Ryki

Miasto w województwie lubelskim,w powiecie ryckim,siedziba gminy miejsko-wiejskiej Ryki.Według danych z 31 grudnia 2011 roku,miasto miało 9989 mieszkańców.Założono je w roku 1442 jako wieś królewską.
Położenie
Miasto położone jest w północno-zachodniej części województwa lubelskiego,na pograniczu z województwem mazowieckim,przy drodze krajowej nr 17:Warszawa Lublin 100 km na południowy wschód od Warszawy i 64 km na północny zachód od Lublina.Ryki należą do historycznej ziemi stężyckiej położonej w północnej części Małopolskiej Sandomierszczyzny.Geograficznie leżą w południowej części Wysoczyzny Żelechowskiej,części Niziny Południopodlaskiej.Położone są w odległości 64 kilometrów na północny zachód od Lublina.W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do starego województwa lubelskiego.
Geneza nazwy
Nazwa Ryki pojawia się po raz pierwszy w notatce z 1439 roku jako Riki.Pochodzi najprawdopodobniej od nazwy osobowej Ryk,użytej w liczbie mnogiej.
Historia

• XI w.tworzy się osada Sieciechów
• XII w.powstaje kasztelania sieciechowska,pierwszy ośrodek władzy na terenie lewo- i prawobrzeżnej Wisły,obejmujący swym zasięgiem obszar dzisiejszych Ryk
• XIII i XIV w.wzrost znaczenia Stężycy
• XIV w.upadek znaczenia Sieciechowa
• II poł.XV w.z ziem po byłej kasztelanii sieciechowskiej powstaje powiat stężycki.Gród Stężyca staje się głównym ośrodkiem polityczno-gospodarczym w regionie.Rozpoczynają w nim działalność sądy:grodzki i ziemski.Powstaje wówczas określenie ziemi stężyckiej w granicach,której leżały Ryki
• 1397 podział części województwa sandomierskiego na lewym brzegu Wisły na trzy powiaty:sandomierski,radomski i chęciński.Starostwo stężyckie wraz z Rykami zostało podporządkowane władzy radomskiego starosty grodowego.Sądy:grodzki i ziemski,przeniesiono ze Stężycy do Radomia
• 1424 wzmiankowana wieś królewska Riki
• 1568 wyłączenie ze starostwa radomskiego starostwa stężyckiego,wraz z przeniesieniem do Stężycy sądów:grodzkiego i ziemskiego
• 1570 pierwsza znana wizytacja parafii w Rykach,istniał wówczas drewniany kościół pw.św.Jakuba Apostoła
• 1570 pierwsza informacja o działaniu szkoły parafialnej
• 1585 z południowo-wschodnich ziem starostwa stężyckiego utworzono starostwo ryckie,z siedzibą w Rykach
• 1591 dziedzic wsi Zalesie,Mikołaj Zaleski funduje szpital parafialny
• 1598 wizytacja parafialna podaje istnienie drewnianego kościoła pw.św.Stanisława bpa
• 1617 kolejna wizytacja parafialna podaje istnienie drewnianego kościoła pw.Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny
• 1622 założone zostaje Bractwo Świętej Anny
• 1637 zostaje założone Bractwo Szkaplerza Świętego
• 1653 istniał już wybudowany przez ks.proboszcza Piotra Ciecierskiego drewniany kościół pw.św.Jakuba Apostoła
• 1663 starostwo ryckie składa się z jednego miasta:Okrzei,3 folwarków:Brusów,Babice i Ownia,oraz 15 wsi:Ryki,Swaty,Sierskowola,Sarny,Bazanów,Oszczywilk,Ogonów,Rososz,Grabów,Chrustne,Babice,Dąbia,Wylezin,Skruda i Ownia
• 1693 powstaje kapela parafialna,jedyna ufundowana w diecezji krakowskiej w XVII w.
• 1718 wichura niszczy kościół pw.św.Jakuba Apostoła
• do 1736 ks.proboszcz Władysław Zaleski wybudował nowy drewniany kościół pw.św.Jakuba Apostoła
• 1736 pierwsza wzmianka o istnieniu Bractwa Różańca Świętego
• 2 lipca 1744 spłonął kościół pw.św.Jakuba Apostoła
• do 1757 wybudowano pierwszy murowany kościół parafialny pw.św.Jakuba Apostoła,dzięki ks.proboszczowi Aleksandrowi Trembińskiemu
• 1762 zmarł starosta rycki,kasztelan krakowski Stanisław Poniatowski,ojciec przyszłego króla Polski
• 1782 otrzymanie przez Ryki praw miejskich
• 23 listopada 1793 przeniesienie ze Stężycy do Ryk sądów:grodzkiego oraz ziemskiego
• 1794 wielki pożar niszczy większą część miasta
• 1795–1809 w wyniku III rozbioru Polski Ryki zostają przydzielone do zaboru austriackiego,w prowincji Galicja Zachodnia(Galicja Nowa)
• 1809–1815 Ryki przydzielone do Księstwa Warszawskiego,departamentu siedleckiego,powiat żelechowski
• 1810 utracenie praw miejskich
• 1815 Ryki znajdują się w granicach Królestwa Polskiego
• 1816 przynależność do województwa podlaskiego(przemianowane z departamentu siedleckiego),obwód łukowski,powiat żelechowski
• 1836 Ryki kupuje od Skarbu Państwa Jan Jezierski,zakładając hodowlę karpia.Dzięki temu Ryki stały się znane jako"stolica karpia"
• 7 marca 1837 przemianowanie województwa podlaskiego na gubernię siedlecką
• 11 października 1842 Ryki należą do powiatu łukowskiego,przemianowany z obwodu),okręg żelechowski(przemianowany z powiatu)
• 1842 powstaje samodzielna gmina żydowska,ważny ośrodek ruchu chasydzkiego
• 1 stycznia 1845 przydzielenie do guberni lubelskiej(powstała z połączenia guberni lubelskiej i podlaskiej),powiatu łukowskiego,okręgu żelechowskiego
• 3 marca 1859 Ryki po raz pierwszy stają się gminą złożoną z gromad
• 13 stycznia 1867 przyłączenie do guberni siedleckiej(wyłączona z guberni lubelskiej),powiatu garwolińskiego
• 1908–1914 budowa nowego kościoła murowanego pw.Najświętszego Zbawiciela
• 1908 w Rykach żyje 2077 Żydów(94% ogółu mieszkańców),w okresie międzywojennym 2419(69%)
• 22 stycznia 1916 przydział do generał-gubernatorstwa warszawskiego,powiatu garwolińskiego
• 2 sierpnia 1919 przyłączenie do województwa lubelskiego,powiatu garwolińskiego
• 1926 powstaje bank żydowski
• 2 sierpnia 1939 przydział do województwa warszawskiego,powiatu garwolińskiego
• 1940 rozebranie starego kościoła murowanego pw.św.Jakuba Apostoła
• 7 maja 1942 część mieszkańców getta hitlerowcy wywożą do ośrodka zagłady w Sobiborze
• październik 1942 likwidacja getta,podczas której większa część ludności zostaje wywieziona do ośrodka zagłady w Treblince,a pozostała do obozu pracy
• 26 lipca 1944 Armia Krajowa dokonuje wyzwolenia Ryk spod władzy okupanta niemieckiego
• 1 stycznia 1956 powstaje powiat rycki,wydzielony z powiatu garwolińskiego,leżący w województwie warszawskim
• 1 stycznia 1957 Ryki ponownie uzyskały prawa miejskie,
• 1 czerwca 1975 wprowadzono dwustopniowy podział władzy na gminy i województwa,gmina Ryki została włączona do województwa lubelskiego
• 1 stycznia 1999 Ryki stają się siedzibą gminy i powiatu w nowym województwie lubelskim
• 2000 wybudowano radiowo-telewizyjne centrum nadawcze Ryki z masztem wys.210 m n.p.t.
• 17 kwietnia 2013 otwarto krytą pływalnię

Zabytki

• neogotycki kościół z początku XX wieku(budowa 1908-1914),projektu Józefa Dziekońskiego,w nim obraz namalowany przez Leona Wyczółkowskiego
• pałac z XVIII wieku rezydencja króla Stanisława Poniatowskiego,obecnie dom kultury
• park i "stary"cmentarz z XIX wieku(na nim groby powstańców styczniowych)
• skwer z rzeźbą Jezusa Frasobliwego(XVIII wiek)
• głaz pomnik z tablicą upamiętniającą miejsce dawnej świątyni i miejsce złożenia prochów Stanisława Poniatowskiego ojca króla
• kilka pomników i cmentarz żydowski
• synagoga z połowy XIX wieku.

Przed 1939 rokiem prawie 70% mieszkańców Ryk stanowiła ludność żydowska,ale zginęła w czasie wojny.W mieście pozostały pożydowskie kamieniczki.Podczas II wojny światowej aktywnie działała w Rykach Armia Krajowa. Kultura
Na rzecz kultury działa Miejsko-Gminne Centrum Kultury w Rykach z siedzibą w pałacu Poniatowskiego.Wokół Centrum skupione są zespoły śpiewacze,szczególnie z okolicznych kół gospodyń wiejskich.Do cyklicznych imprez organizowanych w Rykach zaliczyć można:Święto Karpia z Pradoliny Wieprza,Przegląd Zespołów Śpiewaczych Kół Gospodyń Wiejskich,Jarmark Bożonarodzeniowy oraz Weekend z LRY(dwa ostatnie organizowane przez Fundację Obywatelskiego Rozwoju-Ryki).Jeśli chodzi o prasę,to na terenie Ryk ukazuje się tygodnik"Twój Głos".
Edukacja

Pierwsza szkoła w Rykach powstała w 1901 roku.
W 2012 roku swoją siedzibę w Rykach miały:

• I Liceum Ogólnokształcące im.Marii Skłodowskiej-Curie
• Szkoła Podstawowa nr 1 im.Mariana Osińskiego
• Gimnazjum nr 1 im.Nauczycieli Tajnego Nauczania
• Zespół Szkół Zawodowych im.Władysława Korżyka w Rykach
• Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 2 im.Jana Pawła II
• Zespół Szkół Zawodowych nr 2 im.Leona Wyczółkowskiego
• Pierwsze Prywatne Policealne Studium Zawodowe Dla Dorosłych
• Lubelska Szkoła Wyższa w Rykach(dawniej:Wyższa Szkoła Umiejętności Pedagogicznych i Zarządzania)
• Pierwsze Policealne Studium Zawodowe dla Dorosłych

Sport

W Rykach działają:Miejski Klub Sportowy"Ruch"Ryki(piłka nożna);Miejski Klub Sportowy"TUR"Ryki(trójbój siłowy)oraz Uczniowsko-Parafialny Klub Sportowy"Arka"Ryki(tenis stołowy,koszykówka).Fundacja Obywatelskiego Rozwoju-Ryki organizuje od sierpnia 2010 roku bieg uliczny"Run For Ryki"a od stycznia i lutego 2011 roku Rycką Ligę Koszykówki.Dostępna jest kryta pływalnia powiatowa.
Komunikacja
Ryki to ważny węzeł drogowy i komunikacyjny.W pobliskiej Moszczance krzyżują się drogi nr 48 Kock Tomaszów Mazowiecki oraz nr 17 Lublin Warszawa.Ważną rolę odgrywają również drogi lokalne do Żelechowa,Stężycy,Nowodworu i Serokomli.Istnieje tu także przystanek kolejowy,jednak jest położony daleko na południe od centrum miasta.PKP zapewnia bezpośrednie połączenia Ryk z Dęblinem,Lublinem,Łukowem i Białą Podlaską.Głównym przewoźnikiem na terenie miasta i powiatu jest PPKS Puławy,który realizuje połączenia między innymi z Lublinem,Warszawą,Dęblinem,Żelechowem,Baranowem,Łukowem i Maciejowicami.Ważną rolę w mieście i powiecie odgrywa również przedsiębiorstwo PKS Garwolin.Istnieje również komunikacja prywatna,wykonująca częstsze połączenia z Lublinem i Warszawą oraz rzadsze z Puławami,Dęblinem,Poniatową i Żelechowem.
Administracja

Ryki są stolicą powiatu ryckiego.Ma w nich siedzibę starostwo powiatowe i inne instytucje powiatowe(urząd pracy itp.)sąd rejonowy,prokuratura rejonowa,urząd skarbowy,stacja Sanepidu,inspektoraty ZUS oraz KRUS,komisariat Policji,oddział Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa itp.Miasto jest członkiem stowarzyszenia Unia Miasteczek Polskich.Objęte jest też działalnością Lokalnej Grupy Działania"Lepsza Przyszłość Ziemi Ryckiej"oraz Lokalnej Grupy Rybackiej"W dolinie Tyśmienicy i Wieprza".
Gospodarka
Do największych zakładów pracy w Rykach należą Zakład Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego"Polski Ogród"Sp.z o.o.;Spółdzielnia Mleczarska Ryki;Juwent s.c.producent urządzeń klimatyzacyjnych i wentylacyjnych oraz Juwent sp.z o.o.wytwórca drzwi antywłamaniowych.
Wspólnoty wyznaniowe

• Parafia Najświętszego Zbawiciela w Rykach
• Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy(Sala Królestwa).

Miasta partnerskie

• Lachowicze

Ciekawostki
Mitem jest jakoby Hyman Rickover,admirał Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych,pochodzenia żydowskiego,nazywany"ojcem marynarki atomowej",miał przodków w Rykach;mimo iż mogłoby wskazywać na to jego nazwisko.On sam urodził się w Makowie Mazowieckim(w 1900 roku),a w 1905 wyjechał z rodziną do Ameryki.