czwartek, 12 marca 2015

Nowy Tomyśl

Niem.Neutomischel miasto w woj.wielkopolskim,nad Szarką(dopływ Obry),w powiecie nowotomyskim,siedziba gminy miejsko-wiejskiej Nowy Tomyśl.W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj.poznańskiego.Według danych z 30 czerwca 2014,miasto liczyło 14914 mieszkańców.
Położenie geograficzne
Nowy Tomyśl leży w zachodniej części województwa wielkopolskiego,przy osi Warszawa-Poznań-Berlin.Przez gminę przebiega autostrada A2 oraz międzynarodowa linia kolejowa E 20.Przez miejscowość przepływa Szarka,niewielka rzeka dorzecza Odry,dopływ Obry.
Historia
Początki Nowego Tomyśla sięgają XIII w.choć pierwsze ślady osadnictwa na tych obszarach pochodzą sprzed 11 tys.lat(m.in.pozostałości grobów skrzynkowych koło Wytomyśla i smolarni pod Jastrzębskiem Starym).Od średniowiecza znana była wieś Tomyśl,położona pośród wielkich kompleksów leśnych.W XVIII w.okolice Tomyśla zaczęli zagospodarowywać osadnicy olęderscy,sprowadzani przez właścicieli tych ziem,rodzinę Szołdrskich.Wśród nowych mieszkańców dominowali protestanccy Niemcy z Brandenburgii,Śląska i Pomorza,toteż wkrótce koniecznością stała się budowa zboru ewangelickiego.Świątynia powstała w osadzie nova colonia Glinki w 1780 r.a kilka lat później Feliks Szołdrski postanowił lokować koło kościoła nowe miasto.Ostatecznie osadzie nadano prawa miejskie i nazwę Nowy Tomyśl 8 kwietnia 1786 r.przywilejem wydanym przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.Wieś dla odróżnienia nazwano Starym Tomyślem.Już kilka lat po lokacji miasto włączono do zaboru pruskiego.Podczas wojen napoleońskich Nowy Tomyśl znalazł się w granicach Księstwa Warszawskiego,żeby w 1815 roku znów powrócić we władanie państwa pruskiego.W 1811 roku miasto liczyło 66 domów i 438 mieszkańców(w 1837 roku 809 mieszk.)Działały tu warsztaty sukiennicze i garbarskie.W ciągu roku odbywały się cztery jarmarki:11 kwietnia,21 czerwca,14 września oraz 28 listopada.Od 1815 roku miasto było jednym z pięciu w podówczas utworzonym powiecie bukowskim.Miasto było położone w leśnej części tego powiatu wśród osad olęderskich.W 1848 r.Buk utracił przywilej miasta powiatowego w ramach kary za udział w Wiośnie Ludów i urząd landrata przeniesiono tego samego roku do Nowego Tomyśla.W 1887 roku na mocy ustawy o podziale powiatów zlikwidowano powiat bukowski i utworzono dwa nowe:powiat grodziski i nowotomyski.Pod koniec XIX wieku było to jedyne miasto w Wielkopolsce bez kościoła katolickiego,a wszyscy katolicy należeli do parafii w odległym o 8 km Wytomyślu.W 1905 r.Nowy Tomyśl liczył 1985 mieszkańców, z czego 86,1% stanowili Niemcy,8,2% Polacy,zaś Żydzi 5,7%.Ludność niemiecka dominowała w mieście aż do lat 20.XX w.Powstańcy wielkopolscy opanowali Nowy Tomyśl 3 stycznia 1919.Powrót miasta do Polski usankcjonował traktat wersalski z 28 czerwca 1919 r.Podczas II wojny światowej obszar ten był terenem silnej akcji germanizacyjnej,a mieszkańców polskiego pochodzenia wywożono na roboty do Niemiec.Walki o miasto zakończyły się 27 stycznia 1945 roku.
Komunikacja
W 2011 r.przy ul.Poznańskiej otworzono oficjalnie sanitarne lądowisko.
Zabytki
  • Kościół pw.Najświętszego Serca Pana Jezusa pierwotnie zbór ewangelicki z 1780 r.na planie krzyża greckiego o równych ramionach
  • ratusz z 1879 r.obecnie siedziba sądu
  • budynek poczty z 1884 r.przy ul.Piłsudskiego
  • młyn z 1885 r.przy ul.Zbąszyńskiej
  • kościół Najświętszej Maryi Panny Nieustającej Pomocy z 1895 r.
  • kamienice z drugiej połowy XIX w. i początków XX w.(m.in.pl.Chopina 17,ul.Poznańska 8)
Wspólnoty wyznaniowe
  • Parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa w Nowym Tomyślu
  • Parafia Najświętszej Maryi Panny Nieustającej Pomocy w Nowym Tomyślu
  • Zbór Kościoła Ewangelicznych Chrześcijan
  • Dwa Chrześcijańskie Zbory Świadków Jehowy z Salą Królestwa
Gospodarka
W Nowym Tomyślu i okolicach działa kilka znaczących firm.Jedną z najbardziej znanych jest Fabryka Narzędzi Chirurgicznych„Chifa”,dziś znana pod nazwą„Aesculap Chifa”sp.z o.o.należąca do koncernu B.Braun Melsungen AG.Inne duże firmy to„Top-Tomyśl”(zakłady mleczarskie),położony w pobliskiej Paproci„Bartex”(największy polski importer win)czy produkująca złącza przemysłowe fabryka„Phoenix Contact”.
Rolnictwo
Historia uprawy chmielu
Pierwsze plantacje chmielu w okolicach Nowego Tomyśla pojawiły się pod koniec drugiego dziesięciolecia XIX w.a do jego intensywnego rozwoju w drugiej połowie XIX w.przyczynił się niemiecki kupiec pochodzenia żydowskiego Józef Jakub Flatau.Flatau sprowadzał w rejon Nowego Tomyśla szlachetne odmiany chmielu,a po wielu żmudnych doświadczeniach wyhodował także swoje własne odmiany.Chmiel z Nowego Tomyśla z roku na rok zdobywał coraz więcej nagród na wystawach krajowych i zagranicznych,a jego cena nieustannie rosła.Hermann Tietz w swoim szkicu biograficznym Józefa Jakuba Flataua pisze,że cena nowotomyskiego chmielu wzrosła z 9 talarów za cetnar w 1837 roku do 160 talarów w 1861 roku,co przyczyniło się do wzrostu zamożności wielu mieszkańców Nowego Tomyśla i okolic.Nowotomyski chmiel był już wykorzystywany jako surowiec nie tylko w lokalnych browarach(m.in.do produkcji słynnego piwa grodziskiego),ale także eksportowany do innych regionów Prus,a nawet za granicę(zwłaszcza odmiana lokalna).Było to możliwe z jednej strony dzięki wzrostowi wiedzy agrotechnicznej wśród plantatorów,a z drugiej strony dzięki działaniom marketingowym Flataua.W 1858 r.Józef Flatau został uhonorowany przez władze Nowego Tomyśla honorowym obywatelstwem(Hermann Tietz podaje,że miało to miejsce w 1864 roku).Z wydawnictwa nowotomyskiego magistratu z 1873 roku Wiadomości o chmielu w Nowym Tomyślu wynika,że obszar plantacji chmielu w okolicy Nowego Tomyśla był największy w całych Prusach i stanowiły one jedyne źródło utrzymania dla ok.10 tysięcy ludzi.W 1860 roku dochody z uprawy chmielu w tym regionie wyniosły 2,2 mln talarów.Od połowy XIX w.odbywały się w Nowym Tomyślu jarmarki chmielarskie,na które przyjeżdżali także plantatorzy z Czech i Śląska.Dzięki uprawom chmielu miasto ożywiło się gospodarczo,a liczba jego mieszkańców systematycznie rosła.Obecnie plantacje chmielu w okolicach Nowego Tomyśla obejmują obszar ok.90 hektarów.W całym kraju Nowy Tomyśl słynie też jako miasto wikliniarzy.Tradycje te sięgają XIX w.kiedy w te okolice sprowadzono z Ameryki Północnej specjalne odmiany wikliny.W mieście co roku w ostatni weekend wakacji organizowany jest Jarmark Chmielo-Wikliniarski.W 1985 r.założono tutaj Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa(oddział Muzeum Narodowego Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie).
Sport
  • TS 05 Nowy Tomyśl piłkarska VII liga polska(poznańska grupa IV)
  • LKS„Budowlani”Nowy Tomyśl podnoszenie ciężarów
  • MOS MUKS Kangur Nowy Tomyśl siatkówka
Turystyka
KTR Szarka klub turystyki rowerowej powstały w 2001 r.Skupia młodzież z terenu powiatu nowotomyskiego.Organizator trzydniowego Rajdu Szlakiem Chmielu i Wikliny.
Współpraca międzynarodowa
Miasta partnerskie
  • Biesenthal
  • Goch
  • Sulęcin
  • Dębno
  • Radzyń Podlaski
Ludzie związani z Nowym Tomyślem
  • Zenon Grocholewski kardynał,prefekt Kongregacji Wychowania Katolickiego
  • Paweł Najdek ciężarowiec kategorii superciężkiej,4-krotny medalista mistrzostw Europy
  • Andrzej Pawelec wielokrotny mistrz Polski w wyścigach motocyklowych
  • Błażej Telichowski piłkarz
  • Stefania Kaja ceramik,malarz
  • Franciszek Rost lekarz,dyrektor szpitala
  • Mateusz Kościukiewicz aktor
  • Czesław Piątas generał Wojska Polskiego
  • Tomasz Tomiak wioślarz,brązowy medalista IO w Barcelonie(1992 r.)
  • Wojciech Bartecki działacz narodowy w okresie zaborów.
  • Wojciech Wydra-Nawrocki pedagog,poseł II RP,wiceburmistrz,społecznik
  • Mariusz Orzełek aktor,reżyser
  • Zdzisław Połącarz tworzący w Nowym Tomyślu polski malarz,grafik,rysownik,działacz społeczny

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz