Mordechaj Gebirtig

Jid.מרדכי געבירטיג,właśc.Mordechaj Markus Bertig(ur.4 maja 1877 w Krakowie,zm.4 czerwca 1942 w getcie krakowskim)ludowy poeta i pieśniarz żydowski,aktor,z zawodu stolarz.Syn Szyfry i Izaaka Bertigów.Przez całe życie mieszkał na krakowskim Kazimierzu.Odebrał tradycyjne żydowskie wykształcenie w chederze,terminując później u stolarza.Na jego twórczość miał w tym czasie wpływ m.in.Juliusz Hoffman,muzykolog,który zapisywał jego utwory w postaci nut.W pierwszej dekadzie XX w.próbował swoich sił także jako aktor.W czasie I wojny światowej nie walczył na froncie z uwagi na chorobę serca,pracował za to jako sanitariusz w szpitalu wojskowym w Krakowie.W dwudziestoleciu międzywojennym związany był jako twórca głównie ze scenami kabaretowymi oraz kołem literackim Bundu.W czasie okupacji hitlerowskiej,gdy Żydzi musieli w 1940 r.opuścić Kazimierz,zamieszkał w Łagiewnikach,a potem w getcie krakowskim przy ul.Janowa Wola.Napisał ponad 100 pieśni i wierszy.
W jednym ze swych wierszy żegnał się z Krakowem przed wywózką do getta:
"Krakowie,bądź mi pozdrowiony przed domem czeka zaprzężony wóz,jak psa mnie gnają stąd,ostatni raz widzę może miejsce tak bliskie i znajome,na grobie matki wypłakałem serce,ostatnią łzą zwilżyłem kamień ojca,święta ta ziemia..."
4 czerwca 1942 został wraz z żoną i dwiema córkami zamordowany przez Niemców podczas prowadzonej przez nich akcji wysiedleńczej.Na domu przy ul.Berka Joselewicza 5,gdzie niegdyś mieszkał,umieszczono w 1992 r.tablicę pamiątkową z napisem:"Bądź zdrów mój Krakowie.Mordechaj Gebirtig(1877-1942)stolarz,poeta,pieśniarz".Postać Gebirtiga spopularyzowali w Polsce:Gołda Tencer,która w 1991 r.wystawiła na deskach Państwowego Teatru Żydowskiego w Warszawie przedstawienie Der trubadur fun Galicje(Trubadur z Galicji);Przemysław Gintrowski,komponując i wykonując(z Joanną Trzepiecińską)monumentalny utwór do własnej muzyki z tekstem Anny Kamieńskiej"Stół Mordechaja Gebirtiga",a także żydowski pieśniarz,André Ochodlo,mający w swoim repertuarze wiele pieśni Gebirtiga i jego wierszy w tłumaczeniu Agnieszki Osieckiej z muzyką autorstwa czołowych polskich kompozytorów.Teksty Gebirtiga śpiewa Bente Kahan,m.in"Kinderjohren"(album Farewell Cracow).
Znane piosenki autorstwa Gebirtiga

• "אברהמל דער מרוויחער"("Awrejml der marwicher")Abram złodziejaszek(wyk.m.in.zespół Bratsch,Bente Kahan,Chava Alberstein)
• "הוליעט הוליעט קינדערלעך"("Huliet,huliet kinderlech")Hulajcie,hulajcie dzieciaczki(Bawcie się,bawcie dziateczki)(wyk.m.in.Anja,Katja i Jakov Kazyansky,Oksana Sowiak&Anton St)
• "ס'ברענט!‏"("S'brent!")Gore!(wyk.m.in.Bente Kahan)
• "יאַנקעלע"("Jankiele")Jankiele
• "רייזעלע"("Rejzele")Rejzele(wyk.m.in.Bente Kahan,Chór Żydowski"Clil",Chava Alberstein)
• "דרײַ טעכטערלעך"("Draj techterlech")Trzy córeczki(wyk.m.in.Sława Przybylska)
• "בלײַב געזונט מיר קראָקע!‏"("Blajb gezunt mir Kroke!")Bywaj zdrów mój Krakowie(Żegnaj Krakowie)(wyk.m.in.André Ochodlo,Jaga Wrońska)
• "קינדער־יאָרן"("Kinder-jorn")Dziecięce lata(wyk.m.in.Marek Ravski,Samuel Rettig)
• "ארבעטלאָזע מארש"("Arbetloze marsz")Marsz bezrobotnych

Literatura w języku polskim

• Mordechaj Gebirtig,"Bądź mi zdrów,Krakowie"/Blajb gezunt mir,Kroke,Wydawnictwo Austeria,Kraków 2012 r.
• Natan Gross,"Żydowski bard.Gawęda o życiu i twórczości Mordechaja Gebirtiga",Księgarnia Akademicka,Kraków 2000 r.biograficzna książka o poecie.Wznowienie:Wydawnictwo Austeria,Kraków 2012 r.
• Natan Gross,"Mordechaj Gebirtig piosenka ludowa i kabaretowa"[w:]Teatr żydowski w Polsce,pod red.A.Kuligowskiej-Korzeniewskiej i M.Lejko,Łódź 1998 r.s.156-167
• Natan Gross,"Mordechaj Gebirtig człowiek teatru"[w:]Teatr żydowski w Krakowie.Studia i materiały,pod red.J. Michalik i E.Prokop-Janiec,Kraków 1995 r.s.115-125