Życiorys
Jan(Sacranus)był Janem z Oświęcimia młodszym.Należy go odróżnić od starszego Jana(Bebera)z Oświęcimia,rektora w latach 1479-1480 oraz innego,najwcześniej występującego Jana(Piotrowicza)z Oświęcimia(wpisany na Akademię Krakowską w 1443).Jan wpisał się na Akademię Krakowską w 1459,w 1465 promowany został na bakałarza,a w 1469 uzyskał mistrzostwo sztuk wyzwolonych.Już w okresie krakowskich studiów ogarnęły go podmuchy humanizmu(wykłady Jakuba Publiciusa z Florencji w 1469/1470).Swój związek z nowym prądem pogłębił Jan w czasie długiej podróży do Włoch(1470-1475).W Rzymie był uczniem sławnego wtedy humanisty Francesca Filelfa;prawdopodobnie był tu także uczniem głośnego grecysty Jana Argyropula.W czasie tego kilkuletniego pobytu w Wiecznym Mieście nie uzyskał,co należało wówczas do rzadkości,doktoratu w wyższych fakultetach.Po powrocie do Krakowa wykładał na Akademii Krakowskiej do 1492 na Wydziale Artystów.Był dwukrotnie jego dziekanem;w półroczu letnim 1479 i zimowym 1491/92.Od 1492 do końca swoich dni pracował na Wydziale Teologicznym,na którym przed 1498 uzyskał doktorat.Zamiłowanie Sacranusa do nowego prądu znalazło wyraz w opracowywanym przez niego jeszcze w okresie młodości podręczniku epistolografii dla celów dydaktycznych.Podręcznik na gruncie krakowskim cieszył się dużym wzięciem,czego dowodzą jego cztery wydania ogłoszone drukiem,w edycjach późniejszych wzbogacone o wzory fikcyjnych listów(b.r.wyd.1507,1512,1520).W Akademii zaznaczył się jako jeden z pierwszych propagatorów humanizmu.Był gorącym zwolennikiem muz w literaturze i nauce.Jak go wówczas określano„w wierszu przedni,w prozie doskonały”,potrafił swoich uczniów wprowadzać w dokładną znajomość Cycerona i sławnych mistrzów wymowy.Poeta Andrzej Krzycki,przyznając mu pierwszeństwo z zakresu humanizmu,sławił płynącą z jego ust„dulcis facundia”,co można tłumaczyć jako„słodką,powabną wymowność”.Nawet gdy jako tzw.profesor królewski obowiązany był do wykładów arystotelesowskich chętnie zbaczał w sferę autorów starożytnych(Marcus Tullius Cicero) i starochrześcijańskich(biskup z Troyes Prudencjusz).Nie podzielał skrajnych dążności,z jakimi występowali radykalni zwolennicy nowego prądu.Pozostawał na kompromisowym stanowisku i wypowiadał się za istniejącym stanem i porządkiem zwłaszcza na Uniwersytecie.Niesłusznie przypisywano mu przez dawniejszą historiografię(w szczególności przez Józefa Szujskiego)rzekomych wystąpień przeciw przedstawicielom humanizmu.W latach dziewięćdziesiątych występował jako oficjalny mówca uniwersytecki,witając przyjeżdżające do Krakowa osobistości polityczne i kościelne.Piastując funkcję rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego miał znaczny wpływ na losy tej uczelni.Wybrany na półrocze zimowe 1493/94 pełnił ten urząd przez trzy półroczne kadencje(do półrocza letniego 1495 włącznie;sprawował go jeszcze potem dwukrotnie(w półroczu zimowym i letnim 1512/13).Za tej ostatniej kadencji otrzymał specjalne pełnomocnictwa od biskupa krakowskiego Jana Konarskiego jako kanclerza Uniwersytetu do opanowania postępującego rozkładu i dezorganizacji.U współczesnych zyskał dzięki swej rzutkości,energii i dbałości o sprawy uczelni miano najgorętszego jej orędownika.Przypisuje mu się odnowienie po pożarze gmachu Collegium Maius w 1493 i ozdobienie go dziedzińcem krużgankowym na wzór włoski.Niemniej swym nieustępliwym i bezkompromisowym stanowiskiem narażał Uniwersytet na poważne wstrząsy.Okazało się to zwłaszcza w czasie rektorstwa w 1512,kiedy to broniąc zespół profesorski przed nałożeniem nadzwyczajnej kontrybucji na potrzeby wojny z Rosją,naraził uczelnię na gwałtowny,długotrwały konflikt z biskupem Konarskim;konflikt ten oparł się aż o Kurię Rzymską i spowodował czasowe ustanie wykładów.Spór skończył się ostatecznie kompromisem dopiero w 1514.Powołany przez Jana Olbrachta na kapelana królewskiego(magister capellae Reggae),pełnił Sacranus obowiązki spowiednika trzech królów:Jana Olbrachta,Aleksandra i Zygmunta I Starego.Na stanowisku tym okazał się wybitną osobistością,wpływającą niejednokrotnie na bieg wypadków ogólnopaństwowych.Odgrywał zwłaszcza dużą rolę przy boku Aleksandra;był poręczycielem jego długów;w 1505 z jego polecenia wyjechał z misją dyplomatyczną do królewicza Zygmunta(od 1504 zarządcy całego Śląska i Łużyc Dolnych) i książąt śląskich odbywających zjazd w Opawie z doniosłą propozycją zawiązania konfederacji polsko-czeskiej i oddania Zygmuntowi wielkorządztwa w Czechach.Spotkało się to ze strony książąt czeskich z przychylnym przyjęciem,jednak nie miało szans realizacji.W roku tym wraz z kanclerzem Janem Łaskim sprzeciwił się stanowczo w Brześciu Litewskim planowanej przez króla akcji represyjnej w stosunku do niektórych panów litewskich i polskich.Istotną rolę odegrał Sacranus w dziejach usiłowań unijnych między Kościołem zachodnim a wschodnim.Przybył on na życzenie biskupa wileńskiego Wojciecha Tabora z początkiem 1501 z misją od Jana Olbrachta do wielkiego księcia Aleksandra i przygotował(przed majem tego roku)traktat w tej sprawie zatytułowany Elucidarius errorum ritus Ruthenici(wyd.Kraków 1507)a skierowany przeciw prowadzonym staraniom o unię,gorąco popieranych natomiast przez panującą dynastię.To dzieło teologiczne uczyniło Jana Sacranusa drugim po Jakubie z Paradyża teologiem polskim doby odrodzenia.Zgodnie ze stanowiskiem większości episkopatu polskiego wypowiedział się w traktacie stanowczo przeciw równorzędności obydwu Kościołów przy zawarciu unii,wyliczył 40„błędów”Kościoła wschodniego i zażądał przy powrocie do Kościoła łacińskiego powtórnego chrztu.Zaatakował przy tym wprost zakon bernardynów jako orędowników połączenia.Stanowisko Jana łącznie z ubiegłorocznymi wydarzeniami wojennymi a zwłaszcza z klęską Litwinów w bitwie nad Wiedroszą(14 lipca 1505) i powiązanym z tym wzrostem niechęci do Moskwy przyczyniło się do zaprzestania akcji unijnej.Stało się tak pomimo sprzyjającego stanowiska papieża Aleksandra VI w tej kwestii,który między innymi odrzucił skrajne żądanie rebaptyzacji.Jako duchowny posiadał Jan liczne,przynoszące znaczne dochody prebendy:był kanonikiem katedralnym krakowskim i włocławskim(kujawskim),kanonikiem kolegiaty w Sandomierzu(do 1505),proboszczem kościoła Św.Mikołaja w Krakowie(1469-1502),Osieku i Proszowicach.Jako proboszcz parafii proszowickiej,w roku 1503 wyjednał u króla zezwolenie na budowę szpitala dla ubogich w Proszowicach.Był człowiekiem niezwykle żywotnym;mając 77 lat,w 1520,pielgrzymował do Rzymu.Zmarł 7 grudnia 1527 w Krakowie w sędziwym jak na owe czasy wieku 84 lat.Został pochowany w Katedrze Wawelskiej.Swoją cenną,złożoną ze wszystkich niemal działów wiedzy bibliotekę przekazał Sacranus częściowo za życia(w 1525) i w testamencie bibliotekom Uniwersytetu Krakowskiego.Księgozbiór obejmował kilkanaście inkunabułów i druków XVI w.oraz kilka rękopisów,na których noty proweniencyjne wskazują wyraźnie na Sacranusa jako właściciela.Pochodziły one z kupna,darów(dzieła Alberta Wielkiego otrzymane od biskupa krakowskiego Fryderyka Jagiellończyka)lub były ofiarowane Sacranusowi w dożywotnie używanie od nauczyciela Mikołaja Kopernika,Macieja z Kobylina i od malarza Michała z Krosna.Były to głównie dzieła teologiczne świętych;Ambrożego,Augustyna,Bonawentury oraz najcenniejsze czterotomowa summa teologa florenckiego arcybiskupa Antonina.Sacranus posiadał też kodeksy o charakterze encykliki.W 1984 na kamienicy pod nr 20 w Rynku Głównym w Oświęcimiu odsłonięta została tablica pamiątkowa poświęcona Sacranowi.
Twórczość
Ważniejsze utwory i mowy
- Elucidarius errorum rithus Ruthenici,powst.wiosną 1501 na Litwie,wyd.prawdopodobnie 1501 lub nieco później;fragm.wydano pt.Errores atrocissimorum Ruthenorum,(po 1527);całość przedr.:J.Łasicki De Prussorum,Moscovitarum et Tartarorum religione,sacrificiis,nuptinarum,funerum ritu,Spira 1582;A.Gwagnin Rerum polonicarum tomi tres,t.2,Frankfurt 1584,(polemiczny traktat przeciw obrządkom Kościoła wschodniego)
- Modus epistolandi,wyd.Stanisław z Łowicza(brak miejsca i roku wydania);wyd.następne:Kraków 1507,drukarnia J.Haller;Kraków 1512;Kraków 1520
- Invitativa oratio divi Alberti Poloniae regis ingredientis primum urbem Cracoviam,wygł.2 grudnia 1492,ogł.J.Fijałek"Studia do dziejów Uniwersytetu Krakowskiego",Rozprawa AU Wydział Filologiczny,t.29(1899),s.42-44 i odb.Kraków 1898
- Oratio ad regem invitativa per infantem puerulum(z wierszem na cześć Jana Olbrachta),ogł.J.Fijałek"Studia do dziejów Uniwersytetu Krakowskiego",Rozprawa AU Wydział Filologiczny,t.29(1899),s.44-45
- Invitativa oratio...in ingressu primo...principis Frederici in urbem Cracoviam,wygł.14 grudnia 1493,ogł.J.Fijałek"Studia do dziejów Uniwersytetu Krakowskiego",Rozprawa AU Wydział Filologiczny,t.29(1899),s.45-47
- Oratio...pro suscepcione dicti domini cardinalis...edita nomine capituli crac.ogł.J.Fijałek"Studia do dziejów Uniwersytetu Krakowskiego",Rozprawa AU Wydział Filologiczny,t.29(1899),s.48-49
- Oratio laudativa...pro Andreolo puero(z wierszem),wygł.25 grudnia 1493,ogł.J.Fijałek"Studia do dziejów Uniwersytetu Krakowskiego",Rozprawa AU Wydział Filologiczny,t.29(1899),s.49-51
- Ad episcopum,ogł.J.Fijałek"Studia do dziejów Uniwersytetu Krakowskiego",Rozprawa AU Wydział Filologiczny,t.29(1899),s.51
- Invitativa...pro episcopo posnaniensi,ogł.J.Fijałek"Studia do dziejów Uniwersytetu Krakowskiego",Rozprawa AU Wydział Filologiczny,t.29(1899),s.51-52;rękopis znajdował się w Bibliotece Petersburskiej,sygn.Lat.8°,nr 63
- Invitativa...pro episcopo kuiaviensi,ogł.J.Fijałek"Studia do dziejów Uniwersytetu Krakowskiego",Rozprawa AU Wydział Filologiczny,t.29(1899),s.52
- Wiersze łacińskie w różnych współczesnych dziełach,ogólnikową wiad.podał M.Wiszniewski Historia literatury polskiej,t.3,Kraków 1841,s.372
- Pozwolenie na rezygnację z kanonii sandomierskiej,dat.25 maja 1505;zatwierdzenia królewskie fundacji Jana Oświęcimia z lat 1508,1517;ogł.T.Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego,t.1,Warszawa 1900
- Materiały do dziejów działalności uniwersyteckiej
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz