr.J.Pelc w:Juliusz Słowacki:Dzieła t.14,Wrocław 1949 r.s.53-54,także Wrocław 1952 r.E.Sawrymowicz w:Korespondencja Juliusza Słowackiego t.1,Wrocław 1962 r.
30. Od I.Onacewicza,rękopis:Biblioteka Czartoryskich
31. Od Tespezjusza Dubieckiego,rękopis:Ossolineum,sygn.12158/III 15 c)
32. Dla nauczyciela.Wskazówki napisane z polecenia A.J.Czartoryskiego(instrukcja A.J.Czartoryskiego dla K.Sienkiewicza),rękopisy:Biblioteka Czartoryskich,sygn.5565-5566;fragmenty ogł.B.Horodyski jak wyżej poz.1
33. Noty...z podróży 1820-1821(według hipotezy B.Horodyskiego:noty bibliograficzne),rękopis znajdował się w Bibliotece Narodowej(Różnojęzyczne F.XVIII);zniszczone w roku 1944
34. Projekt wydatków Biblioteki Puławskiej na r.1824-1825,rękopis:Biblioteka Czartoryskich(Archiwum Domowe)
35. Fragm.dziennika z lat 1850-1851,przytacza W.Mickiewicz w:Żywot Adama Mickiewicza t.4,Poznań 1895 r.
36. Autograf w:Autografy znakomitych Polaków,rękopis:Ossolineum,sygn.9871/II.

Wiele materiałów Sienkiewicza zachowano w zbiorach Biblioteki Polskiej w Paryżu.Bardziej szczegółowa bibliografia jego dzieł zawiera:Spis dzieł wydanych przez Sienkiewicza w:Wydania zbiorowe poz.1,t.2;przedr.w poz.2.