Prudnik

Miasto w woj.opolskim,w powiecie prudnickim,siedziba gminy miejsko-wiejskiej Prudnik.Historycznie leży na Górnym Śląsku.Od 1950 miasto administracyjnie należy do woj. opolskiego.Według danych z Narodowego Spisu Powszechnego z 2011 miasto miało 22256 mieszkańców.

Środowisko naturalne

Miasto jest położone w południowej części województwa opolskiego nad rzekami Prudnik(lewy dopływ Osobłogi) i Złoty Potok,na pograniczu Płaskowyżu Głubczyckiego i północno-wschodniej części Gór Opawskich. Nazwa
Prudnik jest zbohemizowaną postacią pierwotnej formy Prądnik,która pochodzi od rzeczownika prąd.Nazwa ta oznaczała pierwotnie rzekę o wartkim nurcie,następnie również osadę leżącą nad tą rzeką.Nazwa rzeki(dopływu Osobłogi) i miasta była od średniowiecza zapisywana z u będącym czeskim i morawskim odpowiednikiem ą.Miasto lokowane na prawie niemieckim otrzymało nazwę Neustadt(Nowe Miasto,łac.Neostadium),ale stara słowiańska nazwa była nadal w użyciu(1331 Prudnik).Jeszcze w XVI i XVII w.używano jej zamiennie z nazwą niemiecką np.w źródłach czeskich(Prudník,Proudník,Nejštát,Nové Město).Formę Polnisch-Neustadt stosowano w języku niemieckim do 1708 r.kiedy to zrezygnowano z przymiotnika polnisch w obawie,że potencjalni kupcy mogą nie trafić do tego śląskiego miasta,gdyż szukają go w Polsce.Używana również była polska forma Nowe Miasto.Jeszcze w 1750 roku nazwa"Nowe Miasto Królewskie"wymieniona jest w języku polskim przez Fryderyka II pośród innych miast śląskich w zarządzeniu urzędowym wydanym dla mieszkańców Śląska.W polskich publikacjach z XIX w.używano niekiedy zrekonstruowanej formy Prądnik.W mowie okolicznych mieszkańców posługujących się polską gwarą śląską nazwa Prudnik przetrwała do XX w.Obecną nazwę wprowadzono oficjalnie w 1946 r.
Historia

Ślady pobytu człowieka na terenie obecnego miasta Prudnik,potwierdzone badaniami archeologicznymi,sięgają epoki paleolitu.Miejscowa ludność utrzymywała kontakty handlowe z Rzymem,co dokumentują znalezione tu rzymskie monety datowane na lata 700 p.n.e.–1250 n.e.Istnieją dwie wersje powstania miasta.Pierwsza z tych wersji,obalona przez Weltzla w XIX w.mówi,że drewniany zamek Wagendrösel założyli ok.1000 roku templariusze co jest ewidentną nieprawdą,gdyż zakon powstał dopiero w 1118 roku.W XIX w.wieża miała być rozebrana,ale gdy pruski oficer dowiedział się o jej pochodzeniu,kazał ją zostawić.Druga wersja,która znajduje już częściowe potwierdzenie w dokumentach historycznych,wskazuje,że założycielem miasta był najwyższy marszałek Królestwa Czech i namiestnik Styrii czeski wielmoża Wok z Rożemberka(Woko de Rosenberch,Vok I.z Rožmberka).W latach 1255-1259 założył on w okolicy obecnego Prudnika kilka wsi i w zakolu rzeki Prudnik zamek gotycki,kontrolujący ruch na szlaku handlowym z Nysy do Opawy.Syn Woka,Henryk z Rożemberka ok.1279 roku uzyskał dla Prudnika lokację miasta na prawie niemieckim.Jedynym śladem pierwotnego miasta jest wieża Woka.Pozostała zabudowa w większości spaliła się natomiast budowle trwalsze,na przestrzeni wieków były rozbierane i przebudowywane.Miasto do 1337 r.znajdowało się w granicach czeskich Moraw i księstwa opawskiego,ostatnim morawskim panem był Albrecht z Fulštejnu.W 1337 r.król czeski Jan Luksemburczyk odkupił odeń Ziemię Prudnicką i przekazał ją wraz z miastem księciu niemodlińskiemu Bolesławowi Pierworodnemu.Prudnik pozostał w Koronie Czeskiej,stał się dziedziczną posiadłością Piastów Opolskich,lenników czeskiego władcy.Władali oni Prudnikiem do śmierci Jana II Dobrego w 1532 roku,na którym wygasła linia opolska.W myśl zawartych z Janem II Dobrym umów Prudnik wraz z całym księstwem raciborsko-opolskim przypadł królom czeskim z dynastii Habsburgów.Udzielali oni opolskiego lenna m.in.Wazom.Miasto stało sięł prężnym ośrodkiem rzemieślniczym i handlowym.Znani byli zwłaszcza prudniccy płóciennicy,eksportujący swoje wyroby do Holandii,a także garbarze.W trakcie wojny trzydziestoletniej(1618-1648)ludność Prudnika została zdziesiątkowana.W 1625 roku tereny te zostały objęte epidemią dżumy a w 1642 roku miasto zdobyli Szwedzi,którzy je splądrowali i spalili.Po zakończeniu wojny miasto zostało jednak szybko odbudowane,dzięki pomocy cesarza Ferdynanda III Habsburga i cechu śląskich rzeźników.Następnie w wyniku wojen śląskich w 1741 roku Prudnik znalazł się pod panowaniem Prus.W 1816 stał się siedzibą powiatu ziemskiego(Landkreis Neustadt O.S.)Na początku XIX wieku nastąpił dalszy rozwój miasta,głównie drogą przyjmowania na kwaterę pruskich wojsk.Przemysł przędzalniczy stopniowo podupada.Po wojnach pruskich i napoleońskich w 1816 r.miasto miało 82330 talarów długu przy wpływach 14687 talarów i wydatkach 14238 talarów.Dług ten mniej więcej utrzymał się do okresu wojny francusko pruskiej(1870).W 1828 roku miasto miało ok.4000 mieszkańców.W mieście powstały pierwsze fabryki wełny,lnu i jedwabiu,a także założona przez żydowskiego przemysłowca Samuela Fränkla fabryka adamaszku(istniała do 2011 r.jako ZPB"Frotex"S.A.)Wybudowano także cegielnię,browar,młyny i fabrykę octu.W 1876 roku otwarto linię kolejową,która połączyła Prudnik z Nysą i Koźlem.Na początek XX wieku w Prudniku zbudowano łaźnię miejską,park i koszary,a Prudnik stał się garnizonem wojskowym.W 1921 roku w trakcie plebiscytu śląskiego Prudnik znalazł się poza terenem plebiscytowym,choć istniały tu polskie organizacje w tym Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska.
18 marca 1945 roku Armia Czerwona zdobyła miasta,choć Prudnik miastem frontowym był aż do maja 1945 roku(w związku z tym,że w niewielkiej odległości od miasta broniły się oddziały niemieckie,które skapitulowały dopiero w maju 1945 roku).Wtedy też miasto zostało przejęte przez administrację polską.Wówczas w Prudniku i okolicy została osiedlona m.in.część polskich repatriantów z Kresów Wschodnich z Nadwórnej(dawny powiat nadwórniański w województwie stanisławowskim) i okolic Tarnopola.Niemieckojęzyczna ludność została wysiedlona na zachód.
Zabytki
Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są:

• stare miasto,w granicach średniowiecznego założenia
• Kościół parafialny pw.św.Michała Archanioła,wzniesiony w 1279 roku,w dokumentach wzmiankowany w 1321 roku,pierwotnie drewniany,z 1612 r.obecnie istniejący kościół zaczęto budować w l.1730-1738,wypisany z księgi rejestru
• zespół klasztorny bonifratrów,z l.1783-1787:kościół par.pw.św.Apostołów Piotra i Pawła i klasztor oo.bonifratrów,został zbudowany w 1783 roku,wypisane z księgi rejestru,znajduje się przy obecnej ulicy Piastowskiej
• ruina klasztoru,z XVIII w.wypisany z księgi rejestru,nie istnieje
• kaplica przydrożna,z XIX w.wypisana z księgi rejestru
• kaplica,ul.Poniatowskiego 17(d.Wiejska),z XVIII w.
• plebania,z XVIII w./XIX w.
• cmentarz komunalny,ul.Kościuszki,z 1870 r.:mogiła zbiorowa ofiar II wojny światowej
• cmentarz żydowski,ul.Kolejowa,z k.XIX w.
• bożnica
• mogiła zbiorowa ofiar II wojny światowej
• park miejski,z k.XIX w.
• wieża zamkowa zwana wieżą Woka,z XIII/XIV w.XV w.pozostałość starego,średniowiecznego murowanego zamku zbudowanego prawdopodobnie przed 1262 rokiem przez Woka z Rosenbergu,usytuowana jest w zachodniej części Starego Miasta,na lekkim wzniesieniu.Z dawnego zamku pozostała cylindryczna,murowana z kamienia wieża tzw.stołp(wieża ostatniej szansy)o dwu kondygnacjach zaznaczonych odsadzkami oraz z trzecią niższą kondygnacją o rzucie ośmioboku.Od północy,w połowie wysokości znajduje się otwór w obramieniu kamiennym z dwoma konsolkami.Po gruntownej renowacji w 2009 roku wieża Woka stała się punktem widokowym zarządzanym przez Muzeum Ziemi Prudnickiej;wypisana z księgi rejestru
• mury obronne miejskie z dwiema basztami murowanymi z kamienia i cegły z XV-XVI w.zachowany fragment,w chwili obecnej znajduje się tam Muzeum Ziemi Prudnickiej i Bramą Dolną w dokumentach wzmiankowana w 1481 roku,usytuowana jest w południowej zwartej zabudowanej obecnej ulicy Batorego.Do wysokości drugiej kondygnacji wieży wybudowana jest w mury zbudowanych później kamienic.Wieża jest murowana,otynkowana,posiada trzy kondygnacje i jest zwieńczona murowanym hełmem stożkowym.Została odremontowana w 2006 roku,wypisane z księgi rejestru
• ratusz miejski,z XVIII w.1840 r.jako obiekt drewniany istniał już w średniowieczu,murowany powstał w 1782 roku a obecny kształt uzyskał w latach 1894-1896,wypisany z księgi rejestru
• „Dom Katolicki”,pl.Farny 1,z poł.XIX w.wypisany z księgi rejestru
• domy,ul.Batorego 7,z poł.XIX w.wypisany z księgi rejestru
• dom,ul.Batorego 11
• dom,ul.Bolesława Chrobrego 34,z poł.XIX w.
• dom,ul.Bolesława Chrobrego 51,z XVIII w./XIX w.nie istnieje
• domy,ul.Damrota 21,23,z k.XVIII w.nie istnieją
• dom,ul.Górna 1,z XVIII w.wypisany z księgi rejestru
• dom,ul.Jagiellońska 3(d.21),z XIX w.
• willa,obecnie dom kultury,ul.Kościuszki,z k.XIX w.
• areszt śledczy,ul.Kościuszki 7,z l.1856-90
• dom,ul.Krótka 1/ul.Łąkowa 1,wypisany z księgi rejestru
• domy,ul.Krótka 2(d.5),3(d.2),4(d.6),z XVIII w./XIX w.nie istnieją
• dom,ul.Krótka d.3,z XVIII w./XIX w.
• dom z oficyną,ul.Młyńska 1/3,z poł.XIX w.XX w.
• willa,ul.Nyska 2,z poł.XIX w.
• willa Samuela Fränkla,ul.Kościuszki 1,z pocz.XX w.
• dom,ul.Parkowa 2,z pocz.XX w.
• łaźnia miejska,ul.Parkowa 4(d.6),zbudowana w 1908 r.pocz.XX w.posiada kryty basen
• domy,ul.Piastowska 9,22,z XIX w.
• budynek liceum medycznego,ul.Piastowska 26,z 1873 r.ogrodzenie metalowe
• zajazd,ul.Piastowska 65,z poł.XVIII w.
• dom,ul.Ratuszowa 7,z XIX w.wypisany z księgi rejestru
• domy,Rynek 2(d.40,)z 1769 r.3(d.41),26(d.11)
• domy,Rynek 22(d.32)25(d.2),wypisane z księgi rejestru
• domy,ul.Sobieskiego 2,4,5(d.3),6,7(d.5),8,13(d.11),z XVII w.XVIII w.XIX w.wypisane z księgi rejestru
• domy,ul.Sobieskiego 9(d.7),30,XVIII w.z poł.XIX w.
• domy renesansowe kamieniczki mieszczańskie,ul.Zamkowa 1-2(d.2),3-7(d.3),3-7(d.4),3-7(d.5),3-7(d.6),3-7(d.7),z XVII w.XVIII w.wypisane z księgi rejestru
• młyn wodny,z 1788 r.

inne zabytki:

• klasztor franciszkanów w Prudniku-Lesie klasztor powstał w 1852 roku.Wtedy to przybył tu franciszkański odłam alkantarystów.Wybierając zaciszne miejsce w pobliżu Prudnika,zrezygnowali z osiedlenia się w klasztorze na Górze Świętej Anny.W wyniku konfliktu z diecezją alkantaryści opuścili Prudnik,ich miejsce zajął pustelnik.W 1866 roku na stałe zamieszkali tu franciszkanie.Ich dziełem był kilkukrotnie rozbudowywany klasztor(kościół 1866,klasztor 1900 i 1921).Przy klasztorze powstała droga krzyżowa,a w 1904 r.uroczyście poświęcono grotę lurdzką.Szczególną czcią otaczano znajdujący się w kościele obraz św.Józefa.W klasztorze tym w okresie od 6 października 1954 do 28 października 1955 był więziony kardynał Stefan Wyszyński.Znajduje się tam sala pamięci upamiętniająca to uwięzienie.Po skierowaniu prymasa do Komańczy postanowiono zamienić budynki klasztorne na prewentorium dla dzieci wojskowych.Prace były już zaawansowane,ale wskutek oporu mieszkańców Prudnika postanowiono oddać franciszkanom(Prowincji św.Jadwigi Zakonu Braci Mniejszych)ich własność.W 1996 roku biskup opolski,abp Alfons Nossol,podniósł kościół do rangi sanktuarium św.Józefa.Obecnie jest to jedno z najczęściej odwiedzanych miejsc w Górach Opawskich,czemu sprzyja istniejąca na Koziej Górze(316 m n.p.m.)od 2009 wieża widokowa
• kolumna maryjna,ufundowana w 1694 roku przez notariusza miejskiego Piotra Ortmana i jego żonę dla uczczenia ofiar dżumy w 1624 roku.Usytuowana w północno-zachodniej części Rynku
• figura św.Jana Nepomucena w Rynku,barokowa z 1733 r.
• fontanna,barokowa z 1695 r.także w Rynku.

Wspólnoty wyznaniowe
Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół Rzymskokatolicki
  • Parafia św.Michała Archanioła w Prudniku
  • Parafia Miłosierdzia Bożego w Prudniku(ul.Skowrońskiego 35)
• Kościół Zielonoświątkowy w RP
  • Zbór Syloe(ul.Kolejowa 40A)
• Świadkowie Jehowy
  • Zbór Prudnik

Oświata

• Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 1 im.Adama Mickiewicza
• II Liceum Ogólnokształcące im.Stefanii Sempołowskiej
• Zespół Szkół im.Janusza Korczaka
• Zespół Szkół Rolniczych
• Zespół Szkół Zawodowych nr 1
• Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy
• Publiczna Szkoła Podstawowa nr 1 im.Bohaterów Westerplatte
• Publiczna Szkoła Podstawowa nr 3 im.Powstańców Śląskich
• Publiczna Szkoła Podstawowa nr 4 im.Marii Konopnickiej
• Publiczne Gimnazjum nr 1 im.Kardynała Stefana Wyszyńskiego
• Publiczne Gimnazjum nr 2 im.Jana Pawła II
• Państwowa Szkoła Muzyczna I st.im.Karola Szymanowskiego

Kultura

• Prudnicki Ośrodek Kultury
• Muzeum Ziemi Prudnickiej
• Prudnicka Grupa Fotograficzna
• Teatr Bez Garderoby

Media lokalne

• Tygodnik Prudnicki
• Gazeta Extra Prudnik24
• Portal Prudnik24.pl
• Telewizja Kablowa Prudnik
• Portal Prudnicka.pl

Sport

• Klub Sportowy Pogoń Prudnik(koszykówka II liga koszykówki mężczyzn)
• Miejski Klub Sportowy Pogoń Prudnik(piłka nożna IV liga opolska)
• Klub Sportowy"Obuwnik"Prudnik(łucznictwo I liga kobiet)
• Ludowy Klub Sportowy"Zarzewie"Prudnik(karate,szachy)
• Ludowy Klub Jeździecki"Olimp"Prudnik(jeździectwo)
• Miejski Klub Sportowy"Sparta"Prudnik(piłka nożna)
• Stowarzyszenie Sportowe"Tigers"Prudnik(parkour)

Administracja
Miasto jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej.Mieszkańcy Prudnika wybierają do swojej Rady Miejskiej 16 radnych(16 z 21).Pozostałych 5 radnych wybierają mieszkańcy terenów wiejskich gminy Prudnik.Organem wykonawczym jest burmistrz.Siedzibą władz jest Urząd Miejski przy ul.Kościuszki.W mieście znajduje się starostwo powiatu prudnickiego.
Burmistrzowie Prudnika

• Henryk Engel(1876–1899,1903)(z przerwami)21 marca 1903 przyznano mu tytuł Honorowego Obywatela Miasta.
• Jan Roszkowski(1990-1998)
• Zenon Kowalczyk(1998–2006)
• Franciszek Fejdych(PO)(od 2006)

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie

Miasto	Kraj	Data podpisania umowy
Northeim	Niemcy	1990
Bogumin(Bohumín)	Czechy	2000
Nadwórna(Nadwirna)	Ukraina	2000
Karniów/Krnów(Krnov)	Czechy	2002
San Giustino	Włochy	2002

Gospodarka
W miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rolne Stadnina Koni Prudnik.Od 1994 działa jako Stadnina Koni Prudnik Sp. z o.o.
Transport
Przez Prudnik przechodzą droga krajowa nr 40(Pyskowice granica czeska) i droga krajowa nr 41(Nysa granica czeska).Chociaż w ostatnich latach zbudowano obwodnicę,nie obejmuje ona ruchu do Czech,który prowadzi przez miasto.Z Prudnika można dojechać pociągiem do Nysy i Kędzierzyna-Koźla.Przez miasto przebiega linia kolejowa nr 137(Katowice-Legnica) i kończy się nieużywana linia kolejowa nr 306(Gogolin-Prudnik),stacja Prudnik.
Osoby urodzone w Prudniku

• Mikołaj Henel z Hennenfeldu(1582–1656),śląski kronikarz
• Daniel Löbrinus Novoměstský(1585–1623),czeski kaznodzieja i pisarz religijny
• Klara Wolff(1805–1853),współzałożycielka zakonu żeńskiego Zgromadzenia Sióstr św.Elżbiety,Elżbietanki
• Karol Dziatzko(1842–1903),filolog klasyczny i bibliolog,dyrektor biblioteki uniwersyteckiej we Wrocławiu i Gotyndze
• Samuel Fränkel(1801–1881),żydowski przedsiębiorca,załozyciel fabryki tekstyliów(S.Fränkel)w Prudníku,ob.Frotex S.A.
• Eugen Fraenkel(1853–1925),wybitny patolog i bakteriolog,pracował w Hamburgu
• Max Pinkus(1857–1934),žydowski przedsiębiorca i mecenas
• Paul Bahlmann(1857–1937),niemiecki pisarz
• Felice Bauer(1887–1960),narzeczona Franza Kafki
• Bernd Scholz(1911–1969),kompozytor
• Walter Odersky(*1931),przewodniczący Federalnego Trybunału Sprawiedliwości w Niemczech
• Dietrich Unkrodt(1934–2006),berlinský muzyk,pionier solowej gry na tubie
• Ojciec Jan Góra OP(*1948),duszpasterz akademicki w Poznaniu,twórca Ogólnopolskich Spotkań Młodzieży w Lednicy
• Aleksandra Konieczna,aktorka teatrów warszawskich
• Peter Peschel(*1972),piłkarz,były zawodnik Borussii Dortmund
• Bogusław Pawłowski(*1962),wybitny antropolog,kierownik Katedry Biologii Człowieka na Uniwersytecie Wrocławskim