Młodość i praca zawodowa
Janusz Chmielowski urodził się 9 stycznia(nie 8,jak podają niektóre źródła)1878 r.w Warszawie.Był synem Piotra Chmielowskiego.Ukończył studia jako inżynier budowy maszyn w 1903 r.na Politechnikach w Rydze,Darmstadcie i ostatecznie Lwowie.Ukończył również matematykę na Uniwersytecie Lwowskim w 1906 r.W latach 1906–1908 był nauczycielem w szkole średniej we Lwowie,potem pracował w instytucjach technicznych i ubezpieczeniowych w Wilnie(w latach 1908–1912) i Petersburgu(w latach 1913–1923).W październiku 1923 r.wrócił do Polski.Od 1924 r.pracował na Górnym Śląsku,od 1928 r.w przemyśle hutniczym w Katowicach,aż do wybuchu II wojny światowej.W latach 1939–1944 pracował w towarzystwie handlu żelazem w Warszawie.Przeszedłszy w 1944 r.przez niemieckie obozy w Pruszkowie i Skierniewicach,w marcu 1945 r.wrócił do pracy w Katowicach,do 1950 r.w przemyśle hutniczym,a w latach 1950–1965 jako redaktor naukowy wydawnictw hutniczych,ponadto jako redaktor czasopisma„Hutnik”w latach 1945–1965.Pracował do 87.roku życia.
Tatrzańska przygoda
Pierwszą wycieczkę w Tatry(z rodzicami do Morskiego Oka w 1887 r.)odbył w 9.roku życia,a taternictwo zaczął uprawiać w 1892 r.pierwszym wejściem na Mały Kozi Wierch jako 14-letni chłopiec.Najintensywniej wspinał się w latach,kiedy jego rodzice mieszkali w Zakopanem(do 1903 r.)oraz w czasie swych studiów i pracy we Lwowie(do 1908 r.)Z przerwami kontynuował działalność taternicką aż do 1958 r.gdy w wieku 80 lat był na swej ostatniej wspinaczce na grani Kościelca.Do Zakopanego przyjeżdżał aż do 1963 r.wszedł wtedy pieszo w 85.roku życia na swój ostatni„szczyt”,Antałówkę.Napisał wtedy:„W górach,podobnie jak i w życiu,gdy nie można tak,trzeba inaczej!”W 1911 r.dokonał pierwszego wejścia od strony zachodniej na Zamarłą Turnię(wraz z nim Zdzisław Kleszczyński i Mieczysław Świerz).Żył 90 lat.Z młodości pamiętał Tytusa Chałubińskiego i Sabałę,a przeżył Wawrzyńca Żuławskiego i młodszego o dwa pokolenia Jana Długosza.Po Tatrach do I wojny światowej chodził najczęściej w towarzystwie przewodników(np.Jędrzej Wala młodszy,Jan Bachleda Tajber,od 1894 r.Klemens Bachleda,potem Jędrzej Marusarz Jarząbek),a także z licznymi taternikami polskimi i węgierskimi,ale na wyprawach odkrywczych prawie zawsze sam był inicjatorem.Bez przewodników również dokonał z różnymi taternikami wielu pierwszorzędnych wejść,np.w 1903 r.na Ostry Szczyt(pierwsze wejście bez przewodnika,a w ogóle trzecie).Był pierwszym zdobywcą wielu szczytów i turni tatrzańskich,m.in.w 1895 r.Zadni Gerlach,w 1898 r.Poślednia Turnia,w 1902 r.Orla Baszta i Rumanowy Szczyt,w 1904 r.Zadni Mnich,Kaczy Szczyt,Czubata Turnia i Kozia Turnia,w 1905 r.Niżnie Rysy,Żabi Szczyt Wyżni i Kościołek,w 1907 r.Żabi Mnich,w 1908 r.Żabia Lalka.Przeszedł też wiele nowych dróg w Tatrach w latach 1892–1927,od Świnicy po Jagnięcy Szczyt.Ostatnią było pierwsze wejście południowym żebrem na Wołową Turnię.W dziejach taternictwa zimowego zapisał się jedynie pierwszym wejściem zimowym na Gerlach w styczniu 1905 r.(Żlebem Karczmarza),ale było to jedno z czołowych osiągnięć w tej dziedzinie przed I wojną światową(z Węgrem Károlyem Jordánem oraz przewodnikiem Klimkiem Bachledą,Johannem Franzem seniorem i Paulem Spitzkopfem seniorem).Zwłaszcza w okresie 1900–14,ale także później,należał do czołowych taterników i był najlepszym znawcą Tatr.Pisano o nim,że po Tytusie Chałubińskim został Królem Tatr.Uprawiał też alpinizm w Alpach.W 1907 r.wspinał się w Dolomitach i na Wilder Kaiser,w 1913 r.w grupie Mont Blanc.
Pisarstwo górskie
W latach 1900–1931 ogłosił liczne artykuły na tematy taternictwa i alpinizmu,biografie,sprawozdania,recenzje,notatki itd.Poza fachowymi opisami nowych dróg taternickich(od 1907 r.)opublikował kilka wspomnień ze swych wypraw tatrzańskich.W artykule pt."Z wycieczki po Alpach Tyrolskich"(„Taternik”1907 r.)przeprowadził porównanie wejść alpejskich z tatrzańskimi.Pisywał również na takie fachowe tematy taternickie(jak„W sprawie klasyfikacyi wycieczek tatrzańskich”,1910 r.) i ogłosił szereg prac z dziejów taternictwa,m.in."Droga na Łomnicę od strony północnej"(1902 r.)"Południowa ściana Ostrego Szczytu"(1910 r."Przyczynki do monografji Łomnicy"(1924 r.)"Lodowy Szczyt"(1928 r.)"Kozia Turnia"(1931 r.)Oprócz szeregu drobniejszych napisał kilka obszerniejszych biografii ludzi związanych z Tatrami:"Klimek Bachleda"(1910 r.)"prof.Leopold Świerz"(1911 i 1912 r.)"Kazimierz Przerwa-Tetmajer"(1941 r.)Zajmował się też fotografowaniem w Tatrach.Jego zdjęcia były reprodukowane zarówno w czasopismach polskich(np.„Taternik”),jak i zagranicznych(np.„Turistaság és Alpinizmus”),a także na pocztówkach.Ogłosił też artykuł Nieco o nowoczesnych aparatach fotograficznych dla taternika(1928 r.)Wygłaszał pogadanki o taternictwie przez radio(Rozgłośnia Katowicka w 1926 r.)Wybitną pozycję w piśmiennictwie tatrzańskim zdobył jednak Chmielowski przede wszystkim swym przewodnikiem:Przewodnik po Tatrach(t.1–4,1907–1912).Był to pierwszy w tatrzańskiej literaturze przewodnik dla taterników,a nie tylko dla zwykłych turystów.Pojawił się po turystycznych przewodnikach Walerego Eljasza i Mieczysława Kowalewskiego oraz po współczesnych im turystycznych przewodnikach niemieckim i węgierskim.Stał się pozycją przełomową w tatrzańskiej literaturze przewodnikowej i odegrał wielką rolę nie tylko w rozwoju taternictwa,ale również i w poznawaniu topografii Tatr,w ustalaniu ich nazewnictwa i terminologii topograficznej.Podkreślić należy,że pierwsze przewodniki taternickie w innych językach pojawiły się później(od 1914 r.)Następnie,już wspólnie z Mieczysławem Świerzem,Chmielowski opublikował nowe wydanie swego przewodnika:Tatry Wysokie(Kraków,t.1–4,1925–26),znowu zdobywając przodującą rolę w tej dziedzinie piśmiennictwa tatrzańskiego.Równocześnie z pierwszym wydaniem swego przewodnika opublikował Chmielowski także mapę Tatry Wysokie(1:50000)oraz mapy szkicowe:Tatry Zachodnie i Tatry Bielskie(obie 1:75000).
Stowarzyszenia taternickie
Chmielowski należał do czołowych działaczy taternickich na polu organizacyjnym.Był jednym z głównych inicjatorów i współzałożycieli,a w 1903–1904 pierwszym prezesem pierwszego stowarzyszenia taternickiego Sekcji Turystycznej Towarzystwa Tatrzańskiego,której kontynuacją stał się Klub Wysokogórski i wreszcie Polski Związek Alpinizmu.Chmielowski przez szereg lat do 1914 r.zajmował się szkoleniem i egzaminowaniem przewodników tatrzańskich.Zarówno wśród taterników,jak i przewodników upowszechnił stosowanie nowoczesnego sprzętu alpinistycznego,jak lina,raki,czekan,specjalne obuwie itd.Żywo interesował się sprawami nazewnictwa tatrzańskiego i przyczynił się do jego uporządkowania w polskim piśmiennictwie,a także do ustalenia tatrzańskiej terminologii topograficznej,opartej w znacznej mierze na gwarze podhalańskiej.Przekształcenie się dawnego taternictwa,uprawianego na modłę księdza Józefa Stolarczyka czy Tytusa Chałubińskiego,w nowoczesne taternictwo to zasługa przede wszystkim Chmielowskiego,który doprowadził do tego zarówno swą działalnością w górach,jak i piórem i pracą organizacyjną.
Nagrody i wyróżnienia
W 1913 r.jako jeden z pierwszych otrzymał członkostwo honorowe STTT(potem KWPTT),a w 1948 r.Order Odrodzenia Polski i członkostwo honorowe Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego za całokształt swych zasług w rozwoju taternictwa polskiego.W niemieckim i węgierskim nazewnictwie tatrzańskim został Chmielowski uczczony nazwami:Chmielowski-Scharte i Chmielowski-rés(Poślednia Przełączka),Chmielowski-Turm i Chmielowski-torony(Mała Poślednia Turniczka)oraz Chmielowskispitze i Chmielowski-csúcs(Sępia Turnia).Zmarł 26 kwietnia 1968 r.w Katowicach,pochowany został na cmentarzu w dzielnicy Dąb.
Publikacje
Artykuły
- Z wycieczki po Alpach Tyrolskich(„Taternik”1907 r.)
- W sprawie klasyfikacyi wycieczek tatrzańskich(1910 r.)
- Droga na Łomnicę od strony północnej(1902 r.)
- Południowa ściana Ostrego Szczytu 1910 r.(wspólnie z Romanem Kordysem)
- Przyczynki do monografji Łomnicy(1924 r.)
- Lodowy Szczyt(1928 r.)
- Nieco o nowoczesnych aparatach fotograficznych dla taternika(1928 r.)
- Kozia Turnia(1931 r.)
Książki
- "Przewodnik po Tatrach",Lwów(t.1-4),1907–1912
- "Janusz Chmielowski",Mieczysław Świerz,"Tatry Wysokie"(przewodnik szczegółowy),Kraków,(t.1–4,1925–1926)
- "Klimek Bachleda"(1910 r.)
- "Prof.Leopold Świerz"(1911 i 1912 r.)
- "Kazimierz Przerwa-Tetmajer"(1941 r.)
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz