Miasto w woj.podkarpackim,w powiecie dębickim,w Dolinie Dolnej Wisłoki.Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Pilzno.Za czasów I Rzeczypospolitej Pilzno było miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego.Od połowy XV w.do 1772 r.stolica powiatu pilzneńskiego w województwie sandomierskim.Przed 1945 rokiem Pilzno należało do województwa krakowskiego,po
zakończeniu II wojny światowej weszło w skład nowo utworzonego województwa rzeszowskiego.Miasto było pod zaborem austriackim w czasie rozbiorów Polski.W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa tarnowskiego.Według danych z 1 stycznia 2013 r.miasto miało 4762 mieszkańców
Historia
Do XVI wieku
Trudno oznaczyć dokładnie początek istnienia Pilzna jako osady.Pierwsza wzmianka o Pilznie pochodzi z 1105 roku,z dokumentu legata
papieskiego Idziego,który potwierdza nadanie osady zakonowi benedyktynów
przez króla.Samo nadanie nastąpiło jednak prawdopodobnie wcześniej.W
1354 roku,Pilzno ponownie stało się własnością królewską.Zadecydowało o
tym położenie osady na skrzyżowaniu ważnych szlaków handlowych i
wojskowych.W tym też roku Pilzno otrzymało prawa miejskie,a pierwszym
wójtem został rycerz Dobiesław.Od tego momentu stało się ono głównym
ośrodkiem regionu,siedzibą władz administracyjnych i sądowniczych,wielokrotnie odwiedzanym przez polskich królów.Rozpoczął się dynamiczny
rozwój miasta.W 1474 roku najazd wojsk węgierskich pod wodzą Tomasza Tarczaya
niemal całkowicie wyludnił miasto najeźdźcy wymordowali dzieci i
starców.W tej sytuacji król zwolnił miasto na 12 lat z obowiązku
płacenia mu podatków.Fakt ten pozwolił miastu szybko się odbudować.W
1487 roku rozpoczęto budowę wałów obronnych chroniących miasto.W tym
też roku rozpoczęto budowę wodociągów.Na przełomie XV i XVI wieku
Pilzno stało się głównym ośrodkiem handlowym i rzemieślniczym,a
pilźnieńscy kupcy sprzedawali swoje towary w Krakowie,Sandomierzu,Lwowie i Wrocławiu.Rzemieślnicy zrzeszeni byli w cechy.W 1581 roku,według spisu rzemieślników,mieszkało w Pilznie 60 mistrzów.
XVII-XVIII wiek
Wiek XVII to okres powolnego upadku miasta,co wiązało się z kryzysem
miast w całej Rzeczypospolitej.Dodatkowo miasto nawiedzały liczne
kataklizmy,takie jak zarazy,które powtarzały się w latach 1641,1652,1665 i 1675.Dodatkowo w mieście często zdarzały się pożary.W 1629
roku,po kolejnym wielkim pożarze,zakazano mieszczanom kryć dachy w
mieście słomą.Najtragiczniejsze w skutkach okazały się wojny.Miasto ucierpiało w czasie potopu szwedzkiego,a szczególnie w czasie najazdu Rakoczego,który niemal zrównał miasto z ziemią.W 1702 roku,w czasie III wojny północnej,miasto zostało ponownie zniszczone przez Szwedów.W czasie konfederacji barskiej w okolicach Pilzna toczyły się zaciekłe walki z Rosjanami.Po I rozbiorze Polski,Pilzno weszło do zaboru austriackiego.
XIX-XX wiek
W zaborze austriackim Pilzno było początkowo siedzibą cyrkułu,który jednak następnie przeniesiono do Tarnowa.W 1809 roku ludność Pilzna powstała przeciwko Austriakom na wieść o
zbliżaniu się wojsk Księstwa Warszawskiego,jednak traktat pokojowy
zostawił Pilzno pod panowaniem austriackim.W 1846 roku doszło w mieście
do rzezi związanej z rabacją galicyjską.Zamordowano wówczas dziesięć osób,w tym burmistrza.Prawdziwą klęską
dla miasta okazała się decyzja władz austriackich,by nowobudowana linia
kolejowa przebiegała nie przez Pilzno,ale przez mniej wówczas liczącą
się Dębicę.Powodem tej decyzji było sprzeciwienie się części rajców Pilzna,którzy
nie zgodzili się na jej budowę w Pilźnie.Spowodowało to zniweczenie
szansy na rozwój Pilzna,które stało się drugorzędnym ośrodkiem w
regionie i równoczesny wzrost znaczenia Dębicy.Od 1868 roku,Pilzno
było stolicą powiatu.W 1931 włączono je do powiatu ropczyckiego.W 1935
roku miastem powiatowym stała się Dębica.Podczas II wojny światowej okolice miasta stały się szybko miejscem formowania komórek konspiracyjnych ZWZ,przemianowanego później na AK,BCH oraz NOW.Po wojnie Pilzno było nadal częścią powiatu dębickiego do 1975 roku,kiedy zlikwidowano powiaty.W 1999 przywrócono powiaty i Pilzno ponownie
znalazło się w powiecie dębickim.
Toponimia
Etymologia nazwy miasta jest niejasna,może się odnosić zarówno do
nazw terenowych z języków słowiańskich,oznaczających moczary,bagna,teren podmokły alternatywnie,może mieć związek z niemiecką akcją
kolonizacyjną miasta w XIII wieku.
Etnografia okolic Pilzna
W roku 1869 Pilzno i okolice opisał m.in.Wincenty Pol:„ Na obszarze Wisłoki uderza nas fakt inny;całą tę okolicę,którą obszar Wisłoki,Ropy, Jasły,Jasełki i średniego Wisłoka zajmuje,osiedli tak zwani Głuchoniemcy od dołów Sanockich począwszy,to jest od okolicy Komborni,Haczowa,Trześniowa aż po Grybowski dział:Gorlice,Szembark
i Ropę od wschodu na zachód,ku północy aż po ziemię pilźniańską,która
jest już ziemią województwa sandomierskiego.Cała okolica Głuchoniemców jest nowo-siedlinami Sasów;jakoż strój przechowali ten sam co węgierscy i siedmiogrodzcy Sasi.Niektóre okolice są osiadłe przez Szwedów,ale cały ten lud mówi dzisiaj na Głuchoniemcach najczystszą mową polską dijalektu małopolskiego
i lubo z postaci odmienny i aż dotąd Głuchoniemcami zwany,nie zachował
ani w mowie ani w obyczajach śladów pierwotnego swego pochodzenia,tylko,że rolnictwo stoi tu na wyższym stopniu,a tkactwo jest powołaniem i głównie domowem zajęciem tego rodu.”Informacje o późnośredniowiecznym osadnictwie w okolicach Pilzna zawiera również wzmianka w„Słowniku Geograficznym”:„Ludność
południowej części powiatu pilźnieńskiego stanowią nowsi osadnicy,którzy posuwali się dolinami rzek w góry w XIII i XIV wieku.Część
osadników pochodziła ze Szlązka,Moraw,Saksonii i Holandyi i zachowała
właściwości w stroju,który jest podobny do stroju używanego przez
Sasów na Węgrzech i Siedmiogrodzie.Dziś są spolszczeni,ale lud
okoliczny nazywa ich Głuchoniemcami.”.
Zabytki
Najstarszym i najcenniejszym zabytkiem Pilzna jest kościół pw.św.Jana Chrzciciela.Kościół ten powstał ok.roku 1256 a jego założycielami byli opaci tynieccy.Obecny wygląd kościół zawdzięcza kolejnym przebudowom,przy czym
najważniejsza dokonała się w roku 1370 oraz 1482.Bezpośrednim powodem
przebudowy kościoła był najazd wojsk węgierskich w roku 1474,w wyniku
którego kościół oraz miasto zostały spalone.Na zmianę wyglądu kościoła
miały również wpływ kolejne pożogi,które nie oszczędzały również miasta
w roku 1536,1700 i 1877.Innym cennym zabytkiem jest Kościół oo.Karmelitów
z początku XV wieku.Na uwagę zasługują kamieniczki w rynku oraz
budynek„Sokoła”z 1906 r.Na terenie miasta znajdują się cmentarze
wojenne z I wojny światowej:nr 236 oraz 237.
Inne atrakcje turystyczne
W Pilźnie znajduje się Muzeum Lalek.
Gospodarka
W mieście znajduje się zakład produkcji maszyn rolniczych Akpil,Zakłady Metalowo-Chemiczne„Met-Chem”,Przedsiębiorstwo Przemysłu
Mięsnego„TAURUS”,Zakład Metalowy„PILZNO”,Firma Transportowa„Omega Pilzno”,Firma„Spinmet”,ZPHU Limba Sas Aleksander i inne.
Sport
Pilzneńskie tradycje sportowe sięgają początku XX wieku i są związane
z Towarzystwem Gimnastycznym„Sokół”.W latach 70-tych powstała drużyna
piłkarska LZS Pilzno,którą w 1995 roku reaktywowano pod nazwą Rzemieślnik Pilzno,na cześć patronów klubów miejscowych rzemieślników.Obecnie klub występuje w IV lidze podkarpackiej.W Pilźnie prężnie działa również klub szachowy Hetman.Sekcja działa z przerwami od 1968 roku,obecnie gra w II lidze.
Miasta i gminy partnerskie
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz