Wincenty z Kielczy

Inne formy nazwiska:Wincenty z"Kielc",Mistrz Wincenty,Vincentius de Kielcza,"Kielecki",dominikanin Wincenty,(ur.około 1200,zm.po 1262)polski poeta tworzący po łacinie,kompozytor,hagiograf,kanonik krakowski,dominikanin.Autor sławnego hymnu Gaude Mater Polonia.

Biografia

Był związany(jako klientela)ze śląskim rodem Odrowążów,być może nawet do niego należał.Trwa spór o jego miejsce urodzenia;niektórzy historycy(M.Plezia)uważają za dawną historiografią,że pochodził on z Kielc,inni(np.prof.Gerard Labuda),że z miejscowości Kielcza koło Strzelec Opolskich w województwie opolskim(posiadłości rodowej Odrowążów).Współczesna historiografia skłania się przeważnie ku drugiej opcji.Pierwsze nauki pobierał w krakowskiej szkole katedralnej.Początkowo był księdzem świeckim,związanym zrazu z kolegiatą kielecką.W roku 1217 i 1222 był kapelanem biskupa krakowskiego,Iwona Odrowąża.W latach 1227–1235 był kanonikiem krakowskim.Później,prawdopodobnie po roku 1237 został dominikaninem i należał do konwentu krakowskiego(według J.Kłoczkowskiego był dominikaninem od początku kariery duchownego).W roku 1237 przewoził zwłoki biskupa Iwona Odrowąża z włoskiej Modeny do Krakowa.Prawdopodobnie w latach 1258–1260 był przeorem klasztoru i konwentu dominikanów w Raciborzu. Twórczość literacka
Był autorem 2 redakcji żywotu biskupa Stanisława ze Szczepanowa Vita minor(Żywot mniejszy) i Vita maior(Żywot większy),uczestniczył też w staraniach o jego kanonizację,która nastąpiła w 1253 roku.Żywot mniejszy służył celom kanonizacyjnym,Żywot większy natomiast,będący jego rozszerzeniem został spisany kilka lat po kanonizacji podkreślał znaczenie świętego Stanisława w historii Polski i posiadał wymowę polityczno-ideową.Mistrz Wincenty propagował w tym dziele zjednoczenie rozbitej na dzielnice Polski.Przypisywano mu także kronikę historyczną,która miała być kontynuacją kroniki Wincentego Kadłubka(niestety zaginęła).W niej to miało być zapisane zdanie„Gorze się nam stało”w tej sytuacji najstarsze zapisane w języku polskim które zacytował później Jan Długosz.Kanonik był prawdopodobnie pierwszym,który określił Mieszka II jako gnuśnego i leniwego,od czego wzięła się zła sława tego władcy u potomnych.
Muzyka
Wincenty z Kielczy był także pierwszym znanym z imienia kompozytorem polskim.Jest przede wszystkim autorem tekstu i muzyki napisanego obok Vita minor oficjum rymowanego Historia gloriosissimi Stanislai(Historia najsławniejszego Stanisława),znanego także pod nazwą pierwszej antyfony Dies adest celebris(Nadchodzi dzień uroczysty),skomponowanego na uroczystość translacji,a prawdopodobnie prawykonanego 8 maja 1254.W skład oficjum wchodzi hymn nieszporny Gaude Mater Polonia(Raduj się,Matko Polsko;na melodię chorału gregoriańskiego Oh salutaris Hostia O zbawcza Hostio).Pod względem wartości estetycznej oficjum nie odbiega od podobnych,powstałych w tym samym czasie zachodnich kompozycji.Niektórzy przypisywali mu także autorstwo Bogurodzicy,choć najnowsze badania cofają datę powstania tej pieśni.
Wykaz dzieł
Dzieła literackie(wszystkie po łacinie)

• Vita sancti Stanislai episcopi cracoviensis(tekst zabytku znany jest w 2 redakcjach o spornych datach)
  • red.pierwsza,zwana vita minor(Żywot św.Stanisława):powst.według W.Kętrzyńskiego około roku 1230,według J.Lisowskiego przed kanonizacją 1253,według M.Plezi wkrótce po roku 1242;według P.Davida,B.Kürbisówny,G.Labudy w latach 1257–1261,według D.Borawskiej w latach 1257–1266;napisany z polecenia biskupa krakowskiego Prandoty w związku z procesem kanonizacyjnym Stanisława ze Szczepanowa;według P.Davida vita minor należała do większego zbioru hagiograficznego,złożonego z przedmowy,żywotu,opisu translacji ciała i cudów świętego;autor korzystał z Vita sancti Dominici Piotra Ferranda z lat 1239–1241,kronik Galla Anonima i mistrza Wincentego oraz legendy De sancto Adalberto episcopo;najdawniejszy znany odpis pochodzi z pierwszej połowy XIV wieku
  • red.druga,zwana vita maior(Żywot św.Stanisława):powst.według W.Kętrzyńskiego w latach 1260–1261,według B.Kürbisówny,G.Labudy i M.Plezi w latach 1257–1261,według P.Davida i D.Borawskiej z końcem XIII w.stanowi przeróbkę przedmowy i żywotu z całości pierwszej redakcji;najdawniejszy znany tekst pochodzi z drugiej połowy XIII wieku
    • wydania Vita minor wyd.:I.Polkowski pt.Legenda minor de S.Stanislao Martyre et Pontyfice...opere autographico,brak miejsca wydania 1882(edycja homograficzna w 10 egz.z kodeksu pergaminowego z XIV wieku Biblioteki Kapitulnej w Krakowie);W.Kętrzyński Monumenta Poloniae Historica,t.4(1884) i w odbitkach pt.Vitae et miracula sanctorum Poloniae patronorum Adalberti et Stanislai,Lwów 1883;fragmenty ogł.M.Perlbach"Ex sancti Stanislai Cracoviensis vitis et miraculis",1.Ex Vita...minore,Monumenta Germaniae Historica Scriptores,t.29(1892);rękopisy wylicza W.Kętrzyński:Wstęp do wydania Monumenta Poloniae Historica,t.4(1884)
    • wydania Vita minor wyd.W.Kętrzyński Monumenta Poloniae Historica,t.4(1884) i w odbitkach pt.Vitae et miracula sanctorum Poloniae patronorum Adalberti et Stanislai,Lwów 1883;fragmenty ogł.M.Perlbach"Ex sancti Stanislai Cracoviensis vitis et miraculis",1.Ex Vita...maiore,Monumenta Germaniae Historica Scriptores,t.29(1892);późniejszą przeróbkę ogł.J.W.Bandtkie,przy wyd.:Chronicon...Galla Anonima,Warszawa 1824;rękopisy wymienia W.Kętrzyński:Wstęp do wydania Monumenta Poloniae Historica,t.4(1884)
• De sancto Stanislao(sekwencja, inc.:Jesu Christe,rex superne...),wyd.krytyczne H.Kowalewicz"Cantica Medii Aevi Polono-latina",t.1:Sequentiae,Warszawa 1964,Bibl.Latina Medii et Recentioris Aevi,t.14
• niezachowana kronika historyczna kontynuująca dzieło Wincentego Kadłubka,tzw.zaginiona kronika dominikańska;mógł z niej korzystać Jan Długosz(historyk),pisząc swoje Roczniki
• Roczniki kapituły krakowskiej(spisane pod koniec życia).

Utwory o autorstwie niepewnym

• Dies adest celebris...(officium rymowane o św.Stanisławie),powst.prawdopodobnie około roku 1260,wyd.:H.Kętrzyński Monumenta Poloniae Historica,t.4(1884),s.355–362 i w odbitkach pt.Vitae et miracula sanctorum Poloniae patronorum Adalberti et Stanislai,Lwów 1883,s.155–162(z rękopisów Cesarskiej Biblioteki Nadwornej w Wiedniu nr 1765 i 1795,z XV w.);G.M.Dreves"Liturgische Reimofficien des Mittelalters",Analecta Hymnica Medii Aevi,t.5(1889),s.223–226(z rękopisu Biblioteki Kapitulnej w Krakowie nr 21 z końca XIV w.);W.Schenk"Kult liturgiczny św.Stanisława biskupa na Śląsku w świetle średniowiecznych rękopisów liturgicznych",Lublin 1959,KUL Rozprawy Doktorskie,Magisterskie i Seminaryjne.Wydział Teologiczny,t.9;inne źródła:rękopis Biblioteki Kapitulnej w Krakowie nr 84 z XIV lub początku XV w.;rękopis Biblioteki Jagiellońskiej nr 1258 z XV w.(Wincentego z Kielc jako autora podał J.Długosz)
• Laeta mundus...(sekwencja o św.Stanisławie),powstała prawdopodobnie jednocześnie z Dies adest celebris...,wyd.G.M.Dreves"Liturgische Reimofficien des Mittelalters",Analecta Hymnica Medii Aevi,t.5(1889),s.223;wyd.krytyczne H.Kowalewicz"Cantica Medii Aevi Polono-latina",t.1:Sequentiae,Warszawa 1964,Bibl.Latina Medii et Recentioris Aevi,t.14;przekł.polski ogł.M.Plezia"Najstarsza poezja polsko-łacińska(do połowy XVI wieku)",Wrocław 1952,Biblioteka Narodowa,seria I,nr 141;najdawniejsze rękopisy wymienia B.Gładysz"Łacińskie sekwencje mszalne z polskich źródeł średniowiecznych",Ateneum Kapłańskie,t.33(1934) i odb.Włocławek 1934(na okładce:1937),s.12;H.Kowalewicz"Cantica Medii Aevi Polono-latina",t.1:Sequentiae,Warszawa 1964,Bibl.Latina Medii et Recentioris Aevi,t.14.

Kompozycje

• Oficjum rymowane Historia Gloriosissimi Stanislai,a z tego najbardziej znane:hymn nieszporny Gaude Mater Polonia oraz antyfony Dies adest celebris i Ortus de Polonia
• Sekwencja Laeta,mundus(Raduj się,świecie;ok.1255)być może Wincenty napisał tylko tekst do istniejącej już melodii
• Sekwencja Iesu Christe,Rex superne(Jezu Chryste,królu na wysokości)(Autorstwo Wincentego z Kielczy nie zostało w pełni udowodnione,chociaż utwór pochodzi prawdopodobnie z XIII wieku.Melodia nie jest oryginalna,lecz jest adaptacją sekwencji Martyris eregii o św.Wincentym.[por.Musica antiqua polonica,średniowiecze noty,red.J.Morawski,PWM,s.11-12])