Bytów

(dodatk.nazwa w j.kaszub.Bëtowò;niem.Bütow,ukr.Битів)miasto w woj.pomorskim,w powiecie bytowskim,siedziba gminy miejsko-wiejskiej Bytów,położone na Pojezierzu Bytowskim,nad rzekami Borują oraz Bytową i jeziorem Jeleń.Miasto stanowi lokalny węzeł drogowy(DK20,DW209,DW212,DW228).W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj.słupskiego.Ośrodek turystyczno-wypoczynkowy.Przemysł elektrotechniczny,spożywczy,drzewny i metalowy.W miejscowości działał Zakład Rybacki Bytów wchodzący w skład Państwowego Gospodarstwa Rybackiego Słupsk.

Historia

Dawny gród pomorski wzmiankowany w powstałej około 1113 kronice Galla Anonima(łac.castrum nomine Bitom),jako zdobyty i złupiony przez Bolesława III Krzywoustego."Innym razem podobnie zdobył inny gród,zwany Bytom[Bytów],skąd nie mniej wyniósł sławy i pożytku,jak z tamtego.Albowiem wyprowadził stamtąd obfitą zdobycz i jeńców,a miejsce samo zamienił w pustynię."W 1329 zajęty przez Krzyżaków.Prawa miejskie otrzymał 12 lipca 1346.Od roku 1410 po bitwie pod Grunwaldem należał ponownie do Polski.Został przekazany przez króla Władysława Jagiełło księciu pomorskiemu Bogusławowi VIII,następnie w roku 1466 Kazimierz Jagiellończyk podarował go księciu szczecińskiemu Erykowi II.W latach 1526-1637 wraz z całą ziemią lęborsko-bytowską był lennem Polski.W 1637 Bytów z Lęborkiem zostaje przyłączony do Królestwa Polskiego.W dniu 6 listopada 1657 Bytów po traktacie bydgoskim trafia pod władzę Brandenburgii(dynastii Hohenzollernów),formalnie jako lenno Polski.W 1912 Polacy stanowili w powiecie bytowskim ok.15% ludności i Traktat Wersalski pozostawił miasto w granicach Niemiec.Mimo to w okresie 1919-1939 działały tu liczne polskie organizacje.W okresie II wojny światowej ośrodek konspiracji(Gryf Kaszubski).W 1945 zniszczony w 70% i włączony do Polski;niemiecką ludność miasta wysiedlono.Stopniowo odbudowywany;siedziba powiatu 1946-1975.Po 1947 Bytów oraz okolice został zasiedlony osadnikami z wschodniej i centralnej Polski,m.in.w ramach("Akcji Wisła").
Zabytki
Zabytkami prawnie chronionymi są:

• śródmieście miasta,
• wieża pozostałość po d.katolickim kościele pw.św.Katarzyny,ob.galeria sztuki,ul.Starokościelna,poł.XIV,
• kościół ewangelicki pw.św.Elżbiety,ob.rzym.-kat.par.pw.św.Katarzyny,wzorowany na kościele św.Macieja w Berlinie projektu F.A.Stülera,1847-1854,ul.Jana Pawła II 16,
• cerkiew pw.św.Jerzego,dawny kościół ewangelicki ob.greckokatolicki,ul.Josyfa Slipyja,XVII,cmentarz,
• zamek krzyżacki,XIV/XV,XVI/XVII,
• młyn zamkowy,ul.Młyńska 6,1791,ob.dyskoteka,
• kamienice,ul.Jana Pawła II nr 10,12,14,XVIII/XIX,
• bank(ob.Pekao S.A.)ul.Bauera 3,XIX,
• dom,ul.1 Maja 2,pocz.XIX,
• Poczta,ul.Wojska Polskiego 10,ok.1800,
• dom,ul.Wojska Polskiego 22,pocz.XIX,
• spichlerz,ul.Ogrodowa 10,szachulcowy,poł.XIX,
• most kolejowy(kamienno-ceglany)na rzece Boruji,1882-84,

Cennymi zabytkami architektury(niechronionymi)są:

• Szpital przy ul.Lęborskiej z 1933,ob.rozbudowany
• Dom modernistyczny z lat 30.XX w.ul.Prosta 3
• Dom modernistyczny z 1935(projekt),ul.Zielona 2-4

Transport
W mieście krzyżują się drogi:

• droga krajowa nr 20:Stargard Szczeciński Szczecinek Bytów Gdynia
• droga wojewódzka nr 209:Warszkowo Bytów
• droga wojewódzka nr 228:Bytów Kartuzy
• droga wojewódzka nr 212:Osowo Lęborskie Bytów Chojnice Kamionka nad jeziorem Zamarte

Dawniej przez Bytów przebiegała linia kolejowa Miastko Bytów Lębork.
Kolej
Kolej dotarła do miasta od strony Słupska w 1884;w 1901 połączono je z Lipuszem,w 1902 z Lęborkiem,w 1909 z Miastkiem.W ten sposób Bytów stał się stacją węzłową,jednak po przejściu frontu w 1945 odcinki Bytów-Lębork oraz Bytów-Miastko rozebrano.Ostatecznie kolejową komunikację pasażerską zlikwidowano w 1991.W 2008 z dworca PKP w Bytowie wyruszył specjalny pociąg Transcassubia,który zawiózł bytowskich Kaszubów na X Zjazd Kaszubów do Gdańska.Z uwagi na zły stan torów 23-kilometrowy odcinek z Bytowa do Lipusza pociąg pokonywał z prędkością 20 km/h.W Lipuszu połączono dwa składy pociągów z Chojnic i Bytowa,by dalej razem pomknąć do stolicy województwa.4 lipca 2009 w Bytowie odbył się XI Zjazd Kaszubów z udziałem premiera D.Tuska.Pociągi specjalne"Transcassubia"przywiozły uczestników na XI Zjazd z Helu,Gdyni i Chojnic.W lipcu 2012 z dworca kolejowego w Bytowie wyruszy specjalny pociąg"Transcassubia",który przywiezie bytowskich i innych Kaszubów na XIV Zjazd Kaszubów do Sopotu.Przywrócenie pasażerskiego połączenia kolejowego z Gdańskiem i Gdynią ma zapewnić Pomorska Kolej Metropolitalna
Edukacja
W Bytowie znajdują się 3 szkoły ponadgimnazjalne(Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych,Zespół Szkół Ogólnokształcących,Zespół Szkół Ekonomiczno-Rolniczych im.Stanisława Staszica),2 gimnazja,2 szkoły podstawowe,Ośrodek Szkolno-Wychowawczy oraz Filia Państwowej Szkoły Muzycznej I i II stopnia w Słupsku.
W Bytowie działają również szkoły niepubliczne prowadzone przez Prywatne Centrum Edukacyjne Marmołowski:

• Zaoczne Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych(1999)
• Zaoczne Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych(2008)
• Policealne Studium Zawodowe(1999)

Wspólnoty religijne
Na terenie miasta działalność religijną prowadzi Kościół Rzymskokatolicki który posiada dwie parafie(pw.św.Katarzyny i pw.św.Filipa Neri),Kościół Greckokatolicki obrzędu bizantyjsko-ukraińskiego,Kościół Zielonoświątkowy protestancka wspólnota o charakterze ewangelicznym oraz zbór Świadkowie Jehowy.

• Kościół Greckokatolicki
  • parafia św.Jerzego
• Kościół Rzymskokatolicki
  • parafia św.Filipa Neri
  • parafia św.Katarzyny Aleksandryjskiej i św.Jana Chrzciciela
• Kościół Zielonoświątkowy
• Świadkowie Jehowy.
  • zbór

Współpraca samorządowa
Miasta partnerskie:

• Markaryd
• Zaleszczyki
• Frankenberg
• Winona
• Gdańsk

Wywodzący się z Bytowa

• Krzysztof Czeczot aktor,dramaturg.
• Hermann Gutzmann niemiecki lekarz,jeden z pionierów foniatrii.
• Czesław Lang działacz sportowy oraz organizator Tour de Pologne i Škoda Auto Grand Prix MTB.
• Roman Malek prof.dr,polski sinolog,ksiądz ze Zgromadzenia Słowa Bożego(Werbiści),dyrektor sinologicznego instytutu Monumenta Serica w Sankt Augustin koło Bonn w Niemczech.
• Rafał Mohr polski aktor filmowy i teatralny.
• Edmund Wnuk-Lipiński polski socjolog(prof.)założyciel i pierwszy dyrektor Instytutu Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk w Warszawie.
• Jerzy Jeszke polski aktor musicalowy,wokalista-śpiewak,wysoki(baryton)rockowy.
• Krystyna Kamińska polska prawnik specjalizująca się w historii administracji i historii powszechnej państwa i prawa.
• Barbara Kosmowska autorka książek dla młodzieży
• Leszek Pękalski seryjny morderca znany też jako"Wampir z Bytowa"
• Agnieszka Hendel Niemiecka fotomodelka oraz współprowadząca program Die Niels Ruf Show w latach 2008-2012.miss Playmate 2006 Germany,a także Miss Playmate Lipca 2006 w Polskim miesięcznku Playboy