Róża Luksemburg

Właśc.Rozalia Luxenburg(ur.5 marca 1871 w Zamościu,zm.15 stycznia 1919 w Berlinie)działaczka i ideolog polskiego i niemieckiego ruchu robotniczego.
Biografia
Młodość
Z pochodzenia Żydówka,była najmłodszym z pięciorga dzieci kupca Eliasza Luxemburga i Liny z domu Loewenstein.Nazwisko Luksemburg to wynik błędu urzędnika.W dzieciństwie na ponad rok przykuła ją do łóżka choroba biodra.Leczono ją nieprawidłowo i przez resztę życia Róża Luksemburg wyraźnie kulała.W 1874 r.rodzina przeniosła się do Warszawy.Tam Róża Luksemburg ukończyła w 1887 r.II Warszawskie Żeńskie Gimnazjum.Jeszcze jako uczennica wstąpiła do kółka młodzieżowego związanego z Pierwszym Proletariatem.
Działalność polityczna
W 1889 r.wyjechała z Warszawy do Zurychu.W Szwajcarii studiowała filozofię,ekonomię i prawo,obroniła doktorat na temat rozwoju przemysłowego Królestwa Polskiego(ze szczególnym uwzględnieniem włókiennictwa w Łodzi) i poznała emigrantów rosyjskich Gieorgija Plechanowa,Aleksandrę Kołłontaj Pawła Akselroda oraz Leona Jogichesa,z którym pozostawała w bliższym związku przez 20 lat.Początkowo w PPS,od 1893 r.wraz z Jogichesem założyła partię Socjaldemokracja Królestwa Polskiego(SDKP)przekształconą w 1900 r.w Socjaldemokrację Królestwa Polskiego i Litwy(SDKPiL).Redagowała w Paryżu organ partyjny„Sprawa Robotnicza”.Od 1898 r.przebywała w Niemczech,a chcąc uzyskać obywatelstwo niemieckie,wyszła za mąż za niemieckiego anarchistę Gustawa Lubecka.Należała do przywódców Socjaldemokratycznej Partii Niemiec(SPD) i uczestniczyła w obradach II Międzynarodówki.W 1903 r.mieszkała w Poznaniu,w domu przy obecnej ul.Augustyna Szamarzewskiego 21.W 1904 r.spędziła trzy miesiące w więzieniu za obrazę cesarza Wilhelma II w publicznym przemówieniu.W 1905 r.wróciła do Polski,posługując się fałszywym paszportem,by pomóc w organizowaniu akcji skierowanych przeciw rosyjskim władzom.Aresztowana przez carską policję i więziona.Członkowie SPD przekupili rosyjskich urzędników i Róża Luksemburg wyszła na wolność za kaucją.W latach 1905–1906 uczestniczyła w rewolucji w Warszawie i Petersburgu.W 1906 r.przez kilka miesięcy więziona była w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej.Od 1907 r.prowadziła działalność w Niemczech,lansując koncepcję masowych strajków jako drogi dla rewolucji i obalenia kapitalizmu przemocą.Strajk masowy,partia i związki zawodowe(wyd.pol.1959 r.)Pracowała w„Vorwärts”(„Naprzód”),organie prasowym SPD.W 1912 r.wydała podręcznik ekonomii.W 1914 r.opublikowała pracę"Akumulacja kapitału"(podtytuł"Przyczynek do ekonomicznego objaśnienia imperializmu",wyd.pol.1963 r.)W latach 1907–1914 prowadziła wykłady z ekonomii politycznej w Szkole Partyjnej SPD,co zapewniało jej stałe środki utrzymania.W sporze w łonie SDPRR(Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji)poparła stronę mienszewików przeciwko bolszewikom Lenina.Później po rewolucji w Rosji krytykowała strategię Lenina i przestrzegała przed niebezpieczeństwem dyktatury.W 1914 r.współtworzyła tajny Związek Spartakusa,który ujawnił się 1 maja 1916 roku,po czym została aresztowana za działalność antypaństwową.Była więziona m.in.w więzieniu we Wronkach i we Wrocławiu.W październiku 1918 roku wyszła z więzienia.W roku 1918 była współzałożycielką Komunistycznej Partii Niemiec(KPD),przekształconej z Ligi Spartakusa.
Śmierć i proces zabójców
15 stycznia 1919 wraz z Karlem Liebknechtem i Wilhelmem Pieckiem(który zdołał zbiec)została pojmana w Wilmersdorfie po udziale w powstaniu robotniczym,które objęło tzw.dzielnicę prasową w Berlinie.Policja przekazała więźniów żołnierzom Freikorpsu,którzy po przesłuchaniu pobili,a następnie strzałem z pistoletu w skroń zamordowali Różę Luksemburg.Jej zwłoki wrzucono do Landwehrkanal,gdzie odnaleziono je dopiero 1 lipca tego samego roku.Spośród postawionych później w stan oskarżenia morderców Otto Wilhelm Runge oraz Heinz von Pflugk-Hartung zostali skazani na nieznaczne kary więzienia, zaś Hermann Souchon po przedłużającym się procesie nie został ukarany,a po przejęciu władzy przez hitlerowców objęła go amnestia.Mocodawcy żołnierzy nigdy nie byli sądzeni.Przywódca grupy oprawców,Waldemar Pabst,w obawie przed aresztowaniem zbiegł po II wojnie światowej do Szwajcarii,skąd jednak wrócił po jakimś czasie do Niemiec.Jak twierdził w 1962 r.w wywiadzie dla tygodnika„Spiegel”,morderstwa dokonano z polecenia socjaldemokratycznego ministra wojska,Gustava Noskego,zaś w krycie sprawców zaangażował się sam prezydent Ebert.
Poglądy
Róża Luksemburg była przedstawicielką lewego,rewolucyjnego skrzydła II Międzynarodówki,a zarazem krytykiem Lenina i partii bolszewickiej.Była gorącą obrończynią pluralizmu,wolności poglądów i prasy.Bolszewikom zarzucała brak poszanowania dla demokracji i elitarystyczną koncepcję roli partii w procesie rewolucyjnym.Z okresu rewolucji bolszewickiej pochodzi jej znany aforyzm:„Nie ma prawdziwego socjalizmu bez demokracji,tak jak nie ma prawdziwej demokracji bez socjalizmu”.Z drugiej strony w miarę pozyskiwania większej ilości informacji na temat specyfiki sytuacji w Rosji podkreślała konieczność(z rewolucyjnego punktu widzenia)wprowadzenia przez bolszewików wielu„środków nadzwyczajnych”w celu obrony państwa robotniczego.Podkreślała,że niezależnie od rezultatów rewolucji 1917 r.Leninowi i jego partii należy się szacunek,gdyż jako pierwsi na świecie odważyli się wprowadzić w życie to,o czym do tej pory dyskutowano jedynie teoretycznie.Kwestionowała polskie dążenia niepodległościowe uzasadniając ich irracjonalność racjami ekonomicznymi.Razem z Julianem Marchlewskim walczyła z tzw.„socjal patriotyzmem”PPS i uważała,że poszczególne części Polski stopniowo ulegają„organicznemu wcieleniu”do mocarstw zaborczych.Następuje zrastanie się z nimi gospodarczo,społecznie i politycznie.Uważała,że produkcja Królestwa Polskiego na rynek wschodni nieodwracalnie łączy je z Rosją.W tym samym czasie broniła prawa do rozwoju kulturalnego społeczeństwa polskiego pod zaborami.W opublikowanej przez siebie broszurze„W obronie narodowości”wskazywała,że Polacy mają prawo do zachowania swojej tożsamości i języka,a prawdziwym przeciwnikiem tego nie jest społeczeństwo niemieckie,a jego kapitalistyczne elity,dla których nacjonalizm był sposobem tworzenia sztucznej identyfikacji społecznej.Według Luksemburg powstanie styczniowe zostało wywołane przez szlachtę polską,aby utrzymać pańszczyznę i stłumić rozwój burżuazji.Burżuazja natomiast była przeciw powstaniom,zaś chłopi są oddani carowi,a proletariat ulega organicznemu wcieleniu do proletariatu państw zaborczych.Róża Luksemburg była feministką i pacyfistką.Krytykowała I wojnę światową jako służącą interesom klasy kapitalistów.
Prace w języku polskim

• "Akumulacja kapitału.Przyczynek do ekonomicznego wyjaśnienia imperializmu".(wyd.PWN,Warszawa 1963 r.)
• "Czego chce Związek Spartakusowców".(wyd.Wyższa Szkoła Nauk Społecznych przy KC PZPR,Warszawa 1959 r.)
• "Kryzys socjaldemokracji".(wyd.Książka i Prasa,Warszawa 2005 r.)
• "Listy do Leona Jogichesa-Tyszki".(t.1-3,wyd.Książka i Wiedza,Warszawa 1968-1971)
• "Listy z więzienia".(wyd.Książka i Wiedza,Warszawa 1950 r.oraz PIW,Warszawa 1982 r.)
• "O Rewolucji".Rosja 1905 r.1917 r.(wyd.Książka i Prasa,Warszawa 2008 r.)
• "Rewolucja rosyjska".(wyd.Instytut Literacki,Paryż 1961 r.)
• "Rok 1905.Wybór artykułów".(wyd.Książka i Wiedza,Warszawa 1951 r.)
• "Rozwój przemysłu w Polsce".(wyd.Książka i Wiedza,Warszawa 1957 r.)
• "Wstęp do ekonomii politycznej".(wyd.Książka i Wiedza,Warszawa 1959 r.)
• "Wybór pism".(t.1-2,wyd.Książka i Wiedza,Warszawa 1959 r.)

Odniesienia w kulturze

• Utwór„I Was I Am I Shall Be”niemieckiej grupy muzycznej Heaven Shall Burn,opublikowany na albumie Invictus(Iconoclast III)wydanym w 2010 r.został zainspirowany osobą Róży Luksemburg(oraz Karla Liebknechta)
• Paul Celan poświęcił Róży Luksemburg wiersz DU LIEGST
• W 1986 roku Barbara Sukowa dostała nagrodę dla najlepszej aktorki na festiwalu filmowym w Cannes za tytułową rolę w„Rosa Luxemburg”(tytuł polski„Róża Luksemburg”)reżyserki Margarethe von Trotta(filmowym partnerem Barbary Sukowej był Daniel Olbrychski)
• 20 listopada 2011 roku odbył się w Warszawie wernisaż prac„Rosa Mystica”,autorstwa Sergiusza Skrzypczyszyna-Trockiego,poświęconych postaci Róży Luksemburg
• Włoska grupa Bandabardò w 2012 r.wydała album z piosenką o nazwie Rosa Luxemburg,która opowiada jej historię