Pułtusk

Miasto w województwie mazowieckim,w powiecie pułtuskim(siedziba starostwa),siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Pułtusk.Położone w północnej części Mazowsza,na skraju Puszczy Białej nad Narwią,w mezoregionie Dolina Dolnej Narwi.Do 1954 roku siedziba wiejskiej gminy Kleszewo.W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa ciechanowskiego.Według danych GUS na 31 marca 2011 roku Pułtusk liczył 19150 mieszkańców.

Historia

W miejscu dzisiejszego zamku w pierwszej połowie XIII wieku zbudowany został gród obronny,który zastąpił istniejącą tu nieobronną osadę.Gród z trzema ulicami był zabudowany kilkuset chatami,które chronił wał drewniano-ziemny.Dwukrotnie ulegał zniszczeniu na przełomie XIII/XIV wieku i w 1368 roku w wyniku najazdu Kiejstuta.Jednakże według przekazów na wzgórzu,które obecnie nosi nazwę Św.Krzyża,stała niegdyś pogańska świątynia.Prawa miejskie nadawano osadzie dwa razy:I lokacja została dokonana w 1257 przez Siemowita I,II lokacja(na prawie chełmińskim)w 1339 r.przez biskupa płockiego Klemensa Pierzchałę,potwierdzone w latach 1380 i 1405.Pułtusk był trzecim,po Warszawie i Płocku,miastem na Mazowszu z murowanymi fortyfikacjami.W okresie XIII-XVIII wieku Pułtusk był własnością biskupów płockich,którzy rezydowali na pułtuskim zamku.Rozwój Pułtuska miał miejsce w XIV-XVI wieku,co było związane głównie z handlem zbożem,potem miasto podupadło w wyniku pożarów,powodzi i zniszczeń w wojnach szwedzkich.W poł.XV wieku w mieście wybudowano kolegiatę,w XVI w.trzy kościoły,szpital,łaźnię miejską,apteki i przytułki dla ubogich.W 1566 r.jezuici powołali słynące w całej I Rzeczypospolitej kolegium.Od poł.XVI w.przy jezuickiej szkole działał pierwszy w Polsce teatr publiczny.W sierpniu 1568 roku przedstawienie w Pułtusku oklaskiwał poeta Jan Kochanowski.Jeszcze wcześniej,bo w 1530 roku w Pułtusku powstała pierwsza na Mazowszu drukarnia.Szkołę jezuicką kształtowali sławni nauczyciele m.in.ks.Piotr Skarga,Andrzej Bobola i Jakub Wujek,a także Wojciech Slaski,jak i uczniowie m.in.kanclerz wielki koronny Jerzy Ossoliński,biskup warmiński Andrzej Batory,poeta Maciej Kazimierz Sarbiewski.W 1590 roku na pułtuskim zamku gościł król Zygmunt III Waza.Podczas wielkiej wojny północnej król Szwecji Karol XII stoczył w roku 1703 pod Pułtuskiem kawaleryjską bitwę,w której rozbił dwukrotnie silniejszy korpus saski.W 1806 roku rozegrała się tutaj niezwykle krwawa bitwa pod Pułtuskiem pomiędzy wojskami cesarza Napoleona a Rosjanami,co zostało upamiętnione na Łuku Triumfalnym w Paryżu.Napoleon Bonaparte przebywał w Pułtusku dwukrotnie w 1806 r. i 1812 r.30 stycznia 1868 roku ludność miasta i okolic była świadkiem niecodziennego zjawiska przyrodniczego upadku meteorytu,zwanego później"pułtuskim".Jego największe okazy,o masie ok.8–9 kg znajdują się w londyńskim British Museum i Muzeum Ziemi PAN w Warszawie.Siedem lat później mieszkańców Pułtuska dotknęła wielka klęska pożaru,który strawił większość zabudowy miejskiej.Spłonęły cenne pułtuskie księgozbiory.Pożar opisał w prasie warszawskiej Henryk Sienkiewicz,który przybył na miejsce tragedii.To wydarzenie posłużyło pisarzowi do opisu pożaru Rzymu w powieści Quo vadis.W latach II Rzeczypospolitej Pułtusk był miastem garnizonowym.Stacjonował tu 13 Pułk Piechoty.W czasie II wojny światowej Pułtusk został zniszczony w ok.85%.W latach 1946–1951 w okolicach Pułtuska w ramach podziemia niepodległościowego działał oddział Jana Kmiołka"Wira".30 listopada 1946 rozbił on więzienie Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Pułtusku.W 1985 miasto zostało odznaczone Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.Miasto jest siedzibą Akademii Humanistycznej im.Aleksandra Gieysztora(dawniej Wyższa Szkoła Humanistyczna im.A.Gieysztora)utworzonej w 1994 r.Miasto szczyci się najdłuższym w Europie(380 m)brukowanym rynkiem.

Zabytki

• gotycka Bazylika kolegiacka Zwiastowania NMP z XV wieku,z renesansową przebudową z XVI wieku(kolebkowe sklepienie wykonane w latach 1554-1561).W 1975 roku papież Paweł VI nadał kolegiacie tytuł bazyliki mniejszej.W pobliżu kolegiaty plebania z XVI w.przebudowana w XIX oraz dawne seminarium duchowne z XVIII w.obecnie liceum
• zamek biskupi usytuowany na brzegu Narwi z XIV-XVI wieku,obecnie Dom Polonii.Właścicielem Domu Polonii jest Stowarzyszenie"Wspólnota Polska".W murach zamku przebywali m.in:król Zygmunt Waza,król szwedzki Karol XII,carowie rosyjscy Aleksander I i Aleksander II
• Kaplica pw.Świętej Marii Magdaleny przy rynku.Pierwotnie odgrywała rolę kościoła parafialnego do czasu zbudowania kolegiaty.W 1944 r.została całkowicie zniszczona,zrekonstruowana w latach 1946-1951
• Ratusz z wieżą ratuszową z XVI w(gotycko-renesansowa)
• Kościół pojezuicki pw.śś.Piotra i Pawła,barokowy z 1718 roku(w miejscu wcześniejszego z 1570 r.)odbudowany po pożarze z 1875 roku i po 1945 r.bez odbudowy wież.W ołtarzu główny obraz Wojciecha Gersona
• Kościół św.Krzyża z XVI w.późnogotycki z elementami barokowo-klasycznymi.Wokół świątyni rozciąga się najstarszy pułtuski cmentarz katolicki,z grobowcami z XIX w.
• Kościół św.Józefa z XVII w.po reformacki.Do budynku przylegają budynki dawnego klasztoru Bernardynów,w których w okresie zaborów i PRL znajdowało się więzienie
• Pozostałości murów miejskich,wznoszonych w latach 1508-1533 z inicjatywy biskupa Erazma Ciołka.Rozebrane w większości w XIX wieku.Zachowała się cylindryczna baszta przy kościele św.Piotra i św.Pawła
• Szpital ufundowany w 1536 r.powiększony w końcu XVI w.przebudowywany w latach 1785-1786 i 1876
• Klasycystyczne domy przy Rynku z pocz.XIX w.

Edukacja

Szkoły podstawowe i gimnazja:

• Publiczne Gimnazjum nr 1 im.Klaudyny Potockiej
• Zespół Szkół nr 2 z oddziałami integracyjnymi(Publiczna Szkoła Podstawowa im.Henryka Sucharskiego i Publiczne Gimnazjum im.Jana Pawła II)
• Publiczna Szkoła Podstawowa nr 3 im.Tadeusza Kościuszki
• Zespół Szkół nr 4(Publiczna Szkoła Podstawowa im.Ireny Szewińskiej i Publiczne Gimnazjum im.Andrzeja Noskowskiego)
• Zespół Szkół Niepublicznych STO

Szkoły ponadgimnazjalne:

• Liceum Ogólnokształcące im.Piotra Skargi
• Zespół Szkół Zawodowych im.Jana Ruszkowskiego
• Zespół Szkół im.Bolesława Prusa

Szkoły wyższe:

• Akademia Humanistyczna im.Aleksandra Gieysztora

Transport

Transport drogowy

• Przez Pułtusk przebiega jedna z głównych dróg krajowych łącząc województwo mazowieckie z województwem podlaskim:
• droga krajowa nr 61 Warszawa Jabłonna Serock Pułtusk Ostrołęka Łomża Grajewo Augustów
• Przebiegają także drogi wojewódzkie:
• droga wojewódzka nr 618 Wyszków Pułtusk Gołymin-Ośrodek
• droga wojewódzka nr 571(łączy Naruszewo z Pułtuskiem)Naruszewo Czerwińsk Nasielsk Winnica Pułtusk

Transport kolejowy

Kolej łącząca Pułtusk z Nasielskiem istniała od 1950 r.do 2002 r.W 2002 roku Nasielską Kolej Dojazdową(in.Nasielska Kolejka Wąskotorowa)zamknięto z powodu niskich przychodów.Kolej służyła mieszkańcom Pułtuska do dojechania do normalnotorowej stacji kolejowej Nasielsk,skąd można było dojechać do Warszawy.Służyła także do dostarczania węgla do ciepłowni w Pułtusku.

Transport miejski

Za organizację transportu miejskiego w Pułtusku odpowiedzialny jest PKS Ciechanów.

Transport lotniczy

W 2013 r.przy ul.Warszawskiej oddano do użytku prywatne,śmigłowcowe lądowisko Pułtusk-Agra.

Media

Prasa

Na terenie miasta,jak i całego powiatu pułtuskiego wydawanych jest 5 gazet lokalnych,tygodników:

• Nowy Kurier Pułtuski
• Pułtuska Gazeta Powiatowa
• Tygodnik Pułtuski
• Tygodnik Ciechanowski(wydanie pułtuskie)
• KW Kurier Wyszkowski

Radio

• Akademickie Radio Atena obecnie jego działanie jest zawieszone

Telewizja Internetowa

• Pultusk.tv

Wspólnoty wyznaniowe

• Parafia św.Józefa w Pułtusku
• Parafia św.Mateusza w Pułtusku
• Parafia Miłosierdzia Bożego w Pułtusku
• Parafia św.Stanisława Kostki w Pułtusku
• Parafia bł.Jana Pawła II w Pułtusku
• Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy(Sala Królestwa)

Ciekawostki

30 stycznia 1868 w okolicy miasta spadł duży rój meteorytowy.Okazy z tego spadku znane są w nauce pod nazwą meteoryt Pułtusk i należą do najliczniejszych polskich meteorytów.Kawałki tego meteorytu można znaleźć w okolicach Ponikwi wsi leżącej niedaleko Pułtuska.

Pułtusk w literaturze i filmie

• "Potop"(1886 r.)Henryk Sienkiewicz
• "Wspomnienia niebieskiego mundurka"(1906 r.)Wiktor Gomulicki
• "Klub Włóczykijów"(1970 r.)Edmund Niziurski
• "Kuzynki"(2003 r.)Andrzej Pilipiuk
• "Trzecie pokolenie"(2006 r.)Henryk Purzycki
• "Planeta krawiec"(1984 r.)reż.Jerzy Domaradzki
• "Alternatywy 4"(1986 r.)odc.1 reż.Stanisław Bareja
• "Sztos"(1997 r.)reż.Olaf Lubaszenko
• "Dom"(2000 r.)kilka odcinków ostatniej serii reż.Jan Łomnicki
• "Ekipa"(2007 r.)odc.3 i 4 reż.Agnieszka Holland
• "39 i pół"(2008 r.),odc.11(jako Zielona Góra)reż.Mitja Okorn i Łukasz Palkowski
• "Handlarz cudów"(2009 r.)reż.Bolesław Pawica i Jarosław Szoda
• "Klan"(2011 r.)Maciek daje koncert na Rynku pułtuskim
• "Falklandy"(2012 r.)reż.Wawrzyniec Kostrzewski
• "M jak miłość"odc.870 reż.Roland Rowiński
• "Chłopaki do Wzięcia"Pułtuska stacja

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

• New Britain
• Senica
• Montmorency

Honorowi obywatele miasta

• Andrzej Bartnicki(1997 r.)
• Aleksander Gieysztor(1998 r.)
• Jan Paweł II(1999 r.)
• Lucjan Pawlak(2002 r.)
• Adam Kosecki(2004 r.)
• Stanisław Wielgus(2005 r.)
• Henryk Samsonowicz(2008 r.)