Zorian Dołęga-Chodakowski

Właściwie Adam Czarnocki(ur.4 kwietnia 1784 roku w Podhajnej koło Nieświeża,zm.17 listopada 1825 roku)polski etnograf,archeolog,historyk i słowianofil;jeden z głównych prekursorów badań nad Słowiańszczyzną.W pracach jego zarówno tych niedrukowanych jak i drukowanych występowały akcenty antyfeudalne i antyklerykalne.Główna praca drukowana:O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem.
Życiorys
Adam Czarnocki urodził się w niezamożnej rodzinie szlacheckiej.Jego ojcem był Jakub Czarnocki,ubogi dworski oficjalista,matkę z domu Borodziczównę,utracił już około 1792 roku.W 1795 roku ojciec oddał go pod opiekę krewnego,Ksawerego Czarnockiego,podstolego witebskiego z Lecieszyna.W majątku podstolego nie był jednak traktowany na równi z innymi członkami rodziny,co spowodowało jego rozgoryczenie i zwrócenie się ku klasie chłopskiej.Ukończył szkołę powiatową w Słucku w 1801 roku.Potem zaczął się przygotowywać do zawodu prawnika.Praktykę adwokacką odbywał w Nowogródku i Mińsku.W 1807 roku przyjął posadę plenipotenta dóbr hrabiego Józefa Niesiołowskiego i osiadł w Worończy.W roku następnym carska policja przechwyciła jego list odpowiadający na wezwanie do wstępowania w szeregi wojska polskiego w Księstwie Warszawskim.Nocą z 25 na 26 marca 1809 roku został aresztowany,a następnie skazany na dożywotnią służbę"w sołdatach".Wysłany do dywizji w Omsku,w czasie pieszej wędrówki na Syberię prowadził raptularz zatytułowany Bez chęci podróż moja,który obecnie pozostaje zaginiony.Latem 1810 roku udało mu się pod Bobrujskiem uciec z dywizji.Wstąpił do piątego pułku piechoty i z armią Napoleona zawędrował aż pod Smoleńsk.Pseudonim Zorian Dołęga Chodakowski przyjął w 1813 roku i wtedy na dobre rozpoczął badania ludoznawcze.Przez kilka lat wędrował po kraju,notował pieśni i podania ludowe,gromadził materiały z zakresu"starożytności słowiańskich".W 1817 roku uzyskał protekcję i wsparcie finansowe księcia Adama Jerzego Czartoryskiego.Aby uzyskać stałą dotację instytucji naukowej na dalsze badania,napisał wiosną 1818 roku w Sieniawie rozprawę O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem.Została opublikowana w 5.numerze"Ćwiczeń Naukowych".Jednak przedsięwzięcie Zoriana zostało ocenione negatywnie i odrzucone,najpierw na Uniwersytecie Wileńskim,a potem wśród rosyjskich mecenasów.W 1819 roku został wybrany na członka Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.Został przychylnie przyjęty przez rosyjskie środowisko naukowe,m.in.dzięki krytyce tekstów historyka Mikołaja Karamzina,który miał wielu wrogów w swoim środowisku.Przedstawiony przez Chodakowskiego"Projekt naukowej podróży po Rosji"uzyskał subwencję,choć rok później ją stracił poprzez wpływy Karamzina.Ożenił się z Konstancją Fleming w 1819 roku.W przeciągu dwóch lat zmarł syn z tego związku,a potem również żona.Wkrótce Chodakowski ożenił się powtórnie.Popadł w biedę i ogromne długi i do końca życia nie uzyskał już finansów na badania.Mimo to dalej ciężko pracował i gromadził materiały.Ostatnią rozprawę,Próba wyjaśnienia słowa kniaź ksiądz,ukończył w 1824 roku.Pod koniec życia podjął posadę zarządcy dóbr u pewnego ziemianina w guberni twerskiej.Tam zmarł w 1825 r.w nieznanych okolicznościach.
Dorobek naukowy
Najważniejsze tezy zawarł w rozprawie O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem.Chrześcijaństwo,według Chodakowskiego,zatarło cechy Słowian,zniszczyło ich dorobek kulturowy.Elementy przedchrześcijańskiej historii,religii,kultury Słowian miały przetrwać jedynie w folklorze ludowym.
Chodakowski postulował odrodzenie narodu dzięki szeroko zakrojonym badaniom nad ludem wiejskim i jego obyczajami:

Trzeba pójść i zniżyć się pod strzechę wieśniaka w różnych odległych stronach,trzeba śpieszyć na jego uczty,zabawy i różne przygody.Tam,w dymie wznoszącym się nad głowami,snują się jeszcze stare obrzędy,nucą się dawne śpiewy i wśród pląsów prostoty odzywają się imiona bogów zapomnianych.W tym gorzkim zmroku dostrzec można świecące im trzy księżyce,trzy zorze dziewicze,siedem gwiazd wozowych.

Zebrał około 2 tys.pieśni polskich,rusińskich,rosyjskich,czeskich.Część z nich została opublikowana jako Śpiewy sławiańskie pod strzechą wiejską zebrane.Prócz zapoczątkowania badań etnograficznych był również prekursorem archeologii i toponomastyki.Badał grodziska i kurhany.Na tej podstawie opracował teorię wschodniosłowiańskich grodzisk,które nazywał"stare-sta".W okresie swego życia był również najlepszym znawcą,niedawno wtedy odkrytego,tekstu Słowa o wyprawie Igora.Chodakowski na określenie Słowian używał nazwy"Sławianie",którą wywodził od sławy i przytaczał na poparcie swej tezy liczne argumenty językowe.
Wpływ na literaturę
Pokolenie romantyków ruszyło w ślady Chodakowskiego szukając wśród ludu natchnienia i budulca dla swej twórczości.Wytworzył się nowy typ literata-wędrownika,a moda ta stała się powszechna.Wędrówki po kraju prowadzili Seweryn Goszczyński,Ryszard Berwiński,Lucjan Siemieński,Kazimierz Władysław Wójcicki i inni.Pieśń gminna została rozsławiona najpierw przez Ballady i romanse Mickiewicza,następnie przez Dziady Mickiewicza,Zamek kaniowski Goszczyńskiego,poezję Bohdana Zaleskiego,a przede wszystkim przez Pieśń Wajdeloty z Konrada Wallenroda.Nazwisko Chodakowskiego po raz pierwszy pojawiło się w utworach poetyckich w 1832 r.w Córze Sławy Jana Kollara i Jezierskim Puszkina.Pierwszym takim utworem polskim był Mistrz Dominika Magnuszewskiego.Jako Zorian występuje też w Królu-Duchu Juliusza Słowackiego.Był też pierwowzorem poety Justyna z powieści Kraszewskiego"Dwa światy".Biografię Dołęgi-Chodakowskiego w literaturze przedstawił m.in.Franciszek Rawita-Gawroński.

Dzieła

• O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem(1818 r.)O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem oraz inne pisma i listy,opracował i wstępem opatrzył Julian Maślanka,Warszawa 1967 r.
• Śpiewy sławiańskie pod strzechą wiejską zebrane wydane po śmierci.Część w 1833 roku,całość w 1973 roku(wstępem i komentarzem opatrzył Julian Maślanka,przedmową poprzedził J.Krzyżanowski).
• Stare-sta(1821 r.)
• Próba wyjaśnienia słowa kniaź ksiądz(1824 r.)

Wszystkie rękopisy Zoriana zawierające podania i mity starosłowiańskie wciąż są niewydane.