Gryfino

(niem.Greifenhagen)miasto w zachodniej części woj.zachodniopomorskiego,siedziba władz powiatu gryfińskiego i gminy miejsko-wiejskiej Gryfino.Leży nad Odrą Wschodnią na Równinie Wełtyńskiej.Pomiędzy rzeką a granicą z Niemcami(Odrą Zachodnią)znajduje się Park Krajobrazowy Dolina Dolnej Odry.Według danych z 31 marca 2011 miasto miało 21700 mieszkańców.

Historia

We wczesnym średniowieczu słowiańska osada rybacka o nazwie Dąbrowa.Historyczne początki miasta sięgają XIII wieku.Prawa miejskie na prawach magdeburskich Gryfino otrzymało w 1254 na mocy dokumentu lokacyjnego wydanego przez księcia Barnima I.Nowy ośrodek szybko zyskiwał na znaczeniu otrzymując dalsze przywileje.W 1271 książę przekazał miastu prawo zakładania cechów i gildii kupieckich,które miały być wzorowane na podobnych instytucjach Szczecina.Pierwszymi wójtami Gryfina byli jego zasadźcy,w pierwszej połowie XIV stulecia wójtostwo przeszło w ręce najbogatszego w mieście rodu Wobberminów.Miastem zarządzało dwóch burmistrzów.Od XIV wieku Gryfino było członkiem Hanzy.W drugiej połowie XIV wieku Gryfino związane coraz silniej ze Szczecinem zaczęło tracić na znaczeniu.Do końca XIV wieku uzależniło się całkowicie pod względem gospodarczym od stolicy księstwa,schodząc do roli ośrodka rynku lokalnego.Od 1640 pod władaniem Szwedów,którzy przed opuszczeniem miasta w 1679 zniszczyli mury obronne i mosty,co spowodowało spadek znaczenia handlowego.W XVIII wieku miasto podupadło gospodarczo,do czego przyczyniło się między innymi splądrowanie miasta przez wojska rosyjskie w 1760 podczas wojny siedmioletniej oraz wielka powódź w 1780.W tym czasie coraz większe znaczenie,jako źródło utrzymania mieszkańców,zyskiwało rolnictwo.Ponowne ożywienie nastąpiło w II połowie XIX wieku.W latach 1857–1860 wybudowano i przebudowano szereg obiektów,powstały przedmieścia:Szczecińskie(pn.)Bańskie(pd.) i najmłodsze po przeciwnej stronie torów kolejowych,położono drewniany most,a w 1877 miasto otrzymało połączenie kolejowe ze Szczecinem.W 1904 rozpoczęto regulację Odry.Około 1930 wybudowano fabrykę mydła,garbarnię i wytwórnię kapeluszy filcowych.Na ulicy Szczecińskiej wzniesiono szkołę rolniczą i rzeźnię,na północ od miasta zlokalizowano duży zakład suchej destylacji drewna.W 1945 miasto zostało zajęte przez wojska radzieckie.Zniszczenia zabudowy sięgnęły 70%.Od tego samego roku miasto znajduje się w granicach Polski.Dotychczasową nazwę miasta spolszczono w celu przystosowania do polskiego systemu nazewnictwa.Początkowo używano nazwy Gryfin,forma Gryfino została wprowadzona rozporządzeniem ministrów Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 roku.Dotychczasowych mieszkańców wysiedlono do Niemiec i zastąpiono polskimi osadnikami.W latach 1954–1975 Gryfino pełniło rolę siedziby powiatu w ówczesnym województwie szczecińskim.Po reformie administracyjnej z 1999 ponownie stało się miastem powiatowym.

Architektura

Ochronie podlega cały układ Starego Miasta z 2.połowy XIII wieku.

Zabytki chronione prawnie

Kościół Narodzenia NMP późno romańsko-gotycki kościół parafialny,wcześniej pw.św.Mikołaja,budowla jest jednoprzęsłową,trójnawową halą z transeptem(nawą poprzeczną),prostokątnym chórem(prezbiterium) i kwadratową w rzucie wieżą zachodnią.Prosto zamknięte prezbiterium,transept i nawa główna w swoim rzucie tworzą układ krzyża greckiego(równoramiennego),początek budowy kościoła datuje się na rok 1278,w którym książę Barnim I przekazał patronat nad świątynią kościołowi NMP w Szczecinie.Fundację ołtarza w roku 1300 wiąże się z zakończeniem budowy części wschodniej kościoła,a więc prezbiterium i transeptu.Partie te wzniesione zostały z ciosów kamiennych przy użyciu cegły w architektonicznym detalu.Drugi etap budowy miałby być ukończony w 1325 roku,kiedy to książę Otton I ufundował drugi ołtarz.Zbudować wtedy miano z cegły bazylikowy,trójnawowy,jednoprzęsłowy korpus i kamienną w dolnej partii wieżę zachodnią.O istnieniu w tamtym czasie układu bazylikowego(nawy boczne niższe od nawy głównej)świadczą okna w górnej partii ścian nawy głównej,widoczne dziś na strychu kościoła.Trzeci etap budowy przypada na epokę późnego gotyku(XV wiek).Podwyższono wtedy nawy boczne do wysokości nawy głównej tworząc układ halowy oraz założono sklepienia gwiaździste(dotychczas kościół nakryty był drewnianym stropem).W 1938 r.zmieniono średniowieczny stożek wieńczący wieżę na zupełnie nie komponujący z całością neobarokowy hełm.(ul.Kościelna 31)
Mury obronne XIV,XV wieku,mury wzniesiono z kamienia polnego układanego w grube warstwy,wyrównywane co ok.1 m drobnymi kamykami i okrzeskami,obecna wysokość murów nie przekracza 4 metrów pierwotnie sięgała około 6 m.Obecnie w najlepszym stanie pozostaje odcinek na południowo-wschodnim narożu miasta,przylegający do parku.Ma on ok.70 metrów długości,4 m wysokości i od 1,0 do 1,5 m grubości.(ul.Bałtycka,Wałowa,Murarska)

Brama Bańska wybudowana w XIV wieku następnie modernizowana w 1864,1979,1984.Cały masywny blok bramy ma 15,3 m wysokości,do 11,75 m zbudowany jest z kamienia polnego i nadbudowany w XV wieku cegłą o dalsze 3,55 metra.Wymiary zewnętrzne bramy wynoszą 8 m x 8,5 m,grubość ścian przejazdu wschodnia 1,65 m,zachodnia(z klatką schodową w grubości muru)2,20 m.Wielki ostrołukowy otwór nad przejazdem bramy od strony miasta zamurowany został po roku 1500(ulica Niepodległości).
Pałacyk pod Lwami z końca XIX wieku nazwę zawdzięcza rzeźbionym wizerunkom lwów,które ozdabiają bramę wjazdową.Wybudowano go w miejscu średniowiecznej fosy,którą zniwelowano w XVIII wieku.Pochodzi z końca XIX wieku i posiada formę willi o charakterze podmiejskiego dworku.Wybudował go przemysłowiec niemiecki Henrich Moller,producent mydła i środków piorących w miejscu ogrodów miejskich.
Poczta wraz z budynkiem gospodarczym budynek położony na narożniku ulic 1 maja od południa i ul.Sprzymierzonych od wschodniej.Budynek powstał w roku 1883 z przeznaczeniem na urząd pocztowy.Lokalizacja budynku w tym miejscu wiąże się z powstaniem w 1877 roku linii kolejowej Kostrzyn-Szczecin.
Rzeźnia zespół budynków z początku XX wieku,budynek produkcyjny z wieżą ciśnień,budynek administracyjno-mieszkalny,magazyn,ogrodzenie.Rzeźnia powstała na terenach przemysłowego Przedmieścia Szczecińskiego(Stettiner Vorstadt).Istniejącą zabudowę rzeźnia otrzymała na początku XX wieku,jej zabudowania stoją na czworobocznym placu,otoczonym wysokim ceglanym murem,a od strony ul.Szczecińskiej kutym ogrodzeniem na ceglanych filarach.Zespół rzeźni wzniesiono z ceramicznej cegły.Obiekty w większości jednokondygnacyjne przykryte są dachami o zróżnicowanym kształcie.Na początku XX wieku zakład zajmował się wyrobem wędlin oraz konserw.Po 1945 r.rzeźnia nadal funkcjonowała jako masarnia.Po 1994 roku zaprzestano produkcji,a obiekt sprzedano prywatnemu właścicielowi.(ul.Szczecińska 37).

Inne obiekty historyczne

Cmentarz wojenny powstał w 1946 roku w wyniku ekshumacji w latach 1947,1948,1953,1954,1969,posiada powierzchnię 0,70 ha,założony w 1946 r.Zwłoki poległych ekshumowano z miejscowości:Gryfino,Zdunowo,Trzebiatów,Stargard Szczeciński,Chlebowo,Śmierdnica,Kobylanka,Daleszewo,Kliniska,Sobieradz,Goleniów,Łobez,Żelisławiec,Gardno,Dobra.Łącznie na cmentarzu spoczęło 7134 żołnierzy,w tym 1220 żołnierzy znanych i 5914 żołnierzy nieznanych.W latach 1972-74 cmentarz przebudowano według projektu Witolda Andrzejewskiego.
Cmentarz komunalny powstał ok.1909 r.Posiada układ alejek i centralne położenie kaplicy cmentarnej podobne do Cmentarza Centralnego w Szczecinie przy ul.Ku Słońcu.Kaplica cmentarna w stylu neogotyckim została wybudowana ok.1911 r.
Lapidarium byłych niemieckich mieszkańców Gryfina Powstało na przełomie 1994/1995 roku.Zebrano w nim płyty nagrobne z terenu obecnego cmentarza,byłych mieszkańców Gryfina i okolic.Lapidarium nie jest ukończone,nadal trwa rozbudowa.Przy tworzeniu lapidarium Gryfino współpracuje ze Stowarzyszeniem"Heimatkreis Greifenhagen"w Bersenbruck(Dolna Saksonia).
Park miejski im.Stanisławy Siarkiewicz założony na początku XIX w.z przeznaczeniem na cmentarz.Do lat 60.XX w.w parku istniały neoklasycystyczne grobowce,wzniesione na wzór świątyń greckich i starorzymskich.Dzisiejszy park zajmuje obszar 6,02 ha na którym rosną głównie drzewa liściaste.Przy jednej z alejek znajduje się głaz narzutowy,na którym znajduje się tablica poświęcona patronce parku gryfińskiej nauczycielce,poetce,malarce,miłośniczce przyrody.Znajduje się tu również plac zabaw dla dzieci.

Demografia

Struktura demograficzna mieszkańców Gryfina wg danych z 31 grudnia 2007 r.:

Dane historyczne
Rok	Ludność	Zm.%
1965	5300	–
1970	7400	39,6%
1975	10800	45,9%
1980	15300	41,7%
1990	21000	37,3%
1995	22229	5,9%
2000	21690	–2,4%
2005	21561	–0,6%
2007	21177	–1,8%

Dane z 1995,2000,2005, Dane z 1965,70,75,80,90

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	21177	100	10878	51,37	10299	48,63
Wiek przedprodukcyjny(0–17 lat)	3904	18,44	1876	8,86	2028	9,58
Wiek produkcyjny(18–65 lat)	14898	70,35	7350	34,71	7548	35,64
Wiek poprodukcyjny(powyżej 65 lat)	2375	11,21	1652	7,8	723	3,41

Mieszkalnictwo

W 2007 w mieście było 7359 mieszkań,z czego 46.51%(3421)należało do spółdzielni mieszkaniowych, 36.70%(2698 )do osób prywatnych,mieszkania komunalne stanowiły 11.38%(837),TBS 3.02%(222),w zasobach zakładów pracy pozostawało 2.36%(174) mieszkań.Przeciętna wielkość jednego mieszkania wynosi 58,4 m2,statystycznie na każdego mieszkańca przypada 20,3 m2 powierzchni użytkowej.

Przemysł

Gryfino jest przede wszystkim ośrodkiem przemysłu drzewnego.W mieście znajdują się dwa tartaki oraz zakład produkujący węgiel drzewny(Gryfskand).Oprócz tego w Gryfinie istnieje zakład produkujący wyroby gumowe i tworzywa sztuczne(Jäger Polska).5 km na południe od miasta,w Nowym Czarnowie,znajduje się Elektrownia Dolna Odra,największy w regionie zakład produkcyjny.

Ochrona przyrody

• Park Krajobrazowy Dolina Dolnej Odry
• Pomnik przyrody"Krzywy Las"

Turystyka

Centrum Informacji Turystycznej znajduje się w Pałacyku pod Lwami na ul.Bolesława Chrobrego 48,w którym można zaopatrzyć się w plan miasta,topograficzne mapy gminy i powiatu,a także książki o historii Gryfina,przewodniki po mieście i gminie,kajakowe mapy Międzyodrza i inne.W Centrum znajduje się również publiczny(bezpłatny)dostęp do Internetu,czynny w godzinach funkcjonowania Centrum.
W Gryfinie rozpoczynają się piesze szlaki turystyczne: "Szlak Woja Żelisława"(dł.31,2 km;Gryfino(dworzec PKP)Wełtyń Żelisławiec Binowo Czajcza Przełęcz przeł.Trzech Braci Szwedzki Kamień(pomnik przyrody)Grobla Zielawy grodzisko Chojna Skórcza Góra jez.Szmaragdowe)
"Szlak Stekliński"(dł.18 km;Gryfino(tartak południowy)Żórawki Żórawie Szczawno Bartkowo Steklno Czarnówko Lubicz)
Przez miasto przebiega również pieszy szlak turystyczny: "Szlak Nadodrzański"(dł.144,1 km;Radziszewo przeł.Trzech Braci wzg.Bukowiec(149 m n.p.m.)Droga Kołowska Głaz Kołyska Binowo Chlebowo Gryfino(dworzec PKP)"Krzywy Las"(pomnik przyrody)Dolna Odra Rurka Chojna Stoki Cedyński Park Krajobrazowy Głazy Bliźniaki(pomnik przyrody)dąb"Król"(pomnik przyrody)Puszcza Piaskowa Lubiechów Dolny Cedynia Góra Czcibora Osinów Dolny Stary Kostrzynek Stara Rudnica Siekierki Gozdowice Mieszkowice)
W Gryfinie mają początek oraz koniec(są to pętle)rowerowe szlaki turystyczne: "Szlak Odrzańsko-Bukowy"(dł.32,5 km;Gryfino(pl.Barnima ul.Targowa)Żabnica Dębce Daleszewo Stare Brynki Puszcza Bukowa Jarząbki jez.Binowo Wysoka Gryfińska Gardno Wełtyń Gryfino)
"Szlak Wełtyńsko-Tywiański"(dł.34,9 km;Gryfino(pl.Barnima)ścieżka rowerowa do jez.Wełtyń Wełtyń Chwarstnica Borzym Borzymek Mielenko Gryfińskie Wirówek Wirów Gryfino)
"Szlak Leśny"(29,5 km;Gryfino(pl.Barnima)Szczawno Żórawie Bartkowo Gajki Steklinko Czarnówko Pacholęta Krzypnica Krajnik "Krzywy Las"(pomnik przyrody)Pniewo Gryfino(Centrum Wodne"Laguna")
"Szlak Stekliński"(29,5 km;Gryfino(pl.Barnima)ścieżka rowerowa do jez.Wełtyń Wirów Wirówek Bartkowo Śremsko Steklno Steklinko Nowe Czarnowo Pniewo Żórawki Tywina Gryfino(Centrum Wodne"Laguna")
Przez miasto przebiega również rowerowy szlak turystyczny: Znakowany Szlak Kolarski"Zielona Odra"(dł.154,5 km;Szumiłowo Namyślin Kłosów Czelin Cedyński Park Krajobrazowy Gozdowice Siekierki Stara Rudnica Stary Kostrzynek Osinów Dolny Cedynia Lubiechów Dolny Bielinek Piasek Zatoń Dolna Krajnik Górny Krajnik Dolny Ognica Widuchowa Marwice Krzypnica Krajnik Pniewo Gryfino Żabnica Dębce Stare Brynki Leśnictwo Radziszewko Puszcza Bukowa Szczecin Żydowce Szczecin Podjuchy
W pobliskiej Żabnicy oraz w budynkach po straży granicznej na przejściu granicznym Gryfino Mescherin znajdują się wypożyczalnie kajaków.Jest to najlepszy sposób na zwiedzanie terenów Międzyodrza.

Komunikacja

Przez miasto prowadzą:

• droga krajowa nr 31 droga krajowa nr 31 łącząca miasto od północy ze Szczecinem i autostradą A6 a od południa z Chojną,Kostrzynem i przejściem granicznym w Słubicach.
• droga wojewódzka nr 120 droga wojewódzka nr 120 od zachodu prowadząca do przejścia granicznego Gryfino-Mescherin a od wschodu przez Gardno,Stare Czarnowo(gdzie łączy się z drogą krajową nr 3) i Kołbacz do drogi krajowej nr 10.

• 273 linia kolejowa ze Szczecina do Wrocławia.

W 1877 miasto otrzymało połączenie kolejowe(zelektryfikowane w 1983)po wybudowaniu ostatniego odcinka Nadodrzańskiej Magistrali Kolejowej Wrocław Szczecin z Chojny do nieistniejącego już szczecińskiego Dworca Wrocławskiego.W roku 1885 otwarta została linia z Gryfina przez Chwarstnicę i Banie do Swobnicy,zamknięta w 1986,a w 1987 rozebrano odcinek Swobnica Banie.Odcinek Banie Chwarstnica rozebrano w 2006.Od roku 1898 z Gryfina można było dojechać do Pyrzyc przez Chwarstnicę.Linię zamknięto w 1996,a w 2009 rozebrano.Z Gryfina można było jeszcze dojechać do Dąbia przez Chwarstnicę i Stare Czarnowo.Linię otwarto w 1905,zamknięto w 1945,a odcinek z Oleszna do p. odg.Sobieradz rozebrano w 1992 roku.Komunikacją autobusową zajmuje się PKS Szczecin obsługujący linie do Szczecina(w tym linie podmiejskie o numerach 1,1A,1B,1C,2,3) i wszystkich miejscowości gminy,a także części powiatu gryfińskiego i poza nim(do Dębna,Myśliborza).Oprócz tego przedsiębiorstwa działa również prywatny przewoźnik Ber-Trans obsługujący kursy do Widuchowej,Lubicza,Krzywina i Żarczyna.

Sport

Gryfińskie zespoły sportowe:

• KS Energetyk Gryfino z sekcjami:piłki nożnej(III liga),piłki ręcznej(II liga),tenisa ziemnego,kolarską,kajakarską
• UKS Energetyk Junior Gryfino z sekcjami:piłki nożnej,piłki siatkowej,kajakarską
• MKS Hermes Gryfino z sekcjami:lekkoatletyczną,gimnastyczną,żeglarską,biatlon letni
• stowarzyszenie kultury fizycznej LKS Piast Gryfino skupiające w swych strukturach:piłkę nożną,tenis stołowy,piłkę siatkową
• triathlonowy KS Delf Gryfino
• pływacki UKP Marlin Gryfino z sekcją piłki wodnej
• klub karate UKS Kamikaze Gryfino
• klub aikido Polski Klub Aikido Taiso
• szachowy UKS Biały Pion Gryfino

Media

Miasto posiada tygodniki"Gazeta Gryfińska"oraz"Nowe 7 Dni Gryfina".

Religia

Większość mieszkańców Gryfina stanowią wyznawcy kościoła rzymskokatolickiego,który posiada tu dwie parafie tj.Narodzenia NMP oraz Niepokalanego Serca NMP,obie w dekanacie Gryfino w archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej.Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą także dwa Kościoły protestanckie:Kościół Zielonoświątkowy w RP oraz Kościół Baptystów Dnia Siódmego.Działalność prowadzi również Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy.

Administracja

Miasto jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej.Mieszkańcy Gryfina wybierają do swojej rady miejskiej 15 radnych(15 z 21).Pozostałych 6 radnych wybierają mieszkańcy terenów wiejskich gminy Gryfino.Organem wykonawczym jest burmistrz.Siedzibą władz jest urząd miejski przy ul.1 Maja.W mieście znajduje się starostwo gryfińskie.Gryfino jest członkiem stowarzyszenia Unia Miasteczek Polskich.
Burmistrzowie Gryfina

• 1417 Thomas Schonenfelt
• 1468 Juntter von Wedel i Christian Linde
• 1470 Otto Plate
• 1471 Heinrich von Wobbermyn
• 1490 Titke Drewes,Johannes Knust i Nikolaus Költzke
• 1532-1551 Kersten Molner
• 1542 Hans Matthias i Matthias Berndt
• 1543 Joachim Rückfordt
• 1545 Hans Paul Reimar
• 1570 Eramus Pauli
• 1572 Jordan
• 1574 Hans Pauli
• 1580 Joachim Stolpe
• 1592 Johannes Reimar
• 1631 Nicolaus Kelde
• 1651 Joachim Pauli
• 1673 Michael Wustrow
• 1674 Daniel Cruse
• 1699 Worms
• 1711 Joachim Wesendorff
• 1714 Jacob Wulffen
• 1716 Georg Peter Jancticous
• 1733 Carl Otto Jahn i Johann Friedrich Crusius
• 1745 Curt Heinrich von Beneckendorff 1761
• 1762 Gottfried Georgi
• 1762-1775 Johann Ludwig Sponholtz
• 1764-1772 Johann Friedrich Martini
• 1767 Emanuel Friedrich Stein
• 1775 Johann Christian Schmidt
• 1775-1802 Friedrich Wilhelm Krüger
• 1776-1778 Biesel
• 1776 Böttcher
• 1780 J.C.Masch
• 1782 Struwe
• 1783 Olympius
• 1798 Johann Gottfried Regen
• 1809-1814 Friedrich Wilhelm Krüger
• 1814-1837 Friedrich Christen
• 1838-1849 Emil Seiler
• 1849-1852 Bintz(p.o.)
• 1853-1859 Alexander Cäsar
• 1860-1863 Ernst Schilke
• 1863-1869 Gustav Ludwig
• 1869-1872 Johannes Nathanäl Winkler
• 1873-06.1874 Flogertzy(p.o.)
• 06.1874-08.1874 Leopold Müller
• 08.1874-29.05.1889 Johann Heinrich Ferdinand Lucas
• 1890-1897 Christian Richard Johann Wadehn
• 1897-1923 August Quandt
• 1924-1930.Heinrich Willert
• Wojciech Długoborski(1990–1998)
• Andrzej Urbański(1998–2002)
• Henryk Andrzej Piłat(od 2002)

Mieszkańcy Gryfina wybierają posłów na Sejm z okręgu wyborczego nr 41,senatora z okręgu wyborczego nr 98,a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu wyborczego nr 13.

Miasta partnerskie

Barlinek(Polska) Bersenbrück(Niemcy) Gartz(Oder)(Niemcy) Raciechowice(Polska) Schwedt/Oder(Niemcy)

Ludzie związani z Gryfinem

• Mirosław Witkowski działacz podziemnych związków zawodowych
• Marek Klonowski podróżnik
• Stanisława Siarkiewicz nauczycielka,malarka,poetka
• Henryk Sawka polski rysownik,satyryk i ilustrator
• Sławomir Koszuta pilot rajdowy
• Janusz Janiszewski aktor,instruktor teatralny,działacz kultury