Włodzimierz Dzieduszycki

Włodzimierz Ksawery Tadeusz Dzieduszycki(ur.22 czerwca 1825 w Jaryszowie,zm.18 września 1899 w Poturzycy)polski przyrodnik,mecenas nauki,folklorysta i chłopoman oraz polityk,hrabia herbu Sas.
Dzieciństwo i młodość
Włodzimierz Dzieduszycki pochodził z rodziny hrabiowskiej herbu Sas,był synem Józefa Kalasantego.W młodości nie uczęszczał do żadnej szkoły.W majątkach rodowych w Poturzycy,a następnie w Zarzeczu,historii polskiej uczyła go matka,a innych przedmiotów nauczyciel domowy Franciszek Kleczkowski.Gdy rodzina przenosiła się na zimę do Lwowa,nauczaniem zajmowali się inni nauczyciele,m.in.Hiacynt Łobarzewski(botanik),Wincenty Pol(patriotyczny poeta i krajoznawca),profesor Uniwersytetu Franciszek Stroński i inni wybitni pedagodzy.Od 1840 r.mieszkał głównie w Poturzycy,oddalonej około 80 km w kierunku północnym od Lwowa,od 1847 r.po śmierci ojca,znów we Lwowie.Ożenił się z hrabianką Alfonsyną Miączyńską.Przez dłuższy czas mieszkał w majątku swej żony w Pieniakach w powiecie brodzkim.Mieli cztery córki.
Mecenat nauki i sztuki
W 1847 r.sprowadził z Poturzycy do Lwowa słynną Bibliotekę Poturzycko-Zarzecką wraz z cennym zbiorem obrazów,wzbogacając je nowymi zakupami książek oraz obrazami pędzla swoich przyjaciół Juliusza Kossaka,Franciszka Tepy,a przede wszystkim dziełami Artura Grottgera(cykl Warszawa),którego często gościł w Poturzycy,Pieniakach i Lwowie i wypłacał mu wysokie zaliczki,umożliwiające leczenie gruźlicy.Od 1868 r.coraz częściej,zwłaszcza w zimie,przebywał we Lwowie,z którym wiązały go głównie sprawy naukowe i społeczne.Mieszkał tam w trzypokojowym mieszkaniu na parterze pałacyku przy ul.Kurkowej 15,a w Muzeum przy ul.Teatralnej 18 miał na parterze skromny pokoik,wsparty na środku żelaznym słupem,w obawie przed zawaleniem się sufitu.Był z jednej strony bardzo bogaty,otoczony powszechną czcią i szacunkiem,z drugiej do przesady skromny w swych potrzebach i zewnętrznych formach życia.Przekazywał duże fundusze na cele naukowe,na zakup szaf i zbiorów,na wydawanie dzieł naukowych i podręczników szkolnych,na stypendia i doraźne zasiłki dla młodych naukowców i artystów,na popieranie folkloru ludu polskiego i ukraińskiego,ukrywając jednocześnie te fakty i nie roszcząc sobie żadnych praw do wdzięczności.
Muzeum Przyrodnicze
Początkowo prywatna i amatorska kolekcja różnych tworów przyrody żywej i martwej,założona w 1855 r.zalegająca w skrzyniach w Zarzeczu,Poturzycy i we Lwowie,stopniowo aż do 1875 r.przekształcona została w ogromne,fachowo prowadzone muzeum.10 września 1880 z okazji przyjazdu cesarza do Lwowa przekazał utworzone przez siebie Muzeum Przyrodnicze na rzecz narodu i zabezpieczył jego istnienie przez utworzenie w 1893 r.Ordynacji Poturzyckiej.
Za życia Włodzimierza Dzieduszyckiego w skład Muzeum wchodziło siedem działów:

• zoologiczny
• botaniczny
• paleontologiczny
• geologiczny
• mineralogiczny
• prehistoryczny
• etnograficzny

Jak się okazało,ponad dwadzieścia lat życia wypełniała mu praca naukowa,głównie w dziedzinie ornitologii(napisał:Opis ptaków krajowych w 1861 r. i in.)zabiegi nad wzbogacaniem i opracowywaniem zbiorów,praca społeczna(organizowanie różnego rodzaju wystaw,troska o rozwój oświaty ludu oraz szkolnictwa).Lubił pracę społeczną na niższym szczeblu(organizowanie wystaw,zjazdów,patronowanie różnym instytucjom i kółkom gospodarczym),nie znosił natomiast wyższych godności o charakterze polityczno-społecznym,wymagających reprezentacji,przemówień.
Polityka
Nie występował jawnie przeciw polityce zaborców.
Brał jednak udział w życiu politycznym:

