Kluczbork

Niem.Kreuzburg miasto i gmina w północno-wschodniej części woj.opolskiego,w powiecie kluczborskim,siedziba gminy miejsko-wiejskiej Kluczbork.Według danych z 31 marca 2011 r.miasto liczyło 24962 mieszkańców.

Nazwa

W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis(pol.Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego)spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295-1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizownej formie Crewczburg.Kronika ta wymienia również wsie,które w procesach urbanizacyjnych zostały wchłonięte przez miasto i stanowią jego części bądź dzielnice jak np.Nova Curia.W XVIII w.w jęz.polskim miejscowość nazywano Kluzborek.

Geografia

Kluczbork znajduje się na północno-wschodnim krańcu Niziny Śląskiej,na pograniczu z Wyżyną Śląską,nad Stobrawą,prawym dopływem Odry w jej górnym biegu.Stobrawa jest niewielkim ciekiem wodnym,a jej dolina jest tu jeszcze wąska i niezbyt głęboka.Historycznie miasto leżało na Dolnym Śląsku(w przeszłości należał do księstw dolnośląskich),jednak obecnie więcej łączy go z położonym na Górnym Śląsku Opolem(w XIX wieku do nazwy Kreuzburg dodawano często O.S-Oberschlesien).Miasto posiada kilka zbiorników wodnych obecnie można wyróżnić Staw Kościuszki(dawniej Millera)oraz staw w Parku miejskim.Niedawno został oddany zbiornik retencyjny który swoją powierzchnią pokrył żwirownię.Jego powierzchnia to ok.60 hektarów.Zbiornik retencyjny w dolinie rzeki Stobrawy jest położony na wysokości wsi Ligoty Górnej,na terenach leżących w gminach Kluczbork i Lasowice Wielkie.Zbiornik wodny powstał na skutek zalania ok.60 ha gruntów rolnych.Zalaniu uległ około 1,5-kilometrowy odcinek doliny rzeki Stobrawy i przyległych jej gruntów.

Klimat

Średnia temp.roczna waha się od +7,8°C do +8°C.Najcieplejszym miesiącem jest lipiec ze średnią temperaturą 17.6-17.9°C,a najzimniejszym styczeń z temperaturą od -1,5 do 2,2°C.Okres wegetacyjny trwa ok.220 dni.Średnia suma opadów zbliżona jest do 650-690 mm,w okresie letnim 260 mm.

Historia

Założenie miasta wiąże się z zakonem krzyżowców z czerwoną gwiazdą,który powstał prawdopodobnie w czasie wypraw krzyżowych do Palestyny,gdzie poza walką z muzułmanami otaczał opieką pielgrzymów,stąd często określany mianem Szpitalników.Na początku XIII w.przeniósł się do Austrii,Czech i Moraw,a sprowadzony również na Śląsk do Wrocławia przez księżnę Annę,przeszedł do życia klasztornego,zajmując się chorymi i prowadząc szpitale.Krzyżowcy otrzymali od księcia wrocławskiego Henryka III w 1253 r.zezwolenie na lokację miasta na prawie niemieckim w miejscu,gdzie istniała osada targowa wzmiankowana już w 1252 r.jako Cruceburch.Kiedy jednak założyli kilka wsi w okolicy,a nie zdołali lokować miasta,książę Henryk IV Probus biorąc Kluczbork pod swoją opiekę,w 1274 r.wystawił przywilej lokacji miasta.Od tego momentu rozpoczynają się jego dzieje polityczne.Od 1293 r.Kluczbork należał do księstwa głogowskiego,od 1312 do oleśnickiego,od 1323 był w księstwie legnicko-brzeskim,w latach 1331-1356 jako zastaw u króla Polski Kazimierza Wielkiego.Podczas wojen husyckich miasto opanowali husyci pod wodzą rycerza polskiego Dobka Puchały cieszącego się poparciem mieszkańców.Następnie Kluczbork był ponownie kilkakrotnie oddawany w zastaw i sprzedawany.Od 1536 r.aż do wygaśnięcia piastowskiej linii brzeskiej był w posiadaniu książąt brzeskich,lenników korony czeskiej,którzy będąc wyznawcami religii protestanckiej,wprowadzali ją stopniowo w podległych im ziemiach.W czasie wojny trzydziestoletniej(1618-1648)miasto podupadło,ponieważ było wielokrotnie plądrowane przez przechodzące tędy wojska.Kluczbork udzielił schronienia w latach 1660-1671 braciom polskim przybyłym z Polski,którzy zorganizowali tutaj dwukrotnie swoje synody w 1663 i 1668 r.Znakomitym ich przedstawicielem był tu Krzysztof Crell-Spinowski.W tym czasie miasto wzmiankowano pod nazwą Kluzbork,Krucibork.Po śmierci ostatniego księcia legnicko-brzeskiego Jerzego Wilhelma w 1675 r.Kluczbork przeszedł pod bezpośredni zarząd cesarza austriackiego Leopolda I,a po 1740 r.wraz z całym Śląskiem znalazł się w granicach państwa pruskiego,wówczas pod nazwą Kluzborek.Rozpoczął się okres dominacji kultury niemieckiej w wyniku kolonizacji fryderycjańskiej oraz administracyjnych zarządzeń władz pruskich,szczególnie ostrych w czasie tzw.kulturkampfu.W 1816 r.miasto stało się siedzibą władz powiatowych.W połowie XIX w.rozpoczęła się budowa dróg bitych i kolejowych,dzięki czemu Kluczbork stał się ważnym węzłem kolejowym w północnej części rejencji opolskiej,do której włączono go w 1820 r.Jednocześnie rozwijało się szkolnictwo podstawowe i średnie,w nawiązaniu do tradycji XVI/XVII wieku,gdy szkoły miejskie w Byczynie i w Kluczborku cieszyły się doskonałą opinią na Śląsku.W 1858 r.zostało otwarte ewangelickie seminarium nauczycielskie mające kształcić nauczycieli władających zarówno polskim jak i niemieckim językiem,a w 1860 rozpoczęła kształcenie miejska szkoła średnia,przekształcona w 1873 r.w gimnazjum humanistyczne,które w 1877 otrzymało nowo wzniesiony gmach szkolny.W mieście żyli zgodnie ewangelicy,katolicy i wyznawcy judaizmu.Działały różne towarzystwa oświatowe i charytatywne.Został zbudowany szpital miejski(1848 r.) i miejski zakład gazowy(1867 r.)powstał ewangelicko–luterański zespół leczniczy"Betania"(1888 r.)wzniesiono budynek poczty(1891 r.) i gmach sądu(1895 r.)działał prowincjonalny zakład dla umysłowo chorych.Koniec XIX i początek XX w.przyniósł miastu mającemu dotąd charakter rolniczy,początki rozwoju przemysłowego bowiem powstały browary,drukarnia,przędzalnia,cukrownia,cegielnia,nowoczesna rzeźnia,fabryka mebli i zakład wyrobów metalowych.W latach 1907-1908 została przeprowadzona w mieście sieć wodociągowa i kanalizacyjna,znacznie później powstała elektrownia nad Stobrawą.Według spisu z 1910 w mieście mieszkało 11588 osób,z czego 836 deklarowało się jako Polacy,zaś 10216 jako Niemcy.W ostatnich przed wybuchem wojny wyborach do Reichstagu,w wyborach ścisłych(druga tura),na obszarze miasta,na polskiego kandydata ks.Pawła Kuczkę padło 169 głosów,zaś na kandydata niemieckiej partii konserwatywnej Ludwiga Meyera 1180 głosów.Po I wojnie światowej wraz z całym powiatem obejmującym Wołczyn,Byczynę oraz gminy wiejskie,pozostał terenem przygranicznym,bowiem kilkanaście kilometrów od miasta przebiegała granica Rzeszy Niemieckiej z Polską.Po podziale Górnego Śląska w październiku 1921 r.powiat kluczborski w całości pozostał w obrębie państwa niemieckiego aż do 20 stycznia 1945,gdy do miasta wkroczyły wojska radzieckie I Frontu Ukraińskiego.Oficjalnie władze polskie przejęły Kluczbork wraz z całym Śląskiem Opolskim 18 marca 1945.Dominująca dotąd w mieście ludność niemiecka została wysiedlona.Po zniesieniu powiatów w roku 1975 pozostawał jedynie siedzibą gminy.W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa opolskiego.Od 1 stycznia 1999 ponownie stolica powiatu,skupiającego 4 gminy:Kluczbork,Byczyna,Wołczyn i Lasowice Wielkie.Pod względem administracji kościelnej Kościoła rzymskokatolickiego należy do diecezji opolskiej i jest siedzibą dekanatu,jak również rejonu duszpasterskiego(jednego z czterech obok Opola,Nysy i Raciborza);w ramach struktur Kościoła ewangelicko–augsburskiego jest siedzibą parafii pw.Zbawiciela,należącej do diecezji katowickiej.

Zabytki

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są:

• stare miasto
• kościół par.pw.Matki Bożej Wspomożenia Wiernych,ul.Skłodowskiej 8,z l.1911-13
• kościół ewangelicki pw.Chrystusa Zbawiciela,z XIV w.XVIII w.
• plebania ewangelicka,ul.Gracjusza 3,z XVIII w./XIX w.
• kaplica cmentarna,z poł.XIX w.
• klasztor elżbietanek,ob.Dom Sióstr św.Józefa,ul.Klasztorna 3,z 1903 r.
• zbiorowa mogiła żołnierzy września 1939 r.na cmentarzu parafialnym
• mogiła powstańca śląskiego Henryka Dubiela,na cmentarzu parafialnym
• cmentarz wojenny Armii Radzieckiej,ul.Opolska
• park miejski
• pozostałości murów obronnych,ul.Zamkowa,z XV/XVI w.
• wieża bramy„Krakowskiej”,ob.wodociągowa wieża ciśnień,z XV w.1912 r.
• zespół ratusza,z XVIII w.XIX w.:ratusz,domy,Rynek 2,3
• kamienica,ul.Damrota 14,34(d.38),z XIX w.pocz.XX w.
• kamienica,ul.Grunwaldzka 3,z 1900 r.
• więzienie,ul.Katowicka 4,z 1900 r.
• dom,ul.Kopernika 3
• kamienica,ul.Kościuszki 1,z 1890 r.
• kamienica,ul.Krakowska 23,z 1900 r.
• dom,ul.Krakowska 27,z k.XIX w.
• zespół szkoły miejskiej,ob.szkoły ogólnokształcące,ul.Mickiewicza 10,z l.1865-70,1925-26:budynek gimnazjum ze skrzydłami bocznymi i aulą,budynek pomocniczy,zachodni
• kamienica,ul.Mickiewicza 17,z 1903 r.
• budynek administracyjny młyna,ul.Młyńska 8,z 1907 r.
• domy,pl.Niepodległości 2,3,4,6,7,z XIX w.1910 r.
• kamienica,ul.Piastowska 11,z pocz.XX w.
• kamienica,ul.Piłsudskiego 4-4a,7,7a,8,19,20,z l.1900-5,XIX w.
• willa Kruga,ul.Pułaskiego 1,kamienice 11,21,25,z l.1892,1900-10
• domy,Rynek 7,11,12,13,14,15,20,21,23,z XVIII w./XIX w.1906 r.XX w.
• budynek gospodarczy,ul.Skłodowskiej 1(d.Krzywa)
• dom,ul.Skłodowskiej 9(d.Opolska)
• Gimnazjum Humanistyczne,ob.zespół szkół ponadgimnazjalnych,ul.Skłodowskiej 13,z l.1871-76:sala gimnastyczna,k.XIX w.
• budynek administracyjno-mieszkalny w zespole szpitala,ul.Skłodowskiej 25,z XIX w./XX w.
• kamienica,ul.Sybiriaków 1,z 1910 r.
• domy,ul.Ściegiennego 11,13,14,15 z 1853 r.
• domy,ul.Wolności 4,9,kamienica 25,z poł.XIX w.XX w.
• park willowy,ul.Wołczyńska 33
• zakład dla ubogich,ul.Zamkowa 8(d.15 Grudnia),z 1776 r.1819 r.
• budynek muzeum,ul. Zamkowa 10,z XV-XIX w.z l.1931-32
• lokomotywownia wachlarzowa z obrotnicą,ul.Sikorskiego 18,z XIX w.1900 r.

inne obiekty:

• synagoga
• cmentarz żydowski
• Mennica w Kluczborku.

Transport

Transport drogowy

W mieście krzyżują się drogi krajowe:

• droga krajowa nr 11 relacji Bytom Lubliniec Kluczbork Ostrów Wielkopolski Poznań Kołobrzeg
• droga krajowa nr 42 relacji Namysłów Kluczbork Praszka Radomsko Starachowice
• droga krajowa nr 45 relacji Złoczew Wieluń Kluczbork Opole Racibórz

Kluczbork posiada obwodnicę drogi nr 11,planowana jest także budowa obwodnicy w ciągu drogi nr 45.Aktualnie zbudowane są dwa odcinki łączące drogę krajową nr 45 w Kuniowie z rondem koło Kraskowa oraz w dalszym biegu z Ligotą Dolną przy drodze krajowej nr 42.Trzeci odcinek obwodnicy docelowo będzie połączony z drogą krajową nr 11.

Transport kolejowy

W mieście znajduje się stacja kolejowa.Kluczbork to także węzeł kolejowy(krzyżują się tu linie kolejowe z Wrocławia,Opola,Ostrowa Wielkopolskiego i Lublińca).Położony jest w odległości ok.40 km od Opola,96 km od Wrocławia,205 km od Poznania i 120 km od Katowic.
Przez miasto przebiegają:

• linia kolejowa nr 143 relacji Kalety Lubliniec Olesno Wrocław Mikołajów
• linia kolejowa nr 272 relacji Kluczbork Poznań Główny

oraz

• linia kolejowa nr 175 relacji Kłodnica Kluczbork
• linia kolejowa nr 293 relacji Jełowa Kluczbork

Gospodarka

Tradycyjnie dominującym działom przemysłu maszynowego,dziewiarskiego i budowlanego towarzyszy dynamiczny rozwój innych branż takich jak:handel,transport,przetwórstwo rolno-spożywcze,szeroko rozumiane usługi.Znaczna część istniejących w mieście firm uległa przekształceniom własnościowym.Państwowe zakłady sprywatyzowały się tworząc spółki,z których część cechuje dynamiczny rozwój(m.in.:FAMAK).Rozwija się sieć banków i instytucji ubezpieczeniowych.Łącznie na terenie gminy działa ok.1800 podmiotów gospodarczych(w tym w mieście ok.1300).Największe firmy gminy to:Fabryka Maszyn i Urządzeń"FAMAK",PV"PREFABET Kluczbork"S.A.WAGREM sp.z o.o.Kluczbork.W Kluczborku,w okolicach Ligoty Dolnej,funkcjonuje podstrefa Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej INVEST PARK(powierzchnia 53,939 ha).Obecnymi inwestorami w WSSE,podstrefy Kluczbork,są m.in.:MARCEGAGLIA POLAND Sp.z o.o.INPOL-KRAK TUBES SERVICE CENTER Sp.z o.o.oraz wchodząca w skład niemieckiego holdingu SEPPELER GRUPPE Ocynkownia Śląsk.W Ligocie Górnej pod Kluczborkiem dnia 31.01.2008 r.otwarto nowo wybudowaną halę produkcyjną firmy PROTEA,zajmującej się świadczeniem usług na rynku offshore,stoczniowym i lądowym.W mieście wraz z rozwojem gospodarczym wyrosła i działa z powodzeniem sfera usług,wspomagająca przedsiębiorczość.Już dziś w Kluczborku ma swe siedziby 10 banków,a kolejne są zainteresowane uruchomieniem swoich oddziałów.Pomocą w prowadzeniu interesów służą liczne kancelarie prawne,notarialne,tłumacze przysięgli.Robienie interesów znakomicie ułatwia również istnienie wszystkich istotnych urzędów i instytucji gminnych i powiatowych.Kluczbork ma nowe wysypisko śmieci,dobrze zorganizowaną gospodarkę komunalną.Wybudowano nową oczyszczalnię ścieków i skanalizowano całe miasto.Zlikwidowano niską emisję gazów i pyłów(wyłączono ponad 40 kotłowni lokalnych) i włączono w centralny system.W latach 2003-2004 w Kluczborku oraz na terenie całego powiatu ukazywała się gazeta"Nowy Kurier Kluczborski"(ISSN 1730-5012).Łącznie ukazało się 41 numerów tego dwutygodnika,a redaktorem naczelnym był Adam Płocikiewicz.Od grudnia 2007 roku w Kluczborku wydawany jest"Tygodnik Lokalny Spiker"(ISSN 1898-9713),bezpłatna gazeta o tematyce kulturalnej i społecznej,która ukazuje się na terenie trzech powiatów:kluczborskiego,oleskiego i namysłowskiego.Jej redaktorem naczelnym jest Jacek Placety.

Edukacja

• Szkoły podstawowe
  • Publiczna Szkoła Podstawowa nr 1
  • Publiczna Szkoła Podstawowa nr 2
  • Publiczna Szkoła Podstawowa nr 5 z Oddziałami Integracyjnymi im.Emilii Plater
  • Szkoła Podstawowa nr 6 Specjalna
  • Społeczna Szkoła Podstawowa STO w Kluczborku
• Gimnazja
  • Publiczne Gimnazjum nr 1
  • Publiczne Gimnazjum nr 3 im.Jana Pawła II
  • Publiczne Gimnazjum nr 5 im.Mikołaja Reja
  • Społeczne Gimnazjum STO
  • Gimnazjum Specjalne Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego
• Szkoły średnie i zawodowe
  • Zespół Szkół Ogólnokształcących im.Adama Mickiewicza
  • Zespół Szkół Licealno-Technicznych im.gen.Józefa Bema
  • Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1 im.Marii Skłodowskiej-Curie
  • Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2 Centrum Kształcenia Ustawicznego
  • Społeczne Liceum Ogólnokształcące STO
  • Szkoła Zawodowa Specjalna SOSW
  • Wojewódzki Ośrodek Dokształcania i Doskonalenia Zawodowego

Sport

Miasto posiada dobrze utrzymany Park miejski z licznymi alejami spacerowymi oraz szlakiem rowerowym prowadzącym przez tereny leśne do Bąkowa.W mieście znajduje się także kryta pływalnia,korty tenisowe oraz sale gimnastyczne.W parku znajduje się również stadion miejski,na którym rozgrywa mecze klub piłkarski,a wraz z otaczającymi go boiskami piłkarskimi i infrastrukturą sportową tworzy"Kampus Stobrawa".Historia piłki nożnej w Kluczborku sięga roku 1910,kiedy to został założony klub FC National Kreuzburg.Przez dwa sezony w latach 1973-1975 zespół Metal Kluczbork grał w ówczesnej II lidze.Obecnie od 2003 roku istnieje klub sportowy MKS Kluczbork,którego drużyna piłki nożnej gra w II lidze,grupa zachodnia.W mieście istnieje również Kluczborski Klub Karate,odnoszący spore sukcesy zarówno w kraju jak i za granicą,którego wychowankiem jest m.in.Krzysztof Neugebauer(4 DAN,mistrz świata w kumite drużynowym(1992),wicemistrz świata w kumite(Sao Paulo,1996),wielokrotny wicemistrz świata w kata drużynowym.Trener Kadry Polski w kumite/walka/).Trenerem jest Andrzej Olech(5 DAN,trener,sędzia klasy międzynarodowej,wychowawca Mistrzów Świata,Europy i Polski).

Muzyka

Kluczbork jest nazywany Polską Stolicą Reggae.Co roku w Bąkowie odbywa się festiwal muzyki Reggae.28 sierpnia 1982 roku w Kluczborku został założony zespół Bakshish.

Postacie związane z Kluczborkiem

Urodzeni:

• Jan z Kluczborka(ur.ok.1370 r.)polski filozof,teolog
• Adam Gdacjusz(ur.1609 r.)polski pisarz religijny,kaznodzieja,duchowny luterański
• Gustav Freytag(ur.1816 r.)pisarz niemiecki
• Heinz Piontek(ur.1925 r.)poeta,prozaik,krytyk,autor słuchowisk radiowych,tłumacz i wydawca
• Leszek Dawid(ur.1971 r.)polski reżyser,scenarzysta
• Radosław Krzyżowski(ur.1972 r.)polski aktor teatralny,telewizyjny i filmowy
• Sławomir Puchała(ur.1976 r.)polski muzyk,perkusista.
• Tomasz Garbowski(ur.1979 r.)polski polityk,poseł na Sejm V,VI i VII kadencji,sędzia Ekstraklasy piłkarskiej
• Andrzej Buła(ur.1965 r.)polski polityk,samorządowiec,nauczyciel,poseł na Sejm VI i VII kadencji
• Joachim Mencel(ur1966 r.)pianista jazzowy
• Krzysztof Neugebauer(ur.1964 r.)polski karateka
• Mariusz Urbanek(ur.1960 r.)dziennikarz,publikuje w tygodniku"Polityka",autor książek:"Kisiel","Zły Tyrmand","Piłsudski bis"

Inni:

• Edyta Górniak(ur.1972 r.)uczęszczała do Technikum ogrodniczo-pszczelarskiego w Kluczborku tzw."Pszczółek"
• Waldemar Sobota(ur.1987 r.)w latach 2007-2010 występował w kluczborskim klubie piłkarskim MKS-ie Kluczbork
• Romuald Jasiński(ur.1963 r.)śpiewak operowy,absolwent Akademii Muzycznej we Wrocławiu

Wspólnoty religijne

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół Rzymskokatolicki
  • Parafia pw.Matki Bożej Wspomożenia Wiernych
  • Parafia pw.Najświętszego Serca Pana Jezusa
• Kościół Ewangelicko-Augsburski
  • Parafia w Kluczborku
• Kościół Zielonoświątkowy
  • Zbór w Kluczborku,
• Zbór Świadków Jehowy
  • Sala Królestwa(ul.Plebiscytowa 7).

Miasta partnerskie

• Bad Dürkheim(październik 2000 r.)
• Brzeżany(czerwiec 2001 r.)
• Wells(8 maja 2010)
• Dzierżoniów(29 września 2007)