Działdowo

(niem.Soldau)miasto i gmina w Polsce,w województwie warmińsko-mazurskim,w powiecie działdowskim.Miasto jest położone nad rzeką Działdówką(nazwa odcinka rzeki Wkry).Jest największym miastem powiatu działdowskiego,na 11.miejscu w województwie warmińsko-mazurskim oraz na 213.miejscu w Polsce.Według danych Głównego Urzędu Statystycznego,na stan z dnia 31 marca 2011 roku miasto liczyło 21619 mieszkańców.Jedyne miasto na Mazurach,które przed 1945 rokiem znajdowało się w granicach Polski.

Historia

Pierwsze osadnictwo i założenie miasta Działdowo zostało założone na początku XIV wieku.Lokacja nastąpiła na ziemi sasińskiej,którą bez powodzenia próbowali sobie podporządkować książęta polscy,a ostatecznie podbił zakon krzyżacki;wykopaliska z 1983 roku wskazywały na osadnictwo pruskie na tym terenie już w XI i XII wieku.Stopniowo Krzyżacy kolonizowali zdobyte ziemie,w 1326 roku lokując pobliskie Dąbrówno.Budowę zamku działdowskiego rozpoczęto w 1340 roku na sztucznie podwyższonym wzniesieniu.Niedaleko przyszłego zamku znajdowały się dwie osady rybackie:Soldov oraz Rybaki,a na potrzeby rozbudowy budowli ustanowiono kolejną,zwaną Wolą.W 1344 osadzie Soldov zostały nadane prawa miejskie oraz nazwa Soldav,a pięć lat później dokumentem lokacyjnym powiększono obszar miasta.Etymologia nazwy miasta nie została jak dotąd wyjaśniona.Położenie przygraniczne oraz przyczyny polityczne stały się powodem do zaciekłych walk między państwami.W 1410 roku król Polski Władysław II Jagiełło na krótko zdobył Działdowo,podobnie miasto było nękane przez wojska polskie w 1414 i 1422 roku.W 1466 po wojnie trzynastoletniej miasto pozostało w granicach Prus Książęcych,które z kolei w latach 1525–1657 stanowiły polskie lenno.Ukształtował się samorząd miejski z burmistrzem i radą miejską,a wskutek reformy administracyjnej Działdowo otrzymało status starostwa.Utraciło go w 1752 roku,już w ramach Królestwa Prus,na rzecz Nidzicy.W 1871 jako część Królestwa Prus miasto weszło w skład zjednoczonej II Rzeszy Niemieckiej.
Działdowo w latach 1918–1945
Gdy w 1918 roku Niemcy przegrały I wojnę światową,28 czerwca 1919 roku na mocy traktatu wersalskiego Działdowo wraz z okolicznymi wioskami przyznano odrodzonej Polsce bez przeprowadzania plebiscytu.17 stycznia 1920 roku polskie oddziały wojskowe wkroczyły do miasta,a następnego dnia uroczyście włączono je do II Rzeczypospolitej.Utworzony został odrębny powiat działdowski liczący 491,77 km² powierzchni.Komisarycznym burmistrzem miasta został Georg Boenheim.Władze miejskie podczas wojny polsko-bolszewickiej ewakuowały się jednak do Tucholi,a od 14 do 18 sierpnia 1920 roku wojska bolszewickiej Rosji okupowały miasto.23 sierpnia władze Działdowa powróciły do miasta.W 1938 roku powiat działdowski został włączony do województwa warszawskiego.2 września 1939 roku Działdowo znalazło się pod okupacją wojsk hitlerowskich.Działalność rozpoczął aparat represji reprezentowany przez Einsatzgruppen i Selbstschutz;Działdowo zostało włączone do powiatu nidzickiego w ramach prowincji Prusy Wschodnie,a jego nazwę zmieniono na Soldau.W latach 1939-1945 istniał niemiecki obóz koncentracyjny KL Soldau,w którym zamordowano około 3 tysięcy więźniów,między innymi arcybiskup płocki Antoni Julian Nowowiejski i biskup Leon Wetmański.18 stycznia 1945 roku wojska radzieckie wkroczyły do Działdowa.Zaraz potem rozpoczęło się organizowanie aparatu represji pod nadzorem NKWD,które terroryzowało ludność miejską.Dokumentowane były przypadki rozstrzelań i gwałtów,działał Obóz Nakazowo Rozdzielczy dla żołnierzy Armii Krajowej i osób z Deutsche Volksliste.Wojska radzieckie opuściły Działdowo w październiku 1945 roku.
Dalsze losy
W lutym 1945 roku zorganizowane zostały nowe władze miasta pod nazwą Miejskiej Rady Narodowej,której przewodniczącym został Franciszek Weselik.W 1950 roku zlikwidowane zostało stanowisko burmistrza,zastąpione kolegialnym prezydium rady,a sam powiat działdowski został podporządkowany województwu olsztyńskiemu.W 1954 zorganizowane zostały pierwsze powszechne wybory do rad narodowych.W 1975 roku na mocy reformy administracyjnej zlikwidowany został powiat działdowski,a powstała na jego miejscu gmina Działdowo weszła w skład województwa ciechanowskiego.Po transformacji ustrojowej w Polsce przeprowadzono w maju 1990 roku nowe wybory do rad narodowych,usuwając działaczy Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej;w tym samym roku zlikwidowano rady narodowe,a ustanowiony został sejmik samorządowy.Na nowo został utworzony urząd burmistrza,który objął Ryszard Duda.W 1991 roku dokonano rozdziału gminy miejskiej i gminy wiejskiej Działdowa.W 1999 roku Działdowo na mocy administracyjnej reformy stało się miastem powiatowym w ramach województwa warmińsko-mazurskiego.
Powierzchnia i ludność

W 2007 roku miasto Działdowo miało według danych Głównego Urzędu Statystycznego powierzchnię 11,13 km²,z czego 53% stanowiły użytki rolne,a 6% użytki leśne.Miasto Działdowo według danych GUS z 2012 roku zamieszkiwało 21592 mieszkańców,z czego 10432 stanowili mężczyźni, a 11160 kobiety.

Samorząd
Mieszkańcy Gminy Miasta Działdowa wybierają 21 radnych,spośród których wybierany jest przewodniczący,wyznaczający dwoje wiceprzewodniczących.Na stan z 1 maja 2013 roku przewodniczącym Rady Miasta Działdowa jest Marian Andrzej Odachowski.Zarząd nad miastem obejmuje burmistrz,którym na stan z 2013 roku jest Bronisław Mazurkiewicz,wybrany w 2006 roku w wyborach samorządowych.Miasto należy do trzech stowarzyszeń gmin:Związku Miast Polskich,Związku Gmin Warmińsko-Mazurskich oraz Ekologicznego Związku Gmin„Działdowszczyzna”.
Gospodarka i infrastruktura
Działdowo jest ośrodkiem przemysłowym oraz handlowo-usługowym.W tym mieście ukształtowane są między innymi przemysły szklarski(reprezentowany przez zakład Heinz Glas GmbH),meblarski,spożywczy(Mlekovita) i budowlany;działają też zakłady obuwnicze.Aktywną działalność podejmują spółki handlowo-usługowe.Lokalną przedsiębiorczość wspiera założona w 1997 roku Działdowska Agencja Rozwoju.W mieście krzyżują się drogi wojewódzkie:nr 542,544 i 545,istnieje też zelektryfikowane połączenie kolejowe ze stacją kolejową.U początków swej działalności Działdowo było głównie ośrodkiem rzemieślniczym.Ożywienie rozwoju miasta nastąpiło w XIX wieku;w latach 1861–1862 wybrukowano szosę do pobliskich Lidzbarka i Dąbrówna,w latach 1878–1888 zbudowano kilka połączeń kolejowych prowadzących przez miasto,otwarto też dworzec kolejowy.W latach 1910–1912 miasto zbudowało kanalizację oraz wodociągi,w 1937 roku natomiast podłączono je do sieci elektrycznej.Dynamiczny rozwój Działdowo przeżyło w II połowie XX wieku:w 1973 roku otrzymało gaz ziemny,rok później szpital,w 1976 roku nowy dworzec kolejowy(odnowiony w 2012 roku).W latach 80.XX wieku Działdowo zyskało dostęp do automatycznego połączenia telefonicznego oraz zelektryfikowanej linii kolejowej.
Kultura i architektura
W Działdowie działa lokalny Miejski Dom Kultury,w ramach którego organizowane są wydarzenia kulturalne;tam też znajdują się kino i teatr.Działalność prasową prowadzi lokalna„Gazeta Działdowska”,będąca filią„Gazety Olsztyńskiej”,a także„Tygodnik Działdowski”.Istnieje również rozgłośnia Radio Działdowo.Architektura miejska zawiera liczne zabytki,między innymi kościół pw.Podwyższenia Krzyża Świętego z XIV wieku,kościół pw.św.Wojciecha z 1896 roku,gotycki zamek z XIV wieku,XVII-wieczny ratusz,budynek dawnej synagogi,wieżę ciśnień,budynek szkoły medycznej przy ulicy Wolności oraz ukształtowany na przełomie XVIII i XIX wieku rynek z zabudową koło ratusza.Na ulicy Władysława Jagiełły znajduje się również kompleks zabytkowych kamienic.W Działdowie znajduje się kilkanaście pomników i miejsc pamięci,między innymi przy ulicy Męczenników,przy ulicy Grunwaldzkiej,w lesie w Komornikach,na cmentarzu parafialnym,przy ulicy Nidzickiej oraz Jagiełły.
Sport i rekreacja
Sport
W Działdowie znajduje się rozwinięta baza sportowa.Miasto ma siedem boisk wielofunkcyjnych wybudowanych w ramach programu Orlik 2012.Na terenie Działdowa funkcjonują następujące kluby sportowe:piłkarski Start Kombet Działdowo,biorący udział w rozgrywkach III ligi,młodzieżowy piłkarski KS Wkra Działdowo,siatkarski SPS Działdowo oraz Działdowski Klub Teakwondo.Działają również Uczniowskie Kluby Sportowe specjalizujące się w lekkoatletyce,koszykówce,siatkówce,piłce ręcznej,base- i softballu.Koordynacją imprez sportowych w Działdowie zajmuje się Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji.W Działdowie funkcjonują również dwa parki miejskie.Pierwszy z nich imienia Honorowych Dawców Krwi znajduje się na rogu ulic Wolności oraz Sportowej.W tym parku w 1987 roku ustanowiono pomnik przyrody w postaci dębu szypułkowego o obwodzie w chwili powołania 397 cm.Drugi z parków otrzymał imię Jana Pawła II i umiejscowiony jest wzdłuż ulicy Męczenników.W 2011 roku uległ on rewitalizacji,otrzymując oczko wodne;w nim znajduje się także plac zabaw oraz skatepark.
Szlaki turystyczne przechodzące przez miasto
Szlak Grunwaldzki Olsztyn,Gietrzwałd,Zawady Małe,Stare Jabłonki,Ostróda,Pietrzwałd,Wysoka Wieś,Lubawa,Sampława,Bratian,Nowe Miasto Lubawskie,Boleszyn,Lidzbark,Działdowo,Nidzica,Łyna,Dąbrówno,Grunwald,Olsztynek,Dorotowo,Olsztyn
Oświata i religia
Dzieci oraz młodzież w Działdowie pobierają naukę w licznych placówkach edukacyjnych.
Należą do nich:

• przedszkola miejskie(nr 1,nr 3,nr 4,nr 5),
• szkoły podstawowe(nr 3 im.Bronisława Malinowskiego,nr 4 im.Jana Pawła II),
• gimnazja(nr 1 im.Władysława Jagiełły,nr 2 im.Królowej Jadwigi),
• szkoły średnie(I Liceum Ogólnokształcące im.Stefana Żeromskiego,II Liceum Ogólnokształcące,Liceum Profilowane),a także Zasadnicza Szkoła Zawodowa i Szkoła Policealna.

Uczniowie podejmują aktywną działalność między innymi w kołach Caritas i Polskiego Czerwonego Krzyża,a także organizują imprezy ekologiczne.
Na terenie miasta działalność religijną prowadzą:

• Kościół Rzymskokatolicki(parafie:Podwyższenia Krzyża Świętego,św.Wojciecha oraz św.Katarzyny Aleksandryjskiej),
• Kościół Ewangelicko-Augsburski(parafia Zbawiciela),
• Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy(Sala Królestwa).

Miasta i powiaty partnerskie

• Powiat Hersfeld-Rotenburg
• Truskawiec