Stanisław Moniuszko

Herbu Krzywda(ur.5 maja 1819 w Ubielu,zm.4 czerwca 1872 w Warszawie)polski kompozytor,dyrygent,pedagog,organista;autor ok.268 pieśni,operetek,baletów i oper.Do jego najsłynniejszych dzieł należą opery:Halka,Straszny dwór i Paria.
Edukacja
Początkowo w kierunku muzycznym kształciła go matka.Gdy w 1827 r.rodzina przyszłego kompozytora przeniosła się do Warszawy,ośmioletni Moniuszko rozpoczął naukę muzyki u Augusta Freyera,organisty w miejscowym kościele Świętej Trójcy.Po trzech latach rodzina przeprowadziła się do Mińska,gdzie Moniuszko kontynuował naukę u Dominika Stefanowicza.W 1837 r.wyjechał do Berlina,aby kształcić się muzycznie u Carla Friedricha Rungenhagena,u którego studia ukończył w 1840 r.Następnie zamieszkał w Wilnie,gdzie działał jako organista,kompozytor,pedagog i organizator życia muzycznego w mieście.W 1858 r.przeniósł się wraz z rodziną do Warszawy,gdzie objął stanowisko dyrektora i organizatora opery.Jednocześnie od 1864 r.był wykładowcą w Instytucie Muzycznym w Warszawie.
Opery i podróże
Kilka miesięcy po udanej warszawskiej premierze Halki Moniuszko udał się w podróż do Pragi,Niemiec i Paryża.Po drodze zatrzymał się na kilka dni w Krakowie,gdzie poznał Ambrożego Grabowskiego,Józefa Kremera i Lucjana Siemieńskiego.Pobyt w Krakowie,a zwłaszcza wizyta na Wawelu,gdzie kompozytor zwiedził katedrę i oglądał groby królewskie,zaowocował w postaci nowej,nigdy nie dokończonej opery Rokiczana,pisanej do słów libretta Józefa Korzeniowskiego.Miała to być opera historyczna o królu Kazimierzu Wielkim,który zresztą miał się pojawić na scenie tylko raz,w końcowej części przedstawienia.O zaniechaniu pracy nad Rokiczaną miały podobno zadecydować względy polityczne(nieprzychylne Czechom fragmenty libretta) i artystyczne(rzekomo nieodpowiednia dla monarchy partia barytonowa).W Paryżu powstała opera Flis,dzieło o charakterze komiczno-ludowym,wykonane w Warszawie 24 września 1858 roku.Natomiast 7 lutego 1860 roku odbyła się premiera Hrabiny.1 stycznia 1861 roku w Teatrze Narodowym Moniuszko wystawił Verbum nobile,a w grudniu tego samego roku udał się ponownie do Paryża.W latach 1862–1864 pracował nad Strasznym dworem,który został wystawiony przez operę warszawską 28 września 1865 roku.W tym też roku 7 października odbyło się setne przedstawienie Halki,a Moniuszko pojechał do Lwowa.Do Krakowa kompozytor przybył ponownie w 1866 roku.Pobyt ten trwał miesiąc.Krakowski teatr zaproponował artyście przekazanie na jego rzecz dochodu z przedstawienia Halki,ale z powodu choroby primadonny spektakl musiano odwołać.W zamian zorganizowano trzy koncerty.W jednym z nich wzięła udział Helena Modrzejewska.Sam Moniuszko dyrygował osobiście wykonaniem kantaty Widma i uwertury koncertowej Bajka.Podczas pobytu w Krakowie kompozytor na 5 dni wyjechał do Pragi,aby spotkać się z Bedřichem Smetaną i omówić sprawy związane z wystawieniem Halki.Teatr w Pradze wystawił tę operę w 1868 roku,a inscenizacją kierował sam Smetana.W 1869 r.odbyła się w Warszawie premiera Parii,a w Moskwie wystawiono Halkę.16 lutego 1870 roku w Petersburgu miała miejsce premiera Halki,na której obecny był Moniuszko.W 1871 r.ukazał się Pamiętnik do nauki harmonii.2 lutego 1872 roku Teatr Wielki wystawił ostatnie już dzieło operowe Moniuszki Beatę.Zmarł na atak serca w 1872 r.Pogrzeb artysty stał się manifestacją narodową.Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.Większość pamiątek po kompozytorze przechowuje Warszawskie Towarzystwo Muzyczne im.Stanisława Moniuszki.
Wybrane dzieła Stanisława Moniuszki
Dzieła sceniczne

• Opery:
• Halka(premiera wersji 2-aktowej 1848 r.wersji 4-aktowej 1858 r.)libretto:Włodzimierz Wolski
• Sen Wieszcza(nieukończona,pisana w latach 1852-1853)libretto:Władysław Syrokomla
• Flis(premiera 1858 r.)libretto:Stanisław Bogusławski
• Rokiczana(nieukończona,pisana w latach 1858-1859)libretto:Józef Korzeniowski
• Hrabina(premiera 1859 r.)libretto:Włodzimierz Wolski
• Verbum nobile(premiera 1861 r.)libretto:Jan Chęciński
• Straszny dwór(premiera 1865 r.)libretto:Jan Chęciński
• Paria(premiera 1868 r.)libretto:Jan Chęciński
• Trea(nieukończona,pisana w roku 1872)libretto:J.S.Jasiński
• Balety:
  • Monte Christo(1865 r.)
  • Na kwaterunku(1868 r.)
  • Figle szatana(1870 r.)balet w 6-u obrazach,muzykę do 3 obrazów skomponował Stanisław Moniuszko,do 3 obrazów Adam Münchheimer,zaginiony,zrekonstruowany w 1984 r.przez Rafała Augustyna
• Operetki:
  • Loteria(ok.1840 r.)libretto:Oskar Korwin-Milewski
  • Żółta szlafmyca(1841 r.)libretto:Franciszek Zabłocki
  • Jawnuta(1850 r.)libretto:W.L.Anczyc
  • Betty(1852 r.)libretto:Franciszek Szober
  • Beata(1870 lub 1871 r.)libretto:Jan Chęciński
  • Nocleg w Apeninach(1839 r.)libretto:Aleksander Fredro
  • Ideał(1840 r.)libretto:Oskar Korwin-Milewski
  • Karmaniol czyli Francuzi lubią żartować(1840 r.)libretto:Oskar Korwin-Milewski
• Kantaty:
  • cztery Litanie Ostrobramskie(1843-1855)
  • Milda(tekst fragm.„Witoloraudy”Józefa Ignacego Kraszewskiego)1848 r.
  • Nijoła(tekst jw.)po 1848 r.
  • Widma(tekst„Dziadów część II”Adama Mickiewicza) ok.1852 r.
  • Sonety krymskie(tekst wybrane 8 sonetów Adama Mickiewicza)1867 r.
• Msze
  • Msza łacińska na cztery głosy z towarzyszeniem organów,Des-dur(1870 r.)
  • Msza żałobna na cztery głosy z towarzyszeniem organów,g-moll(1871 r.)
  • Msza Piotrowińska na czterogłosowy chór mieszany solistów z towarzyszeniem organów,B-dur,słowa Justyna Wojewodzkiego(1872 r.)
• Uwertury koncertowe:
  • Bajka
  • Kain
  • Uwertura wojenna
• Drobne utwory na fortepian:
  • Fraszki
  • Pieśń włóczęgi(na cztery ręce)

Utwory kameralne

• Pieśni:
• Ojcze z niebios,Boże Panie
• Dziad i baba
• Pieśń wieczorna
• Znasz-li ten kraj(2 wersje)
• Trzech budrysów
• Prząśniczka
• Złota rybka
• Krakowiaczek
• Kozak
• Świtezianka
• Czaty
• Lirnik Wioskowy
• Pieśń wojenna(słowa Józefa Kościelskiego)
• Czarny krzyżyk(słowa Brunona Bielawskiego)

Jednym z najlepiej znanych zbiorów jego utworów drobnych jest cykl dwunastu Śpiewników domowych,zawierających pieśni do słów różnych poetów polskich i obcych(w tłumaczeniu polskim)oraz do słów ludowych w sumie 268 pieśni.Sześć śpiewników zostało wydanych za życia kompozytora,a sześć po jego śmierci.