Łabiszyn

Niem.Labischin miasto w województwie kujawsko-pomorskim,w powiecie żnińskim,w północno-wschodniej części Pojezierza Gnieźnieńskiego,będącego subregionem Pojezierza Wielkopolskiego.Przez miasto przypływa rzeka Noteć,która poprzez Kanał Bydgoski łączy się z Brdą.Jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej Łabiszyn.W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj.bydgoskiego.Według danych z 31 grudnia 2010 miasto ma 4563 mieszkańców.
Położenie
Pod względem geomorfologicznym Łabiszyn zlokalizowany jest na obszarze piasków rzecznych i tarasów akumulacyjnych doliny Noteci.Powierzchnia terenu przedstawia równinę o rzędnych 70–75 m n.p.m.Na wschód i zachód od Łabiszyna,poza obrębem doliny,występują wzgórza moreny czołowej.Ogółem powierzchnia miasta i gminy wynosi 16692 ha,w tym powierzchnia miasta 291 ha,a 150 ha to użytki rolne.Miasto umownie podzielono na Stare Miasto,z większością zabytków architektonicznych,oraz tzw."nowe osiedle",na którym znajduje się budownictwo wielorodzinne 5-kondygnacyjne i jednorodzinne z towarzyszącą infrastrukturą.
Klimat
Według Romualda Gumińskiego(podział na strefy rolniczo-klimatyczne)rejon gminy Łabiszyn przynależy do dzielnicy środkowej.Charakteryzuje się ona najniższymi w Polsce opadami atmosferycznymi(poniżej 500 mm rocznie).
Inne dane charakterystyczne klimatu przedstawiają się następująco:

• liczba dni mroźnych 30-50
• liczba dni z przymrozkami 100-110
• czas trwania pokrywy śnieżnej 30-60 dni
• okres wegetacyjny roślin 210-220 dni
• dominujące kierunki wiatrów zachodnie i południowo-zachodnie.
• najniższe średnie wilgotności(maj)50-70%,najwyższe wilgotności(grudzień-listopad)85-90%
• średnia roczna temperatura 7,50 C(max średnia temp.lipca 17,50 C,min.średnia temp.lutego –3,10 C

Historia
We wczesnym średniowieczu w XIII w.istniał tu gród,który był własnością rycerską.W dokumencie z 1247 roku wspomniany jest Dezydery z Łabiszyna,przypuszczalnie właściciel osady.Gród zapewne odgrywał znaczącą rolę,skoro w trzynastym wieku wzniesiono w nim późnoromańską trójnawową ceglaną bazylikę.Na jej fundamentach w XVI i XVII w.zbudowano kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny.Jego fragmenty weszły w skład kościoła Zwiastowania Najświętszej Marii Panny,przy istniejącym od 1895 r.klasztorze Elżbietanek.W XIV wieku Łabiszyn był w posiadaniu rodu Prawdziców.Dzięki ich staraniom osada i gród otrzymały prawa miejskie w 1369 roku.Siedem lat później Andrzej z Łabiszyna herbu Prawdzic,wojewoda brzesko-kujawski,zbudował zamek na wyspie w rozgałęzieniu Noteci.Nazwa Łabiszyn pochodzi prawdopodobnie od księcia Łabiszy.W 1407 roku miasto posiadało już własną pieczęć lakową z herbem przedstawiającym prawą,otwartą i odciętą dłoń z napisem"Łabiszyn".Przez Łabiszyn 2 listopada 1410 r.przejeżdżał król Władysław Jagiełło,jadąc z Inowrocławia do Szubina po zwycięskiej bitwie pod Koronowem.Tutaj zatrzymał się na nocleg z 2 na 3 listopada.Według tradycji Jagiełło zasadził na Wzgórzu Łabiszyńskim dwa dęby,z których jeden zachował się do dzisiaj.Obwód dębu wynosi 5 metrów i 35 centymetrów.W 1594 roku zburzono kościół,a na jego miejscu dziedzic Łabiszyna,starosta człuchowski Stanisław Latalski herbu Prawdzic(zm.1598 r.)wybudował w mieście zbór drewniany dla wyznawców kalwinizmu.Już po śmierci budowniczego zboru w 1598 roku,kalwini opuścili świątynię w Łabiszynie.Zbór w 1627 roku zmieniony został na kościół katolicki pod wezwaniem św.Tomasza,gdy właściciel klucza łabiszyńskiego,wojewoda kaliski i starosta inowrocławski Jan Opaliński sprowadził tu Braci Mniejszych z Pakości,reguły reformackiej.W 1660 roku przeniesiono do tego kościoła zakon reformatów.W latach 1604-1610 właścicielem miasta wraz z zamkiem i okolicznymi wsiami był Andrzej Czarnkowski,wojewoda kaliski.Kościół i miasto wielokrotnie niszczyły pożary;np.w 1687 roku.W latach 1655 i 1657 miasto zostało zajęte przez Szwedów i spustoszone.Trzy kule ze szwedzkiego działa zostały wmurowane w ścianę kościoła.Od XVI do XIX w.miasto pozostawało własnością rodów:Czarnkowskich,Opalińskich,Gembickich i Skórzewskich.W 1678 roku kasztelan Paweł Gembicki potwierdził prawa miejskie dla Łabiszyna.W XVII i XVIII wieku miasto niszczyły pożary(np.w 1720 r.) i zarazy(m.in.w latach 1707-1711).Wraz z przejęciem miasta przez Prusy w XVIII w.do miasta zaczęli napływać protestanccy sukiennicy z Niemiec.Utworzono dla nich tzw.Nowe Miasto na lewym brzegu Noteci.W dniu 30 września 1794 r.w czasie powstania kościuszkowskiego,pod Łabiszynem wojska generała Henryka Dąbrowskiego pokonały wojska pruskie i wyzwoliły Łabiszyn,którego bronił garnizon pruski porucznika Beyera.Kolejna bitwa z wojskami pruskimi pod Łabiszynem miała miejsce w 1848 r.w czasie Wiosny Ludów.Po rozbiorach Rzeczypospolitej administracja pruska wraz z kasacją zakonów katolickich dokonała także likwidacji konwentu w Łabiszynie.W 1859 r.miasto liczyło ok.2000 mieszkańców.Mieszkańcy miasta odegrali ważną rolę w powstaniu wielkopolskim.Łabiszyńscy powstańcy w 1919 roku wywalczyli w długich i krwawych walkach ostatecznie decydujące zwycięstwo.W latach 1940-1945 Niemcy nadali miastu okupacyjną nazwę Lüderitz(na pamiątkę niemieckiego kupca Franza Lüderitza).Współcześnie miasto odgrywa rolę lokalnego centrum produkcyjnego z przemysłem chemicznym,spożywczym,elektronicznym i meblowym.
Historia przynależności administracyjnej

• Do XVIII Królestwo Polskie,województwo kaliskie
• 1772-1807 Prusy
• 1807-1815 Księstwo Warszawskie,departament bydgoski
• 1815-1919 Prusy(Niemcy),Wielkie Księstwo Poznańskie(Prowincja Poznań),rejencja bydgoska
• 1919-1939 Polska,województwo poznańskie(1919-1938),województwo pomorskie(1938-1939),powiat szubiński
• 1939-1945 Niemcy(III Rzesza),Prowincja„Kraj Warty“,rejencja inowrocławska,powiat szubiński
• 1945-1998 województwo bydgoskie
• od 1999 r.województwo kujawsko-pomorskie,powiat żniński

Zabytki

• Kościół Zwiastowania NMP z XVII wieku
• Zespół klasztorny Reformatów z XVIII wieku
• Grobowce na przykościelnym cmentarzu oraz krypta rodziny Skórzewskich
• Dworek z XVIII wieku
• Zwarta zabudowa starego miasta kamienice z XVIII-XIX w.
• Dwór z XIX wieku
• Młyn z 1796 roku
• Spichlerz zbożowy z XVIII wieku
• synagoga
• stary cmentarz żydowski
• nowy cmentarz żydowski

Sport
W Łabiszynie istnieje Miejski Ludowy Klub Sportowy"Noteć".Założony został 20 lipca 1974 roku.Początkowo istniał pod nazwą Klub Sportowy"Stomil"Łabiszyn.Inicjatywę wówczas wspierał kierownik Zakładu Ryszard Jurkowski oraz urzędujący naczelnik gminy Bronisław Szulgo.Prezesem został Czesław Łukaszczyk.W tym kształcie klub istniał 14 lat.Od 26 września 1988 zmieniono nazwę klubu na Międzyzakładowy Ludowy Klub Sportowy"Noteć",a następnie 29.04.1995 roku jeszcze poprawiono na Miejsko Ludowy Klub Sportowy"Noteć"w Łabiszynie.W sezonie 2009/2010"Noteć"awansowała z V ligi II grupy kujawsko-pomorskiej do IV ligi województwa kujawsko-pomorskiego.
Osoby związane z Łabiszynem

• Maciej z Łabiszyna,rektor Akademii Krakowskiej,który 1 października 1449 r.stanął na czele Akademii Krakowskiej i wygłosił mowę powitalną na Wawelu na cześć biskupa krakowskiego,kardynała Zbigniewa Oleśnickiego.
• Andrzej z Łabiszyna,kanonik katedry krakowskiej,mistrz dekretów i doktor S.Teologii i Prawa Kanonicznego,rektor Akademii Krakowskiej(1496-1497).W 1480 r.napisał dzieło O uczonych Akademii Krakowskiej mężach i losach tejże akademii.Zmarł w podeszłym wieku w Krakowie w 1498 roku.
• Mikołaj z Łabiszyna,profesor Akademii Krakowskiej w roku 1491,1492 i w latach następnych,był nauczycielem matematyki;jego uczniem był Mikołaj Kopernik.
• Jan z Łabiszyna,kanonik katedry Krakowskiej,mistrz dekretów i rektor Akademii Krakowskiej,żył w połowie XVI wieku.
• Isidor Rosenthal(1836-1915),niemiecki biolog
• Erazm Rykaczewski,polski historyk i tłumacz,pochowany w Łabiszynie.