Edward Dembowski

(ur.25 kwietnia albo 31 maja 1822 zm.27 lutego 1846)polski działacz lewicy niepodległościowej(Związek Narodu Polskiego),filozof,krytyk literacki i publicysta.Pisarz,organizator konspiracji w Galicji m.in.w Krośnie.
Życie
Był synem Julii z Kochanowskich i konserwatywnego kasztelana wojewody Królestwa Polskiego Leona Dembowskiego.Z racji szlacheckiego pochodzenia,kontrastującego z radykalnymi poglądami społecznymi,nazywano go„czerwonym kasztelanicem”.W czasie studiów znajdował się pod wpływem Hegla i utopijnych socjalistów francuskich.W 1841 r.zadebiutował w warszawskim„Czasie”rozprawą Filozoficzność i Pani Ziemięcka.W latach 1842-1843 wydawał w Warszawie„Przegląd Naukowy”,pismo młodej,niepodległościowej inteligencji,jedno z ważniejszych czasopism tamtego czasu.Kilka znaczących rozpraw opublikował w poznańskim„Roku”(O dramacie w dzisiejszym piśmiennictwie polskim,Kilka słów o pojęciu poezji,Kilka myśli o eklektyzmie).Finansował też almanach młodych pisarzy Jaskułka.Organizator nieudanego powstania krakowskiego,które wybuchło w lutym 1846 roku w Krakowie i okolicach.Formalnie pełnił funkcję sekretarza dyktatora Jana Tyssowskiego,w praktyce stał się faktycznym przywódcą ruchu.Zginął 27 lutego 1846 roku,gdy wojska austriackie ostrzelały procesję patriotyczną w Podgórzu,której przewodził.Pochowany został na Starym Cmentarzu Podgórskim w Krakowie.Jego grób,jako jeden z niewielu na tym cmentarzu,wciąż otoczony jest stałą opieką.Po śmierci Dembowskiego przez pewien czas krążyły pogłoski,jakoby nie zginął i widywano go rzekomo w różnych częściach kraju oraz za granicą.Żoną Dembowskiego była Aniela z Chłędowskich(1824-1902),córka znanego bibliografa i wydawcy Adama Tomasza Chłędowskiego.Z tego małżeństwa,zawartego jesienią 1841 roku,na świat przyszło troje dzieci:Julia(żona Aleksandra Karpińskiego),Edward i Czesław.Jego działalności publicznej podczas powstania krakowskiego jest poświęcony film fabularny Stanisława Różewicza pt.Pasja.
Poglądy
Dembowski w swojej krytyce używał do analizy i oceny zjawisk artystycznych kryteriów ideowo-politycznych,jak postęp,wsteczność.Kryteria estetyczne łączyły się dla niego z określonymi postawami ideologicznymi.W sferze ideologicznej przeciwstawiał się konserwatywnym poglądom Michała Grabowskiego i Henryka Rzewuskiego.Był też przeciwnikiem umiarkowanych,liberalnych postaw,reprezentowanych np.przez„Bibliotekę Warszawską”.Krytycznie podchodził do eklektyzmu,częstego w kulturze umysłowej lat 40.XIX w.estetyzmu,uznawanego za wsteczny(Listy Józefa Kremera),zainteresowania przeszłością i jej gloryfikacji(twórczość Kraszewskiego),poematów lirycznych,będących jedynie ekspresją jednostkowych uczuć.Przeciwstawiał się więc zarówno postawom konserwatywnym,jak i mistycznym prądom romantyzmu.W ich miejsce proponował praktyczną i aktywną działalność,zgodną z dążeniami ludu.Cenił poezję zaangażowaną,buntowniczą,wzywającą do czynu i bliską ludowi.Takich motywów dopatrywał się w twórczości Romana Zmorskiego,Włodzimierza Wolskiego i Narcyzy Żmichowskiej.Ważną rolę przyznawał dramatowi,który,jego zdaniem,dobrze nadawał się do wyrażania idei postępowych poprzez uwidacznianie ścierania się racji światopoglądowych.Optował za dramatem idei czy też politycznym.Z tego powodu cenił Nie-boską komedię Zygmunta Krasińskiego,której poświęcił analizę.