Jan Niecisław Ignacy Baudouin de Courtenay(ur.13 marca 1845 w Radzyminie,zm.3 listopada 1929 w Warszawie)polski językoznawca,uznawany za jednego z najwybitniejszych w historii dyscypliny.W latach 70.–80.XIX wieku twórca szkoły kazańskiej w językoznawstwie.Wprowadził termin fonem w znaczeniu zbliżonym do współczesnego.Publicysta społeczny.Propagował także esperanto.
Biografia
Pochodził z francuskiego rodu arystokratycznego,którego protoplastą był Piotr najmłodszy z synów króla Ludwika VI Grubego.Jeden z przodków Baudouina de Courtenay przybył do Polski i został pułkownikiem gwardii cudzoziemskiej na dworze Augusta II Mocnego.Ojciec,Aleksander,był geometrą w Radzyminie.W latach 1862–1866 Baudouin de Courtenay studiował w warszawskiej Szkole Głównej,uzyskując stopień magistra nauk historyczno-filologicznych.W latach 1866–1868 jako stypendysta rosyjskiego ministerstwa oświaty pogłębiał studia za granicą w Pradze,Jenie i Berlinie.W 1870 r.w Lipsku pracą O języku staropolskim sprzed wieku XIV obronił doktorat z filologii.W 1875 r.został profesorem Uniwersytetu Kazańskiego,a pomiędzy 1883 i 1893 r.w Dorpacie.W latach 1893–1900 był profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego.Kontraktu nie przedłużono mu w wyniku nacisku władz austriackich i węgierskich,które uznały,że w swoich pracach propaguje panslawizm,stanowiący potencjalne zagrożenie dla monarchii cesarsko-królewskiej.Był członkiem zawiązanego w 1916 roku w Petersburgu Koła Przyjaciół Niepodległości Polski.Następnie do 1918 r.wykładał na Uniwersytecie Petersburskim.W 1915 r.trzy miesiące spędził w carskim więzieniu za opublikowanie broszury pt.Nacijonalnyj i tierritorialnyj priznak w awtonomii(Национальный и терpиториальный признак в автономии).Od 1918 r.był profesorem językoznawstwa na Uniwersytecie Warszawskim.Był członkiem Akademii Umiejętności w Krakowie.
Poglądy polityczne
Według Normana Daviesa,Baudouin de Courtenay był jednym z najbardziej nietuzinkowych polskich myślicieli na przełomie XIX i XX wieku.Davies pisze:Był pacyfistą,zwolennikiem walki o ochronę środowiska,feministą,bojownikiem o postęp w dziedzinie edukacji i wolnomyślicielem,występował także przeciwko większości konwencji społecznych i umysłowych,jakie panowały w jego czasach.Jako badacz dialektów słowiańskich używanych przez Ślązaków,Serbów i Słoweńców uważał,że nacjonalizm stanowi zagrożenie dla tożsamości kulturalnej jednostek w równym stopniu co mocarstwa imperialne.Z tego powodu był krytykowany przez polskich narodowców.Wygłaszając w 1918 r.mowę inauguracyjną po objęciu profesury honoris causa na Uniwersytecie Warszawskim,roku zasłynął twierdzeniem,że Polska została wskrzeszona z martwych nie po to,aby powiększyć liczbę„imperialistycznych państw-hien”.Baudouin de Courtenay opowiadał się za wprowadzeniem do wszystkich szkół żydowskich na terenie II Rzeczypospolitej nauki polskiego,a do wszystkich szkół polskich nauki jidysz.W 1922 r.jego kandydaturę na prezydenta RP zgłosiły mniejszości narodowe(bez jego wiedzy);w Zgromadzeniu Narodowym oddano na niego w I turze 103 głosy,w II 10,a w III 5.
Osiągnięcia w językoznawstwie
Rozgraniczył pojęcia statyki i dynamiki języka,gdzie pierwsza bada prawa jego równowagi,a druga jego historyczne przemiany.Jako pierwszy dokonał rozróżnienia pomiędzy językiem abstrakcyjnym zbiorem elementów a mówieniem realizacją owego systemu przez poszczególne jednostki.Wspólnie z Mikołajem Kruszewskim,swoim uczniem i najbliższym współpracownikiem,wysunął tezę,że język jest spójnym systemem złożonym z szeregu pomniejszych składników.Oni również jako pierwsi przedstawili pojęcie fonemu.W późniejszych pracach Baudouin de Courtenay rozwinął badania nad fonemem,identyfikując go jako składową jeszcze mniejszych elementów sumę reprezentacji artykulacyjno-fizjologicznych(kinema) i odpowiednich dla nich reprezentacji akustycznych(akusma).Również i to było podejściem prekursorskim,wyprzedzającym rozwiniętą później teorię cech dystynktywnych.Napisał wiele prac naukowych po polsku,rosyjsku,czesku,słoweńsku,włosku,francusku i niemiecku.
Rodzina
Był dwukrotnie żonaty.Pierwszą jego żoną była luteranka Cezaria z Pryfków(1841–1878),która została pochowana na cmentarzu ewangelicko–augsburskim w Warszawie.Jan Baudouin de Courtenay zostawił jej piękny nekrolog:„Anioł miłości,dobroci i przebaczenia,jedynie śmiercią swoją zasmuciła kochające ją serca.”Drugą żoną profesora była Romualda z Bagnickich(1857–1935)historyk i specjalistka od spraw polsko-rosyjskich.Z tego małżeństwa urodziło się pięcioro dzieci,w tym syn Świętosław,prawnik i dyplomata,oraz córka Cezaria Baudouin de Courtenay(1885–1967)profesor etnografii Uniwersytetu Warszawskiego,po II wojnie światowej rektor Polskiego Uniwersytetu w Londynie.Jej drugim mężem był Stefan Ehrenkreutz,profesor prawa,senator Rzeczypospolitej i ostatni rektor Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie.W roku 1927 Jan Baudouin de Courtenay ogłosił swoje wystąpienie z Kościoła rzymskokatolickiego bez przystąpienia do żadnego innego(apostazja).Został pochowany na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie.
Wybrane publikacje
Biografia
Pochodził z francuskiego rodu arystokratycznego,którego protoplastą był Piotr najmłodszy z synów króla Ludwika VI Grubego.Jeden z przodków Baudouina de Courtenay przybył do Polski i został pułkownikiem gwardii cudzoziemskiej na dworze Augusta II Mocnego.Ojciec,Aleksander,był geometrą w Radzyminie.W latach 1862–1866 Baudouin de Courtenay studiował w warszawskiej Szkole Głównej,uzyskując stopień magistra nauk historyczno-filologicznych.W latach 1866–1868 jako stypendysta rosyjskiego ministerstwa oświaty pogłębiał studia za granicą w Pradze,Jenie i Berlinie.W 1870 r.w Lipsku pracą O języku staropolskim sprzed wieku XIV obronił doktorat z filologii.W 1875 r.został profesorem Uniwersytetu Kazańskiego,a pomiędzy 1883 i 1893 r.w Dorpacie.W latach 1893–1900 był profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego.Kontraktu nie przedłużono mu w wyniku nacisku władz austriackich i węgierskich,które uznały,że w swoich pracach propaguje panslawizm,stanowiący potencjalne zagrożenie dla monarchii cesarsko-królewskiej.Był członkiem zawiązanego w 1916 roku w Petersburgu Koła Przyjaciół Niepodległości Polski.Następnie do 1918 r.wykładał na Uniwersytecie Petersburskim.W 1915 r.trzy miesiące spędził w carskim więzieniu za opublikowanie broszury pt.Nacijonalnyj i tierritorialnyj priznak w awtonomii(Национальный и терpиториальный признак в автономии).Od 1918 r.był profesorem językoznawstwa na Uniwersytecie Warszawskim.Był członkiem Akademii Umiejętności w Krakowie.
Poglądy polityczne
Według Normana Daviesa,Baudouin de Courtenay był jednym z najbardziej nietuzinkowych polskich myślicieli na przełomie XIX i XX wieku.Davies pisze:Był pacyfistą,zwolennikiem walki o ochronę środowiska,feministą,bojownikiem o postęp w dziedzinie edukacji i wolnomyślicielem,występował także przeciwko większości konwencji społecznych i umysłowych,jakie panowały w jego czasach.Jako badacz dialektów słowiańskich używanych przez Ślązaków,Serbów i Słoweńców uważał,że nacjonalizm stanowi zagrożenie dla tożsamości kulturalnej jednostek w równym stopniu co mocarstwa imperialne.Z tego powodu był krytykowany przez polskich narodowców.Wygłaszając w 1918 r.mowę inauguracyjną po objęciu profesury honoris causa na Uniwersytecie Warszawskim,roku zasłynął twierdzeniem,że Polska została wskrzeszona z martwych nie po to,aby powiększyć liczbę„imperialistycznych państw-hien”.Baudouin de Courtenay opowiadał się za wprowadzeniem do wszystkich szkół żydowskich na terenie II Rzeczypospolitej nauki polskiego,a do wszystkich szkół polskich nauki jidysz.W 1922 r.jego kandydaturę na prezydenta RP zgłosiły mniejszości narodowe(bez jego wiedzy);w Zgromadzeniu Narodowym oddano na niego w I turze 103 głosy,w II 10,a w III 5.
Osiągnięcia w językoznawstwie
Rozgraniczył pojęcia statyki i dynamiki języka,gdzie pierwsza bada prawa jego równowagi,a druga jego historyczne przemiany.Jako pierwszy dokonał rozróżnienia pomiędzy językiem abstrakcyjnym zbiorem elementów a mówieniem realizacją owego systemu przez poszczególne jednostki.Wspólnie z Mikołajem Kruszewskim,swoim uczniem i najbliższym współpracownikiem,wysunął tezę,że język jest spójnym systemem złożonym z szeregu pomniejszych składników.Oni również jako pierwsi przedstawili pojęcie fonemu.W późniejszych pracach Baudouin de Courtenay rozwinął badania nad fonemem,identyfikując go jako składową jeszcze mniejszych elementów sumę reprezentacji artykulacyjno-fizjologicznych(kinema) i odpowiednich dla nich reprezentacji akustycznych(akusma).Również i to było podejściem prekursorskim,wyprzedzającym rozwiniętą później teorię cech dystynktywnych.Napisał wiele prac naukowych po polsku,rosyjsku,czesku,słoweńsku,włosku,francusku i niemiecku.
Rodzina
Był dwukrotnie żonaty.Pierwszą jego żoną była luteranka Cezaria z Pryfków(1841–1878),która została pochowana na cmentarzu ewangelicko–augsburskim w Warszawie.Jan Baudouin de Courtenay zostawił jej piękny nekrolog:„Anioł miłości,dobroci i przebaczenia,jedynie śmiercią swoją zasmuciła kochające ją serca.”Drugą żoną profesora była Romualda z Bagnickich(1857–1935)historyk i specjalistka od spraw polsko-rosyjskich.Z tego małżeństwa urodziło się pięcioro dzieci,w tym syn Świętosław,prawnik i dyplomata,oraz córka Cezaria Baudouin de Courtenay(1885–1967)profesor etnografii Uniwersytetu Warszawskiego,po II wojnie światowej rektor Polskiego Uniwersytetu w Londynie.Jej drugim mężem był Stefan Ehrenkreutz,profesor prawa,senator Rzeczypospolitej i ostatni rektor Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie.W roku 1927 Jan Baudouin de Courtenay ogłosił swoje wystąpienie z Kościoła rzymskokatolickiego bez przystąpienia do żadnego innego(apostazja).Został pochowany na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie.
Wybrane publikacje
- Einige Fälle der Wirkung der Analogie in der polnischen Deklination(1868 r.)
- O driewniepolskom jazykie do XIV stoletija(1870 r.)
- Opyt fonietiki rieźjanskich goworow(1875 r.)
- O ogólnych przyczynach zmian językowych(1891 r.)
- Próba teorii alternacji fonetycznych(1894 r.)
- Kaszubskij„jazyk”,kaszubskij narod i „kaszubskij wopros”(1897 r.)
- Myśli nieoportunistyczne(1898 r.)
- Szkice językoznawcze(1904 r.)
- Zarys historii językoznawstwa,czyli lingwistyki(glottologii)(1909 r.)
- Charakterystyka psychologiczna języka polskiego(1915 r.)
- Zarys historii języka polskiego(1922 r.)
- Spostrzeżenia nad językiem dziecka(1974 r.)
- Dzieła wybrane,t.I–VI,Warszawa 1974–1990 PWN(Komitet Redakcyjny pod przewodnictwem W.Doroszewskiego)
- Tom I:Szkice językoznawcze(reprodukcja wydania z 1904 r.)
- Tom II:O drevnepol’skom jazyke do XIV stoletija(reprodukcja wydania z 1870 r.)
- Tom III:Pisma dialektologiczne
- Tom IV:Językoznawstwo ogólne i indoeuropejskie
- Tom V:Pisma polonistyczne,Pisma slawistyczne
- Tom VI:Pisma publicystyczne(m.in.Jeden z objawów moralności oportunistyczno-prawomyślnej;Kwestia polska w Rosji;Państwowość polska a Żydzi w Polsce;Antysemityzm a nauka uniwersytecka w Polsce;Wyznaniowo nieprzyzwoite części ciała;Kwestia żydowska w państwie polskim)
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz