Józef Bem

Józef Zachariasz Bem,vel Murad Paşa,herbu Bem(ur.14 marca 1794 w Tarnowie,zm.10 grudnia 1850 w Aleppo)polski generał,artylerzysta,dowódca artylerii czynnej Wojska Polskiego w czasie powstania listopadowego,faktyczny choć nieformalny dowódca trzeciej rewolucji wiedeńskiej(niem.Wiener Oktoberrevolution)1848 r.feldmarszałek armii tureckiej,naczelny wódz powstania węgierskiego 1848-1849
Rodzina
Józef Bem był synem Andrzeja Bema adwokata w tarnowskim sądzie szlacheckim i profesora matematyki,wnukiem Wojciecha Bema i prawnukiem Christiana Bema,który był synem siodlarza pochodzącego ze Świdnicy Kacpra Behma.Kacper przeniósł się z Dolnego Śląska do Lwowa,w którym otrzymał obywatelstwo miejskie w roku 1794.Ojciec przyszłego generała był nauczycielem matematyki w Tarnowie.Ożenił się z Agnieszką Gołuchowską,z którą miał jednego syna Józefa.
Biografia

Józef Bem ukończył krakowskie Gimnazjum św.Anny.W wieku lat 15 został umieszczony przez rodziców w warszawskiej Szkole Elementarnej Artylerii i Inżynierii.W celu szkolenia praktycznego otrzymał przydział do artylerii konnej Księstwa Warszawskiego.Wziął udział w kampanii francusko-rosyjskiej 1812–1813 w X Korpusie Macdonalda,w randze podporucznika.Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Legii Honorowej za zasługi w obronie Gdańska przed Rosjanami w 1813 roku.Po klęsce Napoleona,w randze kapitana służył w wojsku Królestwa Polskiego.Został adiutantem polowym generała Piotra Bontempsa.Wykładał wówczas teorię artylerii w szkole zimowej i przeprowadzał doświadczenia nad racami kongrewskimi.W czasie jednej z takich prób w kwietniu 1819 r.został poważnie poparzony w wyniku wybuchu masy palnej,która opaliła mu całą twarz.W 1819 r.sporządził raport o swoich eksperymentach,którego niemiecki przekład ogłoszono drukiem w 1820 roku w Weimarze pod tytułem Erfahrungen über die Congrevischen Raketen(Doświadczenia z rakietami kongrewskimi).W 1822 r.został wydalony z wojska za przynależność do Wolnomularstwa Narodowego.Aresztowany przez władze rosyjskie,spędził kilka miesięcy w areszcie.30 lipca 1822 sąd dywizyjny skazał go na rok więzienia i degradację za zatajenie okoliczności,tyczącej się złożenia deklaracji nienależenia do towarzystw tajnych.8 sierpnia wielki książę Konstanty na prośbę Bontempsa złagodził mu wymiar kary,pozbawiając go jedynie stałego etatu.Do armii powrócił już jednak w 1823 r.W tym czasie zabił w pojedynku nieznanego przeciwnika,został jednak ciężko postrzelony w udo i kulał do końca życia.29 stycznia 1829 został zdymisjonowany ze względu na słaby stan zdrowia i wyjechał do Galicji.W 1826 roku hrabia Franciszek Potocki zatrudnił go jako administratora swoich dóbr w okolicach Brodów w Galicji.W latach 1826-1830 Bem prowadził tam prace budowlane zajmując się uprzemysławianiem majątku Potockich wprowadzając w nich szereg innowacji i racjonalizacji.W 1827 r.podjął się bezinteresownie kierowania robotami przy przebudowie byłego klasztoru i kościoła ss.Karmelitanek trzewiczkowych we Lwowie na potrzeby Ossolineum,przygotował też niezbędne szkice i obliczenia.Zajął się również w tym czasie odrestaurowaniem zabytkowej cerkwi prawosławnej Bogurodzicy w Brodach wybudowanej w 1600 roku oraz opracował i zainstalował w pałacu Lubomirskich w Przeworsku nowy system ogrzewania.We Lwowie w 1829 r.wydał podręcznik obsługi silników parowych dla mechaników pt.O machinach parowych.Według zamysłu autora dzieło miało całościowo opisać to zagadnienie i planowane było na 3.tomową naukową publikację jednak pisanie go przerwały mu nagłe wydarzenia polityczne w Królestwie Polskim.
Powstanie listopadowe
W związku z wybuchem powstania listopadowego Józef Bem 10 marca 1831 przybył do Warszawy gdzie objął dowództwo 4.baterii lekkokonnej.W trakcie działań wojennych dał się poznać jako odważny dowódca,umiejący wykorzystać artylerię konną na polu walki.Walczył m.in.pod Iganiami,Ostrołęką(gdzie popisał się śmiałą szarżą artyleryjską,zmniejszając znacznie rozmiary polskiej porażki) i w obronie Warszawy.21 czerwca został mianowany dowódcą artylerii armii czynnej i odznaczony Złotym Krzyżem Orderu Virtuti Militari,22 sierpnia awansowany do stopnia generała brygady.
Emigracja
Po upadku powstania udał się na emigrację do Niemiec,a później do Francji dołączając do grona tzw.Wielkiej Emigracji.Związany z obozem Hôtel Lambert był stronnikiem Adama Jerzego Czartoryskiego oraz członkiem Związku Jedności Narodowej.W 1832 r.był jednym z założycieli Towarzystwa Literackiego w Paryżu.W 1833 r.brał udział w próbach stworzenia armii polskiej w Belgii,Egipcie i Portugalii.W 1835 roku założył w Paryżu Towarzystwo Politechniczne Polskie był także słuchaczem paryskiej Szkoły Dróg i Mostów.19 maja 1833 podpisał konwencję z cesarzem Brazylii Piotrem I,w myśl której u boku jego wojsk walczących o tron Portugalii miał być sformowany Legion Polski.Wkrótce jednak działający być może z inspiracji rosyjskiej ppor.Pasierbski dokonał nieudanego zamachu na życie generała.Niedługo potem rząd portugalski uwięził Bema na dwa miesiące w wieży Belém.

Rewolucja wiedeńska
Bem oddał wielkie zasługi w okresie Wiosny Ludów,zwłaszcza w trzecim i ostatnim zrywie stolicy monarchii naddunajskiej Wiedniu,zwanym rewolucją październikową(niem.Oktoberrevolution).Bem przybył do Wiednia 10 października i w ciągu dwóch tygodni pomimo niechętnemu mu żywiołowi wiedeńskiemu,zwłaszcza bogatszej jego części opierając się na proletariacie,studentach i legionach(w tym pięciuset osobowego Legionu Polskiego),postawił pod bronią lub zaciągnął do budowania fortyfikacji blisko 25 tysięcy ludzi.Nowi żołnierze wywodzili się z reguły z mieszczaństwa,jej średniozamożnej warstwy,jak też proletariatu,czyli najbiedniejszych.Z reguły za żołd,jedzenie,czy tytoń stali się oni obrońcami młodej demokracji wiedeńskiej,pierwszego w dziejch austriackiego parlamentu.Generał Bem pomimo,że faktycznie dowodził obroną rewolucyjnego Wiednia,oficjalnie nie został nim nigdy mianowany.Swoją pozycję zawdzięczał wsparciu Węgrów i parlamentowi Przedlitawii,gdzie olbrzymią rolę odgrywali Polacy,zwłaszcza jej wiceprzewodniczący Franciszka Smolka(stojący na jego czele po wyjeździe Czechów).Cäsar Wenzel Messnhauser,wywodzący się z Moraw młody porucznik-poeta,nazywający się p.o.głównodowodzącego,w rzeczywistości patrzył na Bema.Wojska cesarskie,otoczyły miasto,zaś Węgrzy nadzieja dla obleganych którzy stali na granicy nad Litawą,przegrali potyczkę z cesarskimi pod Schwechat.Pomimo,że brak odsieczy przesądził o losach miasta,to Bem nie poddał się.Ze swoim dwudziestopięcio tysięcznym wojskiem,podjął 26 października nierówną walkę z przeważającymi oddziałami cesarskimi,zakończoną 31 października kapitulacją.Bem się nie poddał i w przebraniu woźnicy uciekł do Pozsony(dzisiejsza Bratysława),na Węgry.Zaraz po przejeździe do Budapesztu Kołodziejski dokonał kolejnego nieudanego zamachu na Bema.
Powstanie na Węgrzech
W powstaniu węgierskim dowodził w Siedmiogrodzie i Banacie wojskami węgierskimi.Zimową kampanią(grudzień 1848 r.–marzec 1849 r.)zdobył sobie sławę wielkiego wodza(w jego oddziałach walczył m.in.czołowy poeta węgierskiego romantyzmu Sándor Petőfi).W dniach od 19 grudnia 1848 do 13 stycznia 1849 dowodząc 8-tysięcznym korpusem odrzucił 10-tysięczny korpus gen.Antona Puchnera i wyzwolił północny Siedmiogród.W lutym wkroczył na Bukowinę,w marcu cały Siedmiogród był w węgierskich rękach.Węgrzy z wdzięczności nadali Bemowi specjalne i niecodzienne odznaczenie.Udekorowali go gwiazdą wyjętą z historycznej korony pierwszego króla Węgier Stefana I Świętego w miejsce wyjętego diamentu wstawili oni plakietkę z nazwiskiem generała„Józef Bem”.Po porozumieniu Austrii z Rosją do konfliktu dołączyła stutysięczna armia rosyjska pod dowództwem gen.Iwana Paskiewicza.W sierpniu korpus Bema został zepchnięty do Banatu przez połączone 40-tysięczne wojska austriacko-rosyjskie pod dowództwem gen Ludersa,który w raportach wysyłanych carowi wyrażał szereg pochlebnych opinii wobec umiejętności militarnych swojego antagonisty.Od sierpnia 1849 r.Bem został naczelnym wodzem armii węgierskiej.Po klęsce pod Temesvarem(Timisoarą) i upadku rewolucji na Węgrzech,przekroczył w 1849 r.granicę turecką.
Turcja
Wraz z generałami węgierskimi Jerzym Kmety i Miksą Steinem,Bem dokonał formalnej konwersji na islam by móc wstąpić do armii sułtana.Wraz z przyjęciem islamu zmienił imię na Murat Pasza(Murad Pasa,Yusuf Paşa).Po ugodzie Rosji z Turcją Bem został internowany w Kütahyi,a potem w Aleppo w północnej Syrii.Wraz z grupą polskich i węgierskich powstańców zamieszkał w miejscowych koszarach wojskowych.Na mocy rozkazu miejscowego gubernatora Mustafy Paszy obowiązywał ich całkowity zakaz odwiedzania meczetów,kościołów oraz bazarów.Zakazano im również jakichkolwiek kontaktów z mieszkańcami,a poruszać się mogli jedynie w asyście tureckich strażników.Pomimo początkowych szykan,wraz z grupą polskich oficerów,starał się w miejscowości uruchomić arsenał.Opracował także plany reorganizacji armii tureckiej,rozbudowy otaczających Turcję umocnień,a także projekty uregulowania przepływających przez ten kraj rzek.W 1850 roku badając grunt,na którym zbudowane było miasto stwierdził,że leży ono na bogatych złożach saletry,siarki oraz żelaza.Wykorzystując tą wiedzę uruchomił sfinansowaną z własnych środków małą manufakturę saletry oraz prochu.Końcowy produkt o cenie niższej o 20% od ceny rynkowej zaproponował tureckiemu rządowi prosząc o pozwolenie na budowę fabryki.Jesienią 1850 roku Turcja zezwoliła mu na zbudowanie w mieście rafinerii saletry oraz przeznaczyła na ten cel 50 tysięcy piastrów z państwowej kasy.Bem rozpoczął dzięki temu produkcję na skalę przemysłową.Do pracy w powstającej fabryce ściągnął kilkudziesięciu innych internowanych polskich oficerów,weteranów powstania węgierskiego.Planował utworzyć w Aleppo na tej bazie nowoczesną szkołę artylerii.W uznaniu zasług otomańska Porta mianowała go generałem tureckiej armii.W październiku 1850 roku w Aleppo wybuchły krwawe zamieszki zainicjowane przez Beduinów,które wymierzone były zarówno w turecką władzę na tym terenie,jak i w syryjskich chrześcijan.Miasto zostało otoczone,a nomadzi domagali się okupu grożąc w razie odmowy spaleniem Aleppo oraz wymordowaniem mieszkańców.Ostatnią bitwą,jaką stoczył Józef Bem,była uwieńczona sukcesem obrona Aleppo przed najazdem arabskich nomadów.W czasie obrony miasta generał dowodził artylerią.W listopadzie 1850 r.zachorował na malarię azjatycką.Zmarł w nocy 10 grudnia.Podobno ostatnie słowa,jakie wypowiedział brzmiały:Polsko,Polsko!Ja cię już nie zbawię.Pochowany został w Turcji na starym cmentarzu wojskowym położonym na skalistej górze Dżebel el Isam(tur.Góra Wielkich Ludzi).Prochy Józefa Bema sprowadzono do rodzinnego Tarnowa 30 czerwca 1929,gdzie zostały umieszczone w mauzoleum na wyspie w Parku Strzeleckim.
Publikacje J.Bema
Józef Bem był poliglotą,publikował po polsku,niemiecku i francusku na tematy związane z historią Polski.Podczas pobytu w Turcji uczył się również języka tureckiego.
Generał jest także autorem opracowań z zakresu teorii artylerii,budowy rakiet oraz maszyn parowych:

• Józef Bem,Erfahrungen über die Congrevischen Raketen(Doświadczenia z rakietami kongrewskimi),1820 r.publikacja prezentująca doświadczenia z rakietami,które J.Bem wykonał podczas służby wojskowej w polskiej artylerii.Dzieło przetłumaczone język polski i wydane w Polsce dopiero w roku 1953
• Józef Bem,O machinach parowych,wyd.Piotr i August Piller,Lwów 1829 r.podręcznik wyjaśniający zasady działania oraz obsługę maszyn parowych
• Józef Bem,La Pologne dans ses anciennes limites et l’empire des Russies(1836 r.)
• Józef Bem,Notes sur les fusées incendiaires(Uwagi o rakietach zapalających)
• Józef Bem,Węgrzy i Polacy w dzisiejszym stanie Europy
• Józef Bem,O powstaniu narodowym,wyd.....Warszawa 1956 r.

Bem w kulturze i sztuce

• W 1897 roku Jan Styka poświęcił Bemowi jedną ze swoich panoram przedstawiającą zdobycie Sybinu przez powstańców węgierskich pod jego dowództwem.Obraz zamówili Węgrzy z okazji obchodów 50.rocznicy Wiosny Ludów i nazwano go potocznie„Bem w Siedmiogrodzie”
• W roku 1880 wzniesiono mu pomnik w Marosvásárhely.
• W roku 1911 w Paryżu polski pisarz-batalista Wacław Gąsiorowski ukończył powieść pt.Bem,poświęconą czynom generała oraz upadkowi i klęsce powstania listopadowego od bitwy pod Ostrołęką po kapitulację Warszawy
• Część swych utworów poświęcili Bemowi m.in.Cyprian Kamil Norwid(Bema pamięci żałobny rapsod) i Sándor Petőfi(Armia Siedmiogrodzka)
• W 1969 roku Czesław Niemen napisał muzykę do utworu Cypriana Kamila Norwida pt.„Bema pamięci żałobny rapsod”

Upamiętnienie Bema

• patron 186 Szczepu Warszawskich Drużyn Harcerskich i Zuchowych"Gniazdo"z Hufca Warszawa-Centrum w Warszawie
• patron Centrum Szkolenia Artylerii i Uzbrojenia w Toruniu
• patron 1 Brygady Artylerii Armat
• patron 1 Mazurskiej Brygady Artylerii
• nazwa jednej z warszawskich dzielnic Bemowo
• od 1924 roku patron XIII Łódzkiej Grunwaldzkiej Drużyny Harcerzy Stalowa Trzynastka
• 1 Ostrołęcka Drużyna Harcerzy„Piorun”im.Gen.J.Bema
• Hufiec ZHP Tarnów im.Gen.Józefa Bema
• Hufiec ZHP Ostrołęka im.gen.Józefa Bema
• portret na polskim banknocie 10-złotowym z 1982 roku
• patron ulic,placów,szkół w wielu miejscowościach Polski
• Szlak Generała Józefa Bema:Borek Fałęcki(Kraków)Kobierzyn Sidzina Libertów Gaj Mogilany Las Bronaczowa Radziszów(stacja kolejowa)
• patron Gimnazjum Nr 13 w Łodzi
• patron Szkoły Podstawowej nr 34 w Białymstoku
• patron Szkoły Podstawowej nr 15 w Tarnowie
• patron Szkoły Podstawowej nr 18 w Szczecinie
• patron Zespołu Szkół w Zawierciu
• patron Zespołu Szkół Samochodowych w Toruniu
• patron Zespołu Szkół nr 1 w Ciechanowie
• patron Zespołu Szkół nr 2 w Milanówku

Varia
Podczas jednego ze starć w Siedmiogrodzie,widząc Austriaków zdobywających węgierskie działa,rzucił się sam jeden na wrogie oddziały.Galopując przeklinał po niemiecku:„Uciekajcie stąd psy,to są moje działa!”.Widok oficera wymachującego szpicrutą tak zszokował Austriaków,że pozwolili się wyprzeć z zajętych pozycji.Jedna z kul trafiła jednak Bema w dłoń.Nie chcąc przerywać dowodzenia i udać się do szpitala,obciął sobie ranny palec nożyczkami.