• w 1848 r.był członkiem konspiracyjnej Rady Narodowej na Galicję Wschodnią i działaczem Ruskiego Soboru
• od 1848 r.był prezesem Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarczego
• w latach 1863–1864 był członkiem Organizacji Narodowej Pomocy powstaniu styczniowemu
• w latach 1861–1867 był posłem do Sejmu Krajowego
• w latach 1874–1878 był posłem do Parlamentu Austrii w Wiedniu
• od 1877 r.był honorowym obywatelem miasta Lwowa,a później także Brodów,Sokala i Kołomyi
• dziedziczne członkostwo w Izbie Panów w parlamencie wiedeńskim od 1884 r.traktował jako zło konieczne i rzadko przyjeżdżał na sesje

Uznanie świata naukowego
Towarzystwa naukowe krajowe i zagraniczne doceniły jego zainteresowania przyrodnicze i sztuką ludową,mianując go członkiem honorowym lub tzw.czynnym.Akademia Umiejętności w Krakowie w dowód uznania naukowej działalności i za ofiarowanie swego Muzeum na rzecz narodu mianowała Dzieduszyckiego w 1881 r.członkiem korespondentem swego Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego,a Uniwersytet Franciszkański we Lwowie na wniosek prof.dra Benedykta Dybowskiego nadał mu w 1894 r.doktorat honoris causa za całokształt działalności naukowej i stworzenie placówki badawczej zabezpieczonej finansowo w swym rozwoju utworzeniem Ordynacji Poturzyckiej.Był członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Tradycje rodzinne
Kolekcjonerstwo i zamiłowanie do nauki było powszechne w najbliższej jego rodzinie:

• wujem Włodzimierza Dzieduszyckiego,a bratem jego matki,był wybitny patriotyczny działacz wielkopolski Tytus Działyński(gorący patriota wielkopolski,bibliofil i kolekcjoner,założyciel Biblioteki Kórnickiej i muzeum pomników przeszłości Ojczyzny,wydawca źródeł historycznych i mecenas sztuki)
• bratem ciotecznym był Jan Działyński obaj zbieracze pamiątek historycznych,a równocześnie wielcy miłośnicy przyrody i opiekunowie nauk
• ciotka Klaudyna z Działyńskich Potocka(1802–1836)z Kórnika była znaną działaczką patriotyczną na terenie Wielkopolski
• brat stryjeczny Ignacy Dzieduszycki był numizmatykiem
• brat stryjeczny Tytus Dzieduszycki był paleontologiem i krajoznawcą
• kuzyn Maurycy był historykiem
• siostra stryjeczna,Henryka,była żoną Gwalberta Pawlikowskiego,znanego kolekcjonera książek i rycin oraz miłośnika ogrodnictwa,a matką powieściopisarza i demokratycznego publicysty Mieczysława
• jedna z jego kuzynek,Justyna Rostworowska,wyszła za mąż za Mariana Czapskiego,autora wartościowego trzytomowego dzieła Historia powszechna konia(1874 r.)oraz dwutomowego Pszczelarza polskiego
• druga kuzynka Aleksandra,była żoną znakomitego ornitologa,Kazimierza Wodzickiego,autora wielu prac z dziedziny ornitologii i myślistwa oraz twórcy bogatej kolekcji ptaków w swym dworze w Korzkwi pod Krakowem

Następcy
Po śmierci Włodzimierza Dzieduszyckiego(18 września 1899)kuratorem Muzeum i ordynatem(na lata 1900–1914)został Tadeusz Dzieduszycki,doktor praw Uniwersytetu Lwowskiego,ekonomista,ożeniony z córką Fundatora Anną i przez niego usynowiony.Od 1910 r.z powodu choroby ojca zarządzanie muzeum przejął syn Tadeusza i Anny Dzieduszyckich Paweł,który w 1918 r.wstąpił do zakonu jezuitów,przekazując ordynację i kuratorstwo muzeum na rzecz swego młodszego brata,Włodzimierza Dzieduszyckiego juniora,który kierował muzeum i ordynacją aż do wybuchu II wojny światowej.