Historia
Według tradycji osada założona została w kilka lat po najeździe mongolskim na Polskę w 1241 r.przez osadników przybyłych z zachodu,którzy wcześniej założyli inną pobliską osadę,obecną Starą Wieś.Z powodu braku źródeł nie wiadomo czy mogło to mieć związek z nadaniem przez księcia opolskiego Mieszka Otyłego pomiędzy 1243-1246 w kasztelanii oświęcimskiej 500 łanów ziemi(ok.121 km²)cystersom z Lubiąża.Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowano w 1326 r.w spisie świętopietrza pośród parafii dekanatu Oświęcim diecezji krakowskiej pod nazwą Novovillamowicz.Miejscowa parafia musiała być więc założona wcześniej,przy wybudowanym ok.1300 roku kościele św.Stanisława.Z analizy języka i stroju późniejszych mieszkańców wywnioskować można,że jej osadnicy wywodzili się z Fryzji i Flandrii,a z nazwy miejscowości,że jej zasadźcą był niejaki William,prawdopodobnie ze Szkocji.Miejscowość założona została z dala od dużych rzek,co może być związane z obawą przed powodziami.W 1238 r.Morze Północne zalało wielkie obszary Flamandii,skłaniając jej mieszkańców do emigracji.Mieszkańcy Starej Wsi ulegli później asymilacji,za to Wilamowianie pozostali w izolacji kulturowej aż do II wojny światowej.Zachowali swój archaiczny język wymysiöeryś,obyczaje,stroje,poczucie odrębności.Politycznie wieś należała od ok.1315 r.do księstwa oświęcimskiego,które w 1327 r.stało się lennem Królestwa Czech.W dokumencie sprzedaży księstwa oświęcimskiego Koronie Polskiej wystawionym przez Jana IV oświęcimskiego 21 lutego 1457 miejscowość wymieniona została jako Wilamowicze.Nazwę miejscowości w zlatynizowanej staropolskiej formie Wylamowycze wymienia w latach 1470-1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis a jako jej właścicieli podaje Mikołaja oraz Jana Wilamowskich herbu Kornicz.Od drugiej połowy XVI wieku i przez XVII wiek Wilamowice były ośrodkiem kalwinizmu.Miejscowy drewniany kościół parafialny został zniszczony dwukrotnie w pożarach w latach 1646(od pioruna) i 1692,w międzyczasie został odbudowany w 1661 r.a następnie w 1705 r.W 1808 roku miejscowi chłopi za 30000 reńskich wykupili ziemie pańskie,co uwolniło ich od ciężarów pańszczyzny.W miejscowości rozwijało się już tkactwo.Chłopi sprzedawali swoje wyroby m.in.w Wiedniu,Warszawie,Trieście,Inflantach,Konstantynopolu,czy Hamburgu.Stanowili tym samym konkurencję dla kolegacji chłopskich z Andrychowa.Ważną datą w historii miejscowości stał się 8 stycznia 1818,kiedy to nadano jej prawa miejskie.Wilamowice uzyskały prawo do cotygodniowych targów,a z czasem własną pocztę,lekarza,aptekę,posterunek policji i szkołę.Nowe miasteczko liczyło około 1500 mieszkańców.W 1887 r.powstała szkoła tkacka.Według austriackiego spisu ludności z 1900 r.w 317 budynkach w Wilamowicach na obszarze 1039 hektarów mieszkało 1719 osób(gęstość zaludnienia 165,4 os./km²),z czego 1677(97,6%)było katolikami a 42(2,4%)wyznawcami judaizmu,1152(67%)było niemiecko a 567(33%)polskojęzycznymi.W okresie międzywojennym,kiedy to Wilamowice znalazły się w granicach odrodzonej Polski funkcjonowała tu niewielka fabryka włókiennicza.W 1923 r.ropoczęto budowę nowego kościoła parafialnego w stylu neogotyckim,którego budowę przerywaną Wielkim Kryzysem w 1935 r. i pożarem w 1957 r.ukończono w 1960 roku.Podczas II wojny światowej miejscowość została zaanektowana przez III Rzeszę.W 1945 r.zakazano używania języka wilamowickiego,co zostało uchylone w 1956 r.W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa bielskiego.
Język i kultura
Mieszkańcy Wilamowic są potomkami osadników z Fryzji i Flandrii,którzy osiedlili się na tych terenach w XIII wieku.Stworzyli wyizolowaną kulturowo społeczność,odrębną również językowo.W 1808 roku wykupili się z poddaństwa,a w 1818 r.wykupili prawa miejskie dla Wilamowic.Do 1945 roku w powszechnym użyciu był język wilamowicki(wymysiöeryś)archaiczny język(dziś włada nim około 70 osób).Mała społeczność używała również własnego stroju wilamowickiego zawierającego elementy szkockiej kraty,motywy tureckie oraz kwiatowe,wykonane starą metodą klockową.Po II wojnie światowej władze komunistyczne próbowały zatrzeć ślady odrębności kulturowej Wilamowian.Dziś tradycję kultywuje Regionalny Zespół Pieśni i Tańca"Cepelia Fil Wilamowice"założony w 1987 r.skupiający młodzież oraz Regionalny Zespół Pieśni i Tańca"Wilamowice"założony w 1948 r.skupiający kilka pokoleń.Działa także Stowarzyszenie Na Rzecz Zachowania Dziedzictwa Kulturowego Miasta Wilamowice"Wilamowianie",mające na celu ratowanie kultury wilamowickiej.
Sławni wilamowiczanie
- Józef Bilczewski(1860–1923)święty(kanonizowany w 2005 r.)arcybiskup,metropolita lwowski,profesor i rektor Uniwersytetu we Lwowie(1900–1901)
- Florian Biesik nazywany„Dante z Wilamowic”twórca piszący w języku wilamowickim
- Herman Mojmir lekarz,działacz społeczny,organizator Związku Harcerstwa Polskiego
- Józef Gara(1929–2013)twórca piszący w języku wilamowickim
- Jadwiga Bilczewska-Stanecka(1921–1976)długoletnia kierowniczka szkoły i założycielka Regionalnego Zespołu Pieśni i Tańca„Wilamowice”
- Jan Gawiński sielankopisarz
- Kazimierz Jonkisz muzyk jazzowy,perkusista
- Zbyszek Zaborowski wieloletni poseł z ramienia SLD szef RW SLD w Katowicach
- Kazimierz Danek artysta ludowy,twórca obecnego ołtarza w kościele wilamowickim
- Drewniane i murowane domy(XIX w.)
- Kapliczki(XIX w.)
- Kamieniczki na rynku(1870-1915)
- Kościół neogotycki z 1923-84
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz