Życiorys
Urodzony w rodzinie chłopskiej,skończył szkołę parafialną w Miechowie,następnie studiował na Akademii Krakowskiej,w 1479 uzyskał tytuł magistra.Rektor szkoły katedralnej,od śmierci Jana Długosza do 1483.W latach 1483–1485 pogłębiał studia medyczne za granicą,prawdopodobnie we Włoszech(Bolonia,Padwa i Florencja),gdzie uzyskał tytuł doktora in medicina filosofia.Po powrocie do kraju rozpoczął praktykę medyczną a także ok.1500 został wykładowcą i profesorem Akademii Krakowskiej,gdzie ufundował m.in.drugą katedrę medycyny.Na Akademii Krakowskiej 8-krotnie sprawował funkcję rektora(1501–1519),dwukrotnie wybierany był podkanclerzem Akademii,przynajmniej raz był dziekanem wydziału medycyny.W Krakowie był lekarzem nadwornym Zygmunta I Starego.Był jednym z najsławniejszych astrologów krakowskich.Miechowita był także fundatorem szkół parafialnych,szpitali,kaplic,kościołów.
Twórczość
Tractatus de duabus Sarmatiis Asiana et Europiana et de contentis in eis(Traktat o dwóch Sarmacjach,azjatyckiej i europejskiej i o tym,co się w nich znajduje)jest uznawany za pierwszą renesansową pozycję opisującą w duchu naukowym geografię i etnografię wschodniej Europy.Zostało napisane(1517,6 wydań do r.1582,pierwsze polskie dzieło etnograficzne,przekład polski Andrzeja Glabera z Kobylina 1535,3.wyd.1545,przekład niem.1518 i 1534,włoski 1561,3.wyd.1584).W dziele tym Miechowita m.in.polemizuje z Ptolemeuszem,kwestionując istnienie w tym rejonie mitycznych gór Hiperborejskich i Ryfejskich.Zaprzecza także,wbrew przyjętym opiniom średniowiecznych i współczesnych mu pisarzy,istnieniu źródeł głównych rzek w pasmach górskich,upatrując ich początki w równinach.Pozycja ta była najczęściej tłumaczoną i drukowaną za granicą z dzieł Miechowity i przyczyniła się także do popularyzacji tam mitu o polskiej szlachcie jako potomkach Sarmatów(Sarmatyzm).Wśród jego innych dzieł poczytne miejsce zajmuje też Chronica Polonorum(Kronika Polska),pierwsze drukowane dzieje Polski,obejmujące czasy najwcześniejsze do r.1506,będące podsumowaniem wieloletnich badań Miechowity nad historią i geografią ziem polskich.Dzieło:„Chronica Polonorum”(1519,II.wyd.zmienione 1521 po konfiskacie pierwszego,pierwsza drukiem ogłoszona historia Polski,doprowadzona do r.1506,częściowy przekład polski Stanisława Chwalczewskiego,pisany 1549,wydany pod nazwiskiem tłumacza 1829,przekład włoski 1562).Kronika zawiera także dużo informacji z zakresu historii kultury,medycyny,etnografii,historii obyczaju i szybko zyskała sobie rozgłos zarówno w Koronie,jak i na Litwie.Po raz pierwszy kronika została wydana w 1519 roku pierwszy nakład skonfiskowano,ponownie wydana w 1521 roku po ocenzurowaniu.Usunięto min.negatywne oceny rządów Aleksandra Jagiellończyka,złagodzono opis klęski wyprawy mołdawskiej Olbrachta i zminimalizowano rolę,jaką w tej wyprawie pełnił Zygmunt Stary,oraz przypisano kniaziowi Glińskiemu próbę otrucia króla Aleksandra.Podniesiono także przy wielu okazjach rolę prymasa Jana Łaskiego,co sugeruje,że to właśnie on zaaranżował cenzurę kroniki.Maciej z Miechowa jest także autorem pierwszej polskiej drukowanej książki medycznej nt.epidemii,napisanej w związku z szerzącą się zarazą dżumy(Contra saevam pestem regimen).W 1522 wydał pierwszy polski poradnik medyczny,w którym zawarł m.in.wskazania dotyczące leczenia chorób zębów i jamy ustnej.(Conservatio sanitatis).Nie wszystkie jego teksty zostały wydane drukiem,m.in.Consilium dla Spytka z Melsztyna porada lekarska,dwie biografie biskupów krakowskich,życiorys Św.Jana Kantego,Traktat o zasadach śpiewu kościelnego z r.1483,recepty alchemiczne,horoskop szkoły św.Anny i wreszcie Testament(1514),który jest bogatym źródłem informacji na temat życia Miechowity,jego legatów i fundacji,a także jego prywatnej biblioteki.Maciej z Miechowa to obecnie,obok Łukasza z Wielkiego Koźmina i Jana Długosza,jeden z najczęściej cytowanych autorów wzmianek o bóstwach jakie czcić mieli dawni Polacy.Jego relacja zawarta w Kronice Polskiej,a w zasadniczej części zgodna ze źródłami wcześniejszymi,we fragmencie poświęconym bóstwu Łada staje się jednak polemiczna do przekazu Jana Długosza.Miechowita,odwołując się do interpretatio Graeca,zaznacza,że Łada to w istocie nie bóg,a wedle słowa żywego bogini i matka dioskurycznych bliźniaków Lela i Polela.Współcześnie,po odrzuceniu hiperkrytycznej postawy Aleksandra Brücknera,przekaz ten uznali za wiarygodny między innymi Aleksander Gieysztor i Andrzej Kempiński przy okazji wskazując na zbieżność do połabskiego posągu bliźniąt odkrytego na wyspie Fischerinsel.Następnie,już w odniesieniu do bóstwa Łada,tacy badacze jak Marek Derwich i Marek Cetwiński wskazują na możliwe istnienie pary bóstw,męskiego Łado i żeńskiej Łady(por.Indra i Indrani,Frejr i Freja itp.).Wtedy polemika Miechowity byłaby swego rodzaju uzupełnieniem przekazu Jana Długosza.
Jak pisze Maciej z Miechowa w Kronice Polskiej:
"Iouem uulgari sermone Iessam nuncupabant[Jowisza mienili w swoim języku Jessą]Martem apellarunt Ledam[Marsa nazywali Ledą]Plutonem uocauerunt Nya[Plutona nazywali Niją]Venerem dixerunt Dzidzililya[Wenerę nazywali Dzidzililią]Dianam nuncupabant Dzeuiana[Dianę mienili Dziewianą]Cererem uocarunt Marzana[Cererę nazywali Marzaną]Adorabant Pogoda,quod sonat temperies[czcili Pogodę]Adorabant spiraculum,siue flatum tenuis aurae,per spicas frugum,et folia arborum silibantem,atque cum sibilo transientem.Vocantes numen eius Pogwisd[Czcili poświst albo łagodny powiew wiatru,szeleszczący w kłosach i liściach i przechodzący w gwizd,zwąc bóstwo jego Pogwizdem]Adorabant Ledam matrem Castoris et Pollucis,Geminos que ab uno ouo natos Castorem et Pollucem,quod auditur in hodiernam diem,a cantatibus uetustissima carmina:Lada Lada,Ileli,Ileli,Poleli cum plausu et crepitu manuum.Ladam(ut ausim ex uiuae uocis oraculo dicere) Ledam uocantes,non Martem,Castorem Leli,Pollucem Poleli[Czcili Ledę,matkę Kastora i Polluksa i bliźnięta zrodzone z jednego jaja,Kastora i Polluksa,co się słyszy po dziś dzień u śpiewających najdawniejsze pieśni'Łada,Łada,Ileli,Ileli,Poleli'z klaskaniem i biciem w ręce.Ładą nazywając(jak śmiem twierdzić według świadectwa słowa żywego)Ledę,a nie Marsa,Kastora Leli,Polluksa Poleli]Ego in puericia mea uidi tria idola de praedictis in parte contracta,circa ambitum monasterii sanctae Trinitatis iacentia Graccouiae.Iamdudum sublata[Sam w dzieciństwie widziałem trzy z takich bałwanów,częściowo potłuczone,leżące niedaleko obejścia kościoła świętej Trójcy w Krakowie,dawno już zebrane]."
Dzieła
- Kronika Polska(Mathiae de Mechovia Chronica Polonorum)
- Maciej z Miechowa,Opis Sarmacji Azjatyckiej i Europejskiej oraz tego,co się w nich znajduje,z języka łacińskiego przeł. i komentarzem opatrzył Tadeusz Bieńkowski,wstęp Henryk Barycz,posłowie Waldemar Voisé,z serii:„Źródła do dziejów Nauki i Techniki”t.XIV,Ossolineum 1972.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz