Budynek znajdujący się w Łazienkach Królewskich w Warszawie,wzniesiony pod koniec XVIII wieku.Stara Pomarańczarnia wykorzystywana do przechowywania drzew pomarańczowych,które latem zdobiły pałace Parku Łazienkowskiego.We wschodnim skrzydle budynku mieścił się teatr dworski Teatr Stanisławowski.Ze Starej Pomarańczarni prowadzi droga(tzw.Promenada Królewska)do Pałacu na Wodzie.
Historia
Starą Pomarańczarnię zbudowano jako miejsce do przechowywania drzew
pomarańczowych,które latem zdobiły ogrody.Powstała w latach 1786–1788
według projektu Dominika Merliniego
na planie prostokątnej podkowy.Od początku istnienia budynku
dekorowano jego wnętrza.Samą Pomarańczarnię ozdobił malarz Jasiński.Budynek został wzniesiony na terenie,gdzie wcześniej nie było zabudowań,poza Rezerwuarem.To prawie niezadrzewiona część Łazienek.Przyczyną zaniedbania było sąsiedztwo ze wsią Ujazdów.Dopiero gdy wieś została przeniesiona,na skarpie,która tworzyła
malownicze tło,zaczęto budowę.Już w 1776 r.Merlini robił jej
projekty.Początkowo miała to być budowla niewielka,lecz piętrowa,w
stylu chińskim.Według innego planu miałaby szeroki front w formach
klasycznych,ale byłaby zbyt niska.Kolejny projekt zawierał teatr
znajdujący się w skrzydle.Szymon Bogumił Zug(ówczesny specjalista od„ogrodowej”architektury)w podobnym czasie
również projektował Pomarańczarnię.Jego projekty bardzo różniły się od
planów Merliniego.Zawierały bardziej skomplikowane formy,teatr miał
być pośrodku,a oranżerie na skrzydłach.Dopiero po dziesięciu latach
rozpoczęto budowę.Wybrano projekt Merliniego i to on został budowniczym
Pomarańczarni i teatru.Budowa trwała dwa lata.Efekt najbardziej
przypominał trzeci projekt.Podczas budowy zmieniono formy
architektoniczne na prostsze i surowsze.Dekoracje projektował Jan Chrystian Kamsetzer.W jednym swoim projekcie zagospodarował górną ścianę malowidłem
pejzażowym z krajobrazem włoskim i ruinami antycznymi.W drugim
projekcie przed ścianą umieścił galerię najsławniejszych rzeźb
starożytnych takich jak:Herkules Farnezyjski,Apollo Belwederski.Pomarańczarnia jest jedynym budynkiem,oprócz Pałacu,który ma
elewacje utrzymane w późniejszym i surowszym stylu klasycznym.Kiedyś
miała attykę i wyraźniejszy gzyms w częściach,które miały dwie
kondygnacje.Dolna miała charakter cokołu o małych otworach.To wszystko
zostało zmienione podczas remontów w XIX wieku.Od południa jest
właściwa fasada,ma ona jedną kondygnację
o 17 osiach.Jest niska,bardzo rozciągnięta,jednolita,złożona z
półkoliście zamkniętych okien i drzwi,które są pooddzielane pilastrami.Taka architektura wywodzi się z Grand Trianon w Wersalu.Była wielokrotnie powtarzana w różnych krajach.Podobny układ ma m.in.wcześniejsza od Pomarańczarni galeria obrazów Piotra Wielkiego w Letnim Sadzie.
Architektura
Cały budynek wzniesiono na planie prostokątnej podkowy.Jego główną część stanowi Oranżeria.W niej przechowywano zimą drzewa pomarańczowe.We wschodnim skrzydle
znajduje się Teatr Stanisławowski,w zachodnim Galeria Rzeźby,która
mieści się w Ogrodzie Zimowym.Można tam obejrzeć stałą ekspozycję rzeźb
gipsowych i marmurowych(m.in.z kolekcji Stanisława Augusta),które ocalały podczas II wojny światowej.Niegdyś w tym miejscu znajdowały się pomieszczenia dla służby.Od północnej strony dziedzińca odbywają się„Koncerty pod lipą”.Zaprojektowana przez Merliniego sala teatralna jest prostokątna i
pozbawiona charakterystycznych dla tamtego okresu zaokrągleń.Widownia
schodkowo wznosi się w górę i ma kilka rzędów ławek oraz 9 lóż(trzy
naprzeciwko sceny i trzy po bokach).W 1787 r.Jan Bogumił Plersch razem z Antonim Gerżabkiem wykonali malowidło na suficie sali,przedstawiające Apolla na kwadrydze w otoczeniu geniuszów.Są tam również reliefowe medaliony Sofoklesa,Szekspira,Racine’a,Moliera.Wykonanie przypisywane jest Jasińskiemu.Pas malowideł między
belkowaniem a sufitem przedstawia dziewięć iluzjonistycznych lóż
wypełnionych publicznością.Przez wiele lat przypisywano realistyczne
malowidła w teatrze,przedstawiające współczesnych ludzi,Antoniemu Smuglewiczowi.Przyniosły mu sławę doskonałego malarza.W raportach o budowie Starej
Pomarańczarni wymieniono imię Antoni.Powyższa wzmianka dotyczyła jednak
Gerżabka,a nie Smuglewicza.W raporcie można doszukać się jeszcze
innej ciekawostki:w 1787 r.zarząd budowli królewskich zaprotokółował,że Plersch i Antoni Gerżabek będą pracować przy platformie.Podczas
pracy skierowano jednak Gerżabka do malowania drugiego skrzydła,a
Plersch dostał nowego pomocnika Dąbrowskiego.W marcu 1788 r.obaj
zaczęli malować salę widokową,która została oddana w lipcu.Dąbrowski
za tę pracę dostawał wynagrodzenie 20 dukatów
miesięcznie.Niedawno wysnuto przypuszczenie,że to właśnie on jest
autorem namalowanych lóż z publicznością.Z raportów wynika,że Plersch
maluje,a Dąbrowski mu tylko pomaga,jednak wymieniony jest jako autor
plafonu.Jeśli plafon wykonał sam,można domniemywać,że dekoracje ścian
zostawił dla pomocnika.Wskazywałby na to także odmienny styl wykonania
obu tych elementów.Dąbrowski prawdopodobnie był specjalistą od malarstwa ściennego.Jeśli to on stworzył loże z publicznością,można uznać go za jednego z najlepszych,a może nawet najlepszego malarza epoki stanisławowskiej.
Teatr Stanisławowski
We wschodnim skrzydle budynku mieścił się unikatowy w skali światowej teatr dworski,w którym może zmieścić się 200 widzów.Ma 9 lóż
rozmieszczonych na trzech ścianach oraz oryginalną dekorację widowni.Teatr składa się z głębokiej sceny o pochylonej podłodze,z zachowanymi
oryginalnymi urządzeniami,m.in.rynną do robienia grzmotów.Całości
dopełniają efektowny herb królewski nad sceną oraz medaliony z
wizerunkami najznakomitszych(zdaniem króla)dramaturgów w dziejach:Sofoklesa,Szekspira,Moliera i Racine’a.Prawdziwym unikatem są także
malowidła Jana Bogumiła Plerscha ukazują iluzjonistyczny rząd lóż.Zostały namalowane na murach,przedstawiają widownię z wytworną publicznością dworską,damami spoglądającymi przez lorgnon na toalety sąsiadek,plotkującymi dworzanami itp.Wnętrze ma świetną akustykę,ponieważ zostało obudowane drewnem.Widownia złożona jest z parteru i lóż i odznacza się dekoracją malarską.Teatr został otwarty 6 września 1788 r.Wtedy amatorzy z otoczenia
króla zagrali francuską sztukę na scenie Pomarańczarni.14 września 1788
r.w rocznicę odsieczy wiedeńskiej,z okazji odsłonięcia pomnika Jana III
odbyło się w„nowym teatrum”uroczyste przedstawienie dla liczniejszej
publiczności.Teatr wzbudzał ogólny zachwyt.Był przeznaczony głównie
dla króla i jego otoczenia.Mimo to w 1791 r.podczas przebudowy placu Krasińskich król oddał swój teatr na publiczne przedstawienie trupy Bogusławskiego.W latach 1839-1840 teatr był odnawiany pod nadzorem ówczesnego prezesa dyrekcji teatrów,gen.Rautenstraucha
i pod kierunkiem architektonicznym Ludwika Kozubowskiego.Z tego czasu
pochodzą zmiany w elewacjach.Z XIX wieku pochodziły również pokrycia
mebli i portiery w loży.W 1950 r.odbyły się ostatnie roboty
konserwatorskie.Od 1962 r.teatr jest otwarty dla zwiedzających.Teatr
nosi nazwę„stanisławowski”,ponieważ w tamtych czasach panował Stanisław August Poniatowski i to właśnie jemu zawdzięcza się Park Łazienkowski.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz