wtorek, 5 lutego 2013

Przemyśl

Łac.Praemislia,ros.Перемышль,niem.Prömsel,ukr.Перемишль miasto na prawach powiatu w południowo-wschodniej Polsce,w województwie podkarpackim,położone nad Sanem.Najstarsze miasto regionu i jedno z najstarszych miast Polski.Siedziba kilku instytucji o znaczeniu ponadlokalnym:podkarpackiego wojewódzkiego konserwatora zabytków,izby celnej,bieszczadzkiego oddziału straży granicznej,archiwum państwowego z ogromnymi zbiorami.Miasto posiada kilka muzeów,w tym najstarsze w regionie Muzeum Archidiecezjalne(zał.1902 r.) i największe na Podkarpaciu Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej(zał.1910 r.).„Brama Bieszczadów”z licznymi zabytkami w samym mieście,jak i w jego sąsiedztwie zamkiem w Krasiczynie,arboretum w Bolestraszycach czy kompleksem sakralnym w Kalwarii Pacławskiej.Węzeł komunikacyjny trasa międzynarodowa E40,przejście graniczne z Ukrainą w Medyce,duża,graniczna stacja kolejowa(Przemyśl Główny,Przemyśl Zasanie i in.).Pierwotnie na Kopcu Tatarskim(Przemysława)miejsce kultu bogów słowiańskich.Miasto kilku wyznań i obrządków(obok rzymskokatolików,mających tu swoją metropolię,z arcybiskupem Józefem Michalikiem na czele,także grekokatolicy,mający tu arcybiskupa swego obrządku,Jana Martyniaka,prawosławni(diecezja przemysko-nowosądecka z arcybiskupem Adamem,rezydującym w Sanoku)oraz przedstawiciele nurtów protestanckich:metodyści,adwentyści,baptyści,zielonoświątkowcy,a także Świadkowie Jehowy.W Przemyślu znajduje się też nowy Szpital Wojewódzki i 114 Szpital Wojskowy.
Położenie
We wczesnym średniowieczu jeden z historycznych Grodów Czerwieńskich,od 981 roku przedmiot rywalizacji ze strony Polski,Rusi i Węgier.Następnie m.in.część Rusi Halickiej,a także stolica niezależnego księstwa.Po 1344 r.stolica rozległej ziemi przemyskiej.Po I rozbiorze Polski w zaborze austriackim,w okresie autonomii galicyjskiej jedno z miast Galicji,przekształcony w trzecią co do wielkości twierdzę w Europie(Twierdza Przemyśl)z garnizonem wojskowym.W latach 1920–1939 w województwie lwowskim,w latach 1945–1975 w województwie rzeszowskim,w latach 1975–1998 stolica województwa przemyskiego.Siedziba starosty powiatu przemyskiego,a także powiat grodzki.Siedziba dwóch metropolii kościelnych Kościoła katolickiego:obrządku łacińskiego oraz wschodniego.Obecnie położony 14 km od granicy z Ukrainą.Według danych z 1 stycznia 2012 r.powierzchnia miasta wynosiła 46,17 km².
Warunki naturalne
Klimat
Średnia temperatura i opady dla Przemyśla
Miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna
Średnie najwyższe temperatury[°C] 0 1 6 13 19 23 24 23 19 14 6 3 13
Średnie najniższe temperatury[°C] -5 -4 0 4 9 12 13 13 10 6 1 -2 4
Opady[mm] 30.5 30.5 33 45.7 71.1 94 96.5 76.2 55.9 43.2 40.6 43.2 662,9

Pierwsze wzmianki
Pierwsze wzmianki źródłowe dotyczące Przemyśla to przede wszystkim świadectwo tzw.Powieści dorocznej pod rokiem 6489(981 r.)o odebraniu Lachom Przemyśla,Czerwienia i innych grodów przez Włodzimierza Wielkiego„w sem że letie”.Jeden z poglądów w historiografii kształtuje o doszukiwaniu się w nazwie Przemyśl,tj.Peremyszl,miasta Peremyl leżącego na Wołyniu na drodze do Czerwienia z Rusi.Wykluczałoby to uczestnictwo Przemyśla w walkach 981 roku.Natomiast kwestia najdawniejszej przynależności jest szerzej dyskutowana.Do dwóch najznaczniejszych poglądów należą te o przynależności Przemyśla przed 981 r.do Polaków,co poniekąd mówi samo źródło i potwierdzają najstarsze okoliczne nazwy mające polskie pochodzenie,oraz o przynależności tegoż miasta do Lędzian(a w konsekwencji także do Polaków,którzy jako Lachowie nazwę przyjęli wprost od plemienia Lędzian).Pierwsza z tez uznaje za kompletnie wiarygodny przekaz źródła i stara się nawet na tym budować szersze teorie.Bardziej wstrzemięźliwi uczeni ograniczają się wyłącznie do stwierdzenia polskiej obecności w Przemyślu przed 981 r.Gerard Labuda uważa jednak za mało prawdopodobne,aby zajęty na zachodzie od początku panowania Mieszko I miał przed tym rokiem sposobność zajęcia tych terenów,w szczególności kiedy nie posiadał jeszcze Małopolski.Nowsze badania archeologiczne natomiast zdają się jednak podważać powyższą koncepcję Labudy,a ma to związek z odkryciem faktu,że w latach 70.X wieku Mieszko umocnił swoje panowanie u zbiegu rzek Wisły i Sanu,czego potwierdzeniem jest budowa w tym okresie grodu w Sandomierzu.Dysponując oparciem w ziemi sandomierskiej mogli Piastowie sięgnąć przed 981 rokiem po Przemyśl.Drugi pogląd opiera się na bardzo prawdopodobnej teorii językoznawczej.Zakłada ona,że nazwa Lach została wywiedziona od Lędzian,jednego z pierwszych napotkanych przez Rusinów plemienia zachodniosłowiańskiego.Lędzianie mieli potem dopiero„użyczyć”swojego miana całości etnicznej Polaków,natomiast w zapisce pod 981 rokiem występują jeszcze jako plemię.Istniejący jeszcze trzeci pogląd o przynależności Przemyśla do Czechów,jest dziś przeważnie łączony z poglądem o Lędzianach.Mieli oni pozostawać w pewnym tylko stopniu uzależnienia od Czechów.Ważnym źródłem do wczesnych dziejów Przemyśla są też znaleziska archeologiczne.Mowa tu przede wszystkim o palatium piastowskim z czasów Bolesława Chrobrego datowanym na lata 1018–1032 uznawanym też za monasterium,a odnalezionym na Wzgórzu Zamkowym oraz o 5 grobach węgierskich z pierwszej połowy X wieku odnalezionych w lewobrzeżnej części miasta.W podziemiach katedry rzymskokatolickiej odkryto w wyniku długoletnich prac archeologicznych zarysy romańskiej rotundy kościoła św.Mikołaja zbudowanego z fundacji Bolesława Śmiałego pomiędzy 1069 a 1086 rokiem.Natomiast w głębszych pokładach archeologicznych pod katedrą odkryto zarysy starszego kościoła z X wieku być może świadectwo przynależności grodu do państwa Mieszka I.Kontrowersje wzbudzają odkryte na Wzgórzu Zamkowym fundamenty budowli przez część uczonych uznawanej za tzw.„Cerkiew Wołodara”świadectwo ruskiej obecności w grodzie w XII wieku,a przez innych za romańską bazylikę trójnawową z czasów Bolesława Chrobrego. nalezione zabytki monet skłaniają ku drugiej koncepcji jednak nie przesądzają o jej słuszności.Plan wzmiankowanych powyżej fundamentów nie przystaje ponadto do opisu cerkwi wzniesionej przez Wołodara Rościsławicza więc niewykluczone,że czeka ona na swe odkrycie.Odkrycia archeologiczne poświadczają działalność w Przemyślu Bolesława Chrobrego,Bolesława Szczodrego,a być może również Mieszka I.Przemyśl jest także jednym z nielicznych miast,które wspominają źródła hebrajskie.Najstarszym z nich jest świadectwo Jehudy ben Kohena z lat 1028–1040 o uprowadzeniu pewnego chłopca żydowskiego z miasta Primisz(Premisz)na targ niewolników do Pragi.Źródło to zdaje się poświadczać nie tylko istnienie już w XI wieku gminy żydowskiej na tym terenie,ale też boje toczone tam przez Chrobrego w 1018,lub ewentualnie wielką wyprawę Jarosława Mądrego z 1031 roku.
Średniowiecze
Po utracie Przemyśla w 981 roku na rzecz Rusi,miasto odzyskał dla Polski Bolesław I Chrobry podczas swojej słynnej wyprawy kijowskiej.W 1031 roku Przemyśl został ponownie włączony do Rusi.W Polsce toczyła się wówczas walka o władzę między synami Bolesława Chrobrego.Bezprym,najstarszy syn Chrobrego,w walce z Mieszkiem II skorzystał z pomocy księcia kijowskiego Jarosława Mądrego,który w trakcie walk między braćmi zajął Grody Czerwieńskie i Przemyśl.Po śmierci księcia Jarosława ziemię przemyską odziedziczyli jego synowie Włodzimierz Jarosławowicz i Rościsław Rurykowicz.Obaj bracia panowali do 1065.Czterdzieści lat po zajęciu Przemyśla przez księcia kijowskiego Jarosława Mądrego,gród został zdobyty przez króla Bolesława Szczodrego i powrócił w granice państwa polskiego.W 1071 roku król Polski interweniował na Rusi na rzecz swojego kuzyna Izasława I,walczącego z braćmi o tron kijowski.W trakcie walk,latem 1071 roku,po długim oblężeniu zajął on Przemyśl.Jan Długosz w swojej kronice tak opisuje zdobycie Przemyśla przez Bolesława Szczodrego w 1071 roku:Było to miasto podówczas potężne,wielką liczbą obywateli miejscowych i przybyłych osiadłe i we wszelką broń zaopatrzone,obronne rowy głębokimi i okopami znacznej wysokości,tudzież rzeką Sanem płynącym od północnej strony miasta.Czwartego dnia,gdy Rusini cofnęli się do twierdzy,opanował Bolesław miasto i rozkazał oblec zamek i ludem zbrojnym osaczyć go dokoła.A lubo Rusini bronili go z wielką usilnością,nie przestał jednak szturmować,lecz zdobycie było rzeczą trudną,gdyż i położeniem samym i wieżami silnie był obwarowany.Stracił więc całe lato na obleganiu,przewidując jak się rzeczywiście stało,że głodem przymusi Ruś do poddania.Poddał się zamek już u schyłku lata wymówiwszy sobie,że ludzie załogi zostawieni przy życiu wyniosą z sobą,tyle,ile każdy z nich udźwignąć zdoła.Król opuszczoną fortecę przezimował tam z rycerstwem.Prawdopodobnie w 1072 roku Bolesław Szczodry ustanowił w Przemyślu biskupstwo,mianując biskupem opata z opactwa sandomierskiego.Po raz drugi Bolesław Szczodry zimował w Przemyślu w czasie powrotu z wyprawy na Węgry,gdzie interweniował w sporze o tron węgierski.Opuszczając Przemyśl,pozostawił tam silną załogę polską.Od 1079 roku do 1086 ziemią przemyską rządził kolejny władca Polski,brat Szczodrego książę Władysław Herman.W 1086 roku Ruryk Rościsłowicz usunął z Przemyśla załogę polską i mianował siebie udzielnym księciem przemyskim.Wydarzenie to zapoczątkowało okres istnienia samodzielnego ruskiego Księstwa Przemyskiego,ze stolicą w Przemyślu,rządzonego przez ród Rurykowiczów.Po śmierci Ruryka Rurykowicza władzę nad Księstwem Przemyskim przejął jego brat Wołodar,który toczył krwawy spór z Dawidem Igorewiczem.W związku z bratobójczymi wojnami,jakie prowadzili między sobą Rościsławowicze o panowanie nad ziemiami czerwieńskimi,książęta Rusi zwołali w 1097 r.zjazd w Lubeczu.Na zjeździe uchwalono podział posiadłości Rościsławowiczów i prawo ich dziedziczenia.Na mocy podjętych uchwał ziemia czerwieńska z Przemyślem pozostała przy Rościsławowiczach.Książę kijowski Świętopełk Izasławowicz nie pogodził się z takim rozwiązaniem i po uzyskaniu pomocy Węgrów,w 1099 r.próbował zająć Przemyśl.W bitwie,jaka rozegrała się na polach nad Wiarem,połączone wojska Wołodara,Dawida Igorewicza i Połowców rozbiły wojska Świętopełka i Węgrów.W 1119 r.książę Wołodar zbudował w obrębie zamku przemyskiego katedrę prawosławną,w której miano chować książąt i władyków.Sam Wołodar był nieprzychylnie nastawiony do Polski,rządzonej wówczas przez Bolesława Krzywoustego.W celu zneutralizowania niebezpieczeństwa ruskiego,płynącego od strony Przemyśla,w 1119 r.rycerz polski Piotr Wołost rozkazał swoim ludziom porwać Wołodara.Podczas polowania w podprzemyskich lasach został on uwięziony przez polskich wojów i przekazany Krzywoustemu.Po złożeniu zobowiązania o zaniechaniu wrogich akcji wobec Polski i zapłaceniu znacznego okupu został wkrótce Wołodar wypuszczony.Nie dotrzymał on jednak złożonego księciu polskiemu zobowiązania i jak relacjonuje Jan Długosz,w 1124 r.jego syn Wołodymirko najeżdża ziemie polskie,dochodząc aż do Biecza,uprowadzając z zajętych terenów na Ruś stada bydła.W odwecie Bolesław Krzywousty wkroczył na tereny Księstwa Przemyskiego i zadał klęskę wojskom Wołodara pod Wilichowem.Po śmierci Wołodara panowanie nad Księstwem Przemyskim przejął jego starszy syn Rościsław.Toczył on walkę o utrzymanie spadku po ojcu z bratem Wołodymirkiem,który poprzez małżeństwo z córką króla węgierskiego zabezpieczył sobie pomoc Węgrów.W 1126 r.umarł Rościsław,a Wołodymirko przejmując cały spadek Rościsławowiczów,przeniósł w 1134 r.stolicę swojego poszerzonego księstwa z Przemyśla do Halicza.Po tym wydarzeniu gród przemyski spadł do roli drugorzędnego miasta na Rusi Halickiej.Wołodymirko toczył liczne wojny z Polakami i Węgrami,dzięki którym rozszerzył tereny swojego księstwa od Wisłoka i Sanu aż po Dunaj.W 1144 r.rozpoczął wojnę z księciem kijowskim Izasławem,wspieranym przez Polaków i Węgrów.W 1152 r.doszło do generalnego starcia.Wołodymirko otoczony w grodzie przemyskim przez znaczne siły węgierskie,dowodzone przez króla Gejzę II i oddziały ruskie księcia Izasława przyjął bitwę przy brodach na prawym brzegu Sanu,ponosząc w niej wielką klęskę.Wypuszczony z niewoli węgierskiej,zmarł wkrótce w Haliczu.W 1206 r.władzę nad księstwem przemysko-halickim przejęli bracia Igorowicze z rodziny Rościsławowiczów.Przez dziesiątki lat o bogate tereny Rusi Czerwonej spory toczyli nie tylko potomkowie Jarosława Mądrego,lecz także Polacy,Węgrzy i Litwini.W 1214 r.doszło do porozumienia między Polską i Węgrami,które kończyło rywalizację tych państw o tereny Rusi Czerwonej.Traktat spiski oddawał Przemyśl polskiemu księciu Leszkowi Białemu,Halicz zaś przypadł pięcioletniemu królewiczowi węgierskiemu Kolomanowi.Młodziutki książę został ożeniony z trzyletnią córką Leszka Białego Salomeą i następnie oboje zostali koronowani na władców Królestwa Halickiego.Z czasem Przemyśl zaczął tracić jednak pozycję stołecznego grodu na rzecz Halicza.Po śmierci Daniela jego syn Lew Daniłowicz,książę halicko-przemyski i władca ziemi bełskiej,udawał się na wyprawy łupieżcze z Tatarami na Węgry i Polskę.Po śmierci księcia krakowskiego Bolesława Wstydliwego zaczął on czynić starania o tron polski.W celu uzyskania przychylności Polaków nadał im w Przemyślu przywilej wyłączający ich spod prawa ruskiego,a miastu samorząd i możliwość korzystania z prawa magdeburskiego(ok.1280 r.)Po śmierci Lwa Daniłowicza,władzę nad księstwem halicko-przemyskim objął jego syn Jerzy,który wspierał Władysława Łokietka w walce z Czechami o tron krakowski.Po wymarciu Rurykowiczów,Władysław Łokietek osadził w Haliczu ich siostrzeńca,a swojego kuzyna,Piasta mazowieckiego Bolesława.Po objęciu tronu halickiego przeszedł na prawosławie i przyjął imię dziada po kądzieli,Jerzego I.Był spowinowacony z Kazimierzem Wielkim,będąc szwagrem jego żony,Aldony,córki Giedymina Wielkiego,księcia litewskiego.W 1338 Bolesław Jerzy II uczynił swoim spadkobiercą króla polskiego Kazimierza Wielkiego.W 1340 został zamordowany w wyniku spisku części bojarów halickich pod wodzą namiestnika Przemyśla Detki,którzy korzystali z pomocy Tatarów.Żonę Trojdenowica bojarzy utopili w przerębli.Celem spisku była chęć zdobycia władzy nad ziemią przemyską.Po tragicznej i bezpotomnej śmierci Jerzego II,księstwo halicko-przemyskie zajął Kazimierz Wielki.
Lata 1772–1918
Podczas pierwszego rozbioru Polski w 1772 roku Przemyśl wraz z południową Małopolską przeszedł pod panowanie Habsburgów.Przemyśl stał się stolicą jednego z 20 cyrkułów.Wkrótce nastąpiły liczne wyburzenia w tkance miasta.Rozebrano ratusz i mury miejskie,a kasacji uległy zgromadzenia dominikanów,dominikanek,bonifratrów,karmelitów,jezuitów i bazylianów.Klasztor dominikanów przeznaczono na urząd cyrkułu,a w klasztorze dominikanek umieszczono szpital dla okupacyjnych wojsk austriackich.Nastał czas zastoju w rozwoju miasta,wzmagany powodziami(1836,1837,1849),zarazami(1831,1849) i głodem(1830,1847).Druga połowa wieku XIX przyniosła ożywienie gospodarcze,a przełomem było poprowadzenie w 1861 roku Kolei galicyjskiej im.Karola Ludwika łączącej Wiedeń z Krakowem oraz Lwowem.W 1872 roku otwarto zaś Pierwszą Węgiersko-Galicyjską Kolej Żelazną,która poprzez Zagórz i Przełęcz Łupkowską umożliwiła bezpośrednie połączenie z Budapesztem.Miasto znacznie się rozbudowało poza dawny obszar murów miejskich.Do końca panowania austriackiego Przemyśl pozostał trzecim co do wielkości i znaczenia miastem Galicji,po Lwowie i Krakowie.W czasie I wojny światowej Przemyśl był oblegany dwukrotnie jako austro-węgierska Twierdza Przemyśl. 
Lata 1918–1945
W czasie II wojny światowej zniszczeniu uległo około 45% miasta,w szczególności dzielnica żydowska i przedmieścia.Zniszczona została katedra oraz fronton kościoła franciszkanów,na Zasaniu spalone zostały budynki klasztoru i kościoła Benedyktynek.Miasto do czasu II wojny światowej było także siedliskiem ludności żydowskiej,która stanowiła według spisu z 1931 29,5% ludności miasta i posiadała 4 synagogi(dwie zlokalizowane w starej dzielnicy żydowskiej(okolice Rybiego Placu)nie istnieją,kolejna,na ul.Słowackiego,pełni obecnie funkcję biblioteki publicznej,synagoga zasańska jest w tej chwili opuszczona w stanie ruiny)było to pierwsze udokumentowane osadnictwo Żydów na ziemiach polskich,datowane według Jehudy ha Kohena,żydowskiego uczonego,na 1085.W dniach 16-19 września 1939 Einsatzkommando 3/I pod dowództwem Alfreda Hasselberga,przy udziale jednostek Wehrmachtu,aresztowało i rozstrzelało w okolicznych miejscowościach(Pikulice,Przekopana)co najmniej 800-900 Żydów.Był to największy pogrom ludności żydowskiej do czasu napaści Niemiec na Związek Radziecki w 1941.27 lipca 1944 roku Przemyśl został zdobyty przez Armię Czerwoną i przez współdziałających z nią żołnierzy 38.Pułku Piechoty Armii Krajowej.Jesienią 1944 r.władze radzieckie założyły w mieście Obóz Przejściowy NKWD nr 49 dla żołnierzy AK i innych przeciwników okupacji sowieckiej.Najczęściej wywożono stąd jeńców do m.Borowicze lub do więzienia na Zamku w Rzeszowie,a także do obozów na Syberii.Represje względem żołnierzy AK trwały do października 1956 r. 
Posłowie
Mieszkańcy Przemyśla wybierają posłów na Sejm z okręgu wyborczego nr 22.
  • Marek Kuchciński,poseł na Sejm RP IV,V i VI kadencji,wicemarszałek Sejmu VI kadencji,były przewodniczący Klubu Parlamentarnego PiS
  • Piotr Tomański,poseł na Sejm,samorządowiec,PO
  • Marek Rząsa,poseł na Sejm,samorządowiec,PO
Rozwój terytorialny
Z dniem 1.01.2010 do miasta została przyłączona miejscowość Kruhel Wielki z gminy Krasiczyn,o powierzchni 2,39 km².
Urbanistyka i architektura
W Przemyślu znajduje się największa liczba obiektów zabytkowych na obszarze województwie podkarpackiego oraz jedna z największych w skali ogólnopolskiej.Swoją siedzibę ma tutaj Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków.
Zamki,pałace i dworki
  • Zamek Kazimierzowski
  • Pałac Lubomirskich
  • Pałac Biskupów Greckokatolickich
  • dworek Stanisława Orzechowskiego
  • Pałac Biskupów Rzymskokatolickich
Kościoły i klasztory
  • Archikatedra rzymskokatolicka Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św.Jana Chrzciciela
  • Kościół św.Marii Magdaleny i klasztor oo.franciszkanów
  • Kościół św.Teresy i klasztor oo.karmelitów
  • Kościół św.Antoniego Padewskiego i klasztor oo.franciszkanów reformatów
  • Kościół Świętej Trójcy i klasztor ss.benedyktynek
  • Kościół św.Józefa(oo.salezjanie)
  • Kościół i klasztor ss.karmelitanek bosych
  • budynek dawnego klasztoru oo.dominikanów z Bramą Rycerską
  • budynek dawnego klasztoru ss.dominikanek
  • budynek dawnego klasztoru oo.bonifratrów
Cerkwie i klasztory
  • Archikatedra bizantyjsko-ukraińska św.Jana Chrzciciela
  • Cerkiew bizantyjsko-ukraińska Matki Bożej Bolesnej i klasztor oo.bazylianów
  • Cerkiew bizantyjsko-ukraińska Wniebowstąpienia Pańskiego
  • Cerkiew prawosławna Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy siedziba parafii wojskowej
  • Cerkiew prawosławna Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy siedziba parafii w dekanacie Przemyśl diecezji przemysko-nowosądeckiej
  • budynek dawnego Greckokatolickiego Seminarium Duchownego
Synagogi
  • Nowa Synagoga
  • Synagoga Zasańska
  • Najstarsza Synagoga nieistniejąca
  • Stara Synagoga nieistniejąca
  • Synagoga Tempel nieistniejąca
Budynki użyteczności publicznej
  • gmachy Urzędu Miejskiego i Urzędu Wojewódzkiego
  • zabytkowa zabudowa Rynku
  • Dworzec kolejowy
  • Wieża Zegarowa Muzeum Dzwonów i Fajek
  • Dom Robotniczy Wyższa Szkoła Prawa i Administracji
  • Narodnyj Dim
  • ratusz nieistniejący
Architektura i sztuka Secesji
  • założenie urbanistyczne w dzielnicy Zasanie ul.Długosza,Grunwaldzka i pl.Konstytucji
  • wille:„Marya”przy Słowackiego 27,Poniatowskiego 25(Zasanie)
Architektura militarna i obronna
  • fragmenty murów obronnych miasta
  • forty Twierdzy Przemyśl
  • bunkry Linii Mołotowa
Cmentarze
  • zabytkowe nagrobki na Cmentarzu Głównym
  • Nowy cmentarz żydowski
  • Stary cmentarz żydowski nieistniejący
  • Cmentarz Wojskowy
  • Zabytkowy zespół cmentarzy wojennych Twierdzy Przemyśl 1914-1915
    • Cmentarz Żołnierzy Rosyjskich
    • Cmentarz i Mauzoleum Żołnierzy Niemieckich
    • Cmentarze Żołnierzy Austro-Węgierskich
    • Cmentarz Żołnierzy Austriackich
Pozostałości pre romańskie i romańskie
  • pre romańska rotunda relikty na Wzgórzu Zamkowym,IX w.
  • pre romańskie monasterium na Wzgórzu Zamkowym,IX w.
  • romańska bazylika trzynawowa,X w.
  • palatium książęce,X w.
Inne
  • Kopiec Tatarski
  • Pomnik Orląt Przemyskich
  • Pomnik Adama Mickiewicza w Przemyślu

Gospodarka
Przemysł drzewny(Zakłady Płyt Pilśniowych„Fibris”),wytwórnia farb i pomocy szkolnych Pollena Astra,mechaniczny i automatyki przemysłowej(Polna,Fanina),kosmetyczny(Inglot),tkanin powlekanych(Sanwil).Ponadto ośrodek tradycyjnych rzemiosł ludwisarstwa(Felczyński) i fajczarstwa(fajka przemyska).
Komunikacja
Tranzyt
Droga krajowa 28 Zator–Wadowice–Nowy Sącz–Gorlice–Biecz–Jasło–Krosno–Sanok–Przemyśl–Medyka.Droga krajowa 77 Lipnik–Sandomierz–Gorzyce–Stalowa Wola–Nisko–Leżajsk–Tryńcza–Jarosław–Radymno–Przemyśl.Droga wojewódzka 884 Przemyśl–Krzywcza–Dubiecko–Dynów–Barycz–Domaradz.Droga wojewódzka 885 Przemyśl–Hermanowice.W budowie jest wschodnia obwodnica Przemyśla z mostem na Sanie,która pozwoli wyeliminować ruch tranzytowy z centrum miasta i ułatwi dojazd do przejścia granicznego z Ukrainą w Medyce.W niedalekiej odległości od miasta budowana jest Autostrada A4,do węzła w Radymnie jest zaledwie 9 km od granic miasta.
Kolej
Lotnictwo
Ok.35 km na południowy zachód od miasta funkcjonuje lądowisko Arłamów.
Kultura i rozrywka
Ośrodki kultury
  • Centrum Kulturalne(Klub„Piwnice”)
  • Przemyskie Centrum Kultury i Nauki„Zamek”
  • Młodzieżowy Dom Kultury
  • Wojskowy Ośrodek Kultury
  • Dom Kultury„Kolejarz”
Teatr
  • Teatr„Fredreum”na Zamku Kazimierzowskim Towarzystwo Dramatyczne im.Aleksandra Fredry
Kino
  • Kino„Centrum”
Galerie sztuki
  • Państwowa Galeria Sztuki Współczesnej
  • White Photo Gallery Galeria Fotografii
  • Galeria Fotografii przy MKK„Niedźwiadek”
  • Galeria ZAMEK
  • Galeria GALICJA
  • Antyki i Dzieła Sztuki
Muzea i Archiwa
  • Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej
    • Muzeum Dzwonów i Fajek
    • Muzeum Historii Miasta Przemyśla
  • Muzeum Archidiecezjalne im.św.Józefa Sebastiana Pelczara
  • Ekspozycja Muzealna Kaponiera 8813 prywatne
  • Muzeum Twierdzy Przemyśl nieistniejące
    • Fort VIII„Łętownia”
    • Fort VII 1/2„Tarnawce”w Ostrowie
  • Ukraińskie Regionalne Muzeum„Strywihor”nieistniejące
  • Archiwum Państwowe
Biblioteki
  • Przemyska Biblioteka Publiczna im.Ignacego Krasickiego
  • Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im.Józefa Gwalberta Pawlikowskiego w Przemyślu
  • Biblioteka Naukowa Towarzystwa Przyjaciół Nauk
Centrum Handlowe
  • Galeria Sanowa
Cykliczne imprezy kulturalne
  • Wielokulturowy Festiwal„Galicja”(organizator:Fundacja„Dziedzictwo”przy współpracy UM Przemyśl)
  • Dni Patrona Miasta„Wincentiada”(organizator:Przemyskie Centrum Kultury i Nauki)
  • Turniej Satyry im.Ignacego Krasickiego„O Złotą Szpilę”(organizator:CK Przemyśl)konkurs stworzony i prowadzony przez Barbarę Płocicę,założeniem turnieju jest wyłonienie najlepszych satyryków w czterech konkurencjach:teatralnej,recytacji,literackiej i plastycznej
  • Festiwal„Agora”(organizator:CK Przemyśl)
  • Noc Iwana Kupały*(organizator:Związek Ukraińców w Polsce Koło w Przemyślu)
  • Podkarpacki Jarmark Turystyczny(otwarcie sezonu turystycznego w województwie)
  • Barbarossa inscenizacja walk o miasto z okresu II wojny światowej
  • Święto mleka
  • Święto fajki(organizator:Przemyski Klub Fajki)
  • Święto wina i miodu
  • Jarmark Turystyczny
  • Salezjańskie Lato Muzyczne
  • Jesień Muzyczna
  • Polsko–Ukraiński Festiwal Jazzowy„Jazz Bez”
  • Przemyska Wiosna Fredrowska
Film i fotografia
  • Promocja Filmu Polskiego(organizator:Wydział Kultury UM Przemyśl)
  • Maraton Filmowy„Z Przemyślem w tle”(organizator:Kino„Kosmos”)
  • Festiwal Filmów Niezależnych w Przemyślu"CK OFF"
Literatura
  • Przemyska Wiosna Poetycka(organizator:PCKiN)
  • Turniej Wierszy Jednego Poety(organizator:Przemyska Biblioteka Publiczna)
Muzyka i taniec
  • Jazz Bez...Mikołajki jazzowe(organizator:CK Przemyśl)
  • Jazz nad Sanem(organizator MKK„Niedźwiadek”)
  • Świętojańska noc jazzowa(organizator:PCKiN)
  • Ogólnopolski Festiwal Kapel Podwórkowych(organizator:CK Przemyśl)
  • Przemyska Jesień Muzyczna(organizator:Towarzystwo Muzyczne w Przemyślu)
  • Dni Muzyki Oratoryjno-Kantatowej(organizator:CK Przemyśl)
  • Festiwal„Ghitaralia”(organizator Zespół Państwowych Szkół Muzycznych)
  • Międzywojewódzki Przegląd Dziecięcych Zespołów Tańca Ludowego„Taneczny Krąg”(organizator:CK Przemyśl)
  • Międzynarodowy Festiwal Muzyki Akordeonowej.
  • Salezjańskie Lato Muzyczne
  • Muzyka Młodych u Franciszkanów
Plastyka
  • Międzynarodowe Biennale Malarstwa„Srebrny Czworokąt”(organizator:Państwowa Galeria Sztuki Współczesnej w Przemyślu)
Teatr
  • Biesiada Teatralna w Horyńcu-Zdroju Konfrontacje Zespołów Teatralnych Małych Form(organizator:CK Przemyśl)
  • Przegląd Teatralny„Antrakt”(organizator:CK Przemyśl)
  • Przemyska Jesień Teatralna(organizator:CK Przemyśl)
  • Przemyska Wiosna Fredrowska(organizator:PCKiN)
Kluby taneczne
  • Neo Club w podziemiach DH Szpak
  • Grota
  • Forteca
  • Klub Iluzja
  • Japa
Opieka zdrowotna
Szpitale publiczne
  • Szpital Wojewódzki w Przemyślu
  • Wojewódzki Podkarpacki Szpital Psychiatryczny
  • Szpital Miejski z Przychodnią w Przemyślu(dawniej Szpital Wojskowy nr.114)
Edukacja
  • Wyższa Szkoła Prawa i Administracji w Przemyślu
  • Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Przemyślu
  • Wyższa Szkoła Gospodarcza w Przemyślu
  • Wyższe Seminarium Duchowne w Przemyślu
  • Państwowa Wyższa Szkoła Wschodnioeuropejska w Przemyślu
  • Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych w Przemyślu
  • Kolegium Nauczycielskie im.Aleksandra Fredry w Przemyślu
Sport 
Kluby sportowe
  • Miejski Klub Sportowy Polonia Przemyśl piłka nożna(III liga grupa lubelsko–podkarpacka)
  • Klub Sportowy Czuwaj Przemyśl piłka nożna(IV liga podkarpacka)
  • AZS Czuwaj Przemyśl piłka ręczna(PGNiG Superliga)
  • Tempo 5 Przemyśl lekkoatletyka
  • NURT POSIR Przemyśl tenis stołowy(II liga)
  • ORKA Przemyśl pływanie
  • Przemyska Szkoła Bokserska NIEDŹWIADKI boks
  • POSiR Przemyśl narciarstwo
  • Przemyskie Towarzystwo Cyklistów kolarstwo
  • Klub Strzelecki„Twierdza”LOK Przemyśl strzelectwo
  • Szkoła Tańca„A-Z”Przemyśl taniec
  • Powiatowy Szkolny Związek Sportowy
  • Międzyszkolny Klub Sportowy JUVENIA
  • Powiatowe Szkolne Towarzystwo Sportu i Rekreacji
  • Klub Żeglarski OPTY przy MZK sp.z o.o.
  • Stowarzyszenie Karate SAIHA KYOKUSHINKAI-IFK
  • Przemyski Klub Karate Kyokushin(PKKK)
  • Przemyski Klub SHORIN RYU Karate
  • Przemyska Reprezentacja Maratończyków
  • Sportowo-Kulturalny Klub Szachowy Przemyśl
  • Miejski Klub Sportowy-BUDIMPEX Polonia Przemyśl-koszykówka(I liga)
Obiekty sportowe
  • Strzelnica LOK(pneumatyczna i kulowa)ul.Słowackiego 40
  • Przemyski Park Sportowo Rekreacyjny(POSiR) ul.Sanocka 4
  • Stok Narciarski w Przemyślu(POSIR)
  • Sztuczne Lodowisko(POSIR)ul.Sanocka 2
  • Kryta Pływalnia(POSIR)ul.22 Stycznia 6
  • Hala sportowa POSiR ul.Mickiewicza 30
  • Korty Tenisowe(KS Czuwaj)ul.22 Stycznia 6
  • Skate Park(POSIR)ul.Sanocka 2(zlikwidowany)
  • Stadion Miejskiego Klubu Sportowego„Polonia”ul.Sanocka 18
  • Stadion Klubu Sportowego„Czuwaj”ul.22 Stycznia 6
  • Stadion szkolny„Juvenia”ul.Dworskiego 98(lekkoatletyczny)
  • Boiska do siatkówki plażowej(Wyb.Ojca Świętego plaża miejska)
  • Boisko ORLIK ul.Dworskiego 96
Inne
  • Spływy kajakowe Doliną Sanu
  • Capoeira Brazylijska sztuka walki(Grupa Axe Capoeira-Sekcja Przemyśl)
Religia
Wspólnoty wyznaniowe
  • Katolicyzm
    • Kościół rzymskokatolicki
    • Kościół greckokatolicki
  • Cerkiew Prawosławna
    • Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny(2 parafie,w tym 1 wojskowa)
  • Protestantyzm
    • Kościół Ewangelicko-Metodystyczny
    • Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
      • zbór w Przemyślu
    • Kościół Chrześcijan Baptystów
    • Kościół Zielonoświątkowy
  • Inne
    • Świadkowie Jehowy trzy zbory,Sala Królestwa
    • Świecki Ruch Misyjny"Epifania"zbór w Przemyślu.
Współpraca międzynarodowa 
Miasta i gminy partnerskie
  • Paderborn,Niemcy(1993 r.)
  • okręg South Kesteven,Wielka Brytania(1993 r.)
  • Lwów,Ukraina(1995 r.)
  • Kamieniec Podolski,Ukraina(1997 r.)
  • Eger,Węgry(2003 r.)
  • Truskawiec,Ukraina(2004 r.)
  • Mościska,Ukraina(2008 r.)
  • Humenné,Słowacja(2010 r.)
Media

  • Radio Eska Przemyśl
Prasa
  • Życie Podkarpackie
  • Pogranicze niewydawany już tygodnik
  • Przemyski Przegląd Kulturalny
  • Nasz Przemyśl
  • Gazeta Przemyska
  • Konik Polny
  • Moja Praca
Osoby związane z Przemyślem
Honorowi Obywatele Miasta
  • Papież Jan Paweł II
  • Przemysław Bystrzycki
  • Józef Michalik
  • Zbigniew Brzeziński
  • Leonard Chrzanowski
  • Heidi Wernerus-Neumann
  • Wilhelm Lüke
  • Tadeusz Bałdowski
  • Bolesław Taborski
  • Emil Czerny
  • Maria Teresa Wolfs-Monfils
  • Ignacy Tokarczuk
  • Władysław Dec
  • Tadeusz Niemiec
  • Stanisław Zarych
  • Bronisław Żołnierczyk
  • Henryk Jaskuła
Ciekawostki
  • Nazwa miasta Przemyśla pojawia się w jednej z najpopularniejszych rosyjskich piosenek z okresu I wojny śwatowej zatytułowanej Galicyjskije Polja.

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